Bilal Aziz Yanıkoğlu - Trabzon ve Havalisinde Toplanmış Folklor Malzemesi

Bilal Aziz Yanıkoğlu - Trabzon ve Havalisinde Toplanmış Folklor Malzemesi

Kitaptaki malzeme, büyük ölçüde, müellifin 1925 yılında Trabzon ve çevresinde yaptığı seyahatler sırasında tespit edilmiş.

Mani Nedir?

Mani (4+3) hecesiyle yazılır.

Manilerde 3. mısra serbesttir. Diğer mısralarda kafiye olabilir (s. 22).

Yüzük oyunlarında, mangal sohbetlerinde yapılan deyişmelerde umumiyetle mani söylenir.

Manilerin karşılıklı söylenmesi şarttır. Bunlarda aranılan vasıf, söz altında kalmamaktır (s. 23).

Trabzon Manileri

Trabzon manilerinde spritüal bir ifade vardır. İstihza, hiciv büyük mikyasta mevcuttur. Adeta karşısındakiyle şaka eder, eğlenir gibi söylenirler.

Trabzon manileri kemençeyle türkü halinde söylenir.

Trabzon manilerinde hasta ve hüzünlü bir hassasiyete rastlanmaz.

Trabzon manilerinin enteresan bir tarafı da ekserisinin fazla açık-saçık söylenmeleridir (s. 27).

Mani şairlerinde tabiat sevgisi, pastoral merakı fevkalade fazladır.

Bunlardaki motifler umumiyetle:

Fındık, gemi, yayla, dağ, deniz, sevda, tüfek, askerlik, yemen, meme, cinsi münasebet… (s. 28-29)

Yanağundan aşağ

Zuluflerun taşayi

Bu ne kada cuzelluk

Benum aklum şaşayi

Yok bize bundan fayde

Alduralum bir kayde

Elun nişannisina

Nasi diyelum hayde

(Mektup)

Yuri mektubum yuri

Haberuni al da cel

Bir içen içi olduk

Uç olduk mi sor da cel

(Mektubun cevabı)

Bu mektup eyi mektup

Boyle mektup cene yaz

Tohumun çuruk çikti

Yazun cel da cene kaz

Trabzon’un Şive Hususiyetleri

İnce vokallerden sonra görülen ekler:

Nefi edatı –ma: celma, citma

Şart sigasının edatı –sa: celsa, citsa

…dahi manasındaki da/de: sen da, ben da

Sessizler sahasındaki en göze çarpan fonetik değişme K için Ç ve G için C’ye yakın bir telaffuzun işitilmesidir (s. 37-38).

K, p, t patlayıcı sesleri çok defa tonlarını kaybederler.

Nazal n, çok defa ğ sesiyle telaffuz edilir: bağa, sağa, oğa

Hece sonundaki r sesi çok defa düşer: bir / bi, gelir / celu

L sesi çok defa söylenmez: altmış / atmiş

İçinde r ve l sesleri bulunan sözcüklerin telaffuzunda bu iki sesin yer değiştirdiği görülür: Kurtuluş / kulturuş

Kurtarmak / kultarmak

Benzer durum farklı fonemlerde de görülebilir: yüksek / yustek

Bayram / baryam

Meryem / meyrem

…

Maniler (s. 41-212)

Aykiri yol açarum

Alu seni kaçarum

Dort yanum duvar olsa

Şahin olu uçarum

Bağçe başi duz olsun

Oçuzlan da surulu

Alduğun cuzel olsun

Ekmeksuz da durulu

Bi matara yapturdum

Tonya ustalarina

Beni heçim etsala

Kizlar hastanesina

Ne edeyim edeyim

Duman aldi dağlari

Çeyneyuda yiyeyim

O balli dudaklari

Türkü

Karanfil

Kelepçede ipliğum

Yar yar yar aman

Geldi geçti gençliğum

Oy oy oy aman

İki günlük dünyada

Yar yar yar aman

Nedur benum çektuğum

Oy oy oy aman

Garenfil oyulur mi

Yar yar yar aman

Ocağa koyulur mi

Oy oy oy aman

Baka baka yar sana

Yar yar yar aman

Hiç senden doyulur mi

Oy oy oy aman

Garenfil oyamadum

Yar yar yar aman

Ocağa goyamadum

Oy oy oy aman

Baka baka yar sana da

Yar yar yar aman

Bakmalan doyamadum

Oy oy oy aman

Garanfil eker misun

Yar yar yar aman

Yağilan şeçer misun

Oy oy oy aman

Ettun bağa duynada

Yar yar yar aman

Ahrette çeker misun

Oy oy oy aman

Garanfil olduğuna

Yar yar yar aman

Sararıp solduğuna

Oy oy oy aman

Bi yemincuk etsana

Yar yar yar aman

Giz benum olduğuna

Oy oy oy aman

Garanfilsun acisun

Yar yar yar aman

Efendimsun hacisun (?)

Oy oy oy aman

Cir koyuma utanma

Yar yar yar aman

Sen benum oz malumsun

Oy oy oy aman

Garanfil aşlanu mi

Yar yar yar aman

Dibine kişlanu mi

Oy oy oy aman

Küçükten bi yar sevdum

Yar yar yar aman

Ele bağişlanu mi

Oy oy oy aman

Garanfil aşladum

Yar yar yar aman

Ben dibine kişladum

Oy oy oy aman

Küçükten bi yar sevdum

Yar yar yar aman

Ellere bağişladum

Oy oy oy aman

…

Bilmeceler (s. 215-242)

At durur arap biner (Sacayak-tencere)

Ben diyeyim sen bil (Zenbil)

Biri der oy başum

Herbiri der oy belum

Biri da der duyna benum (Çivi, tahta, kiremit)

Dik durur otlar

Kan kırmızı, süt beyaz

Kale kapısından büyük / Kale kapısından sığmaz

Fındık kabuğuna sığar (Bilmecede soru yok)

Kapısız han (Dünya)

İmansız can (Şeytan)

Mihrapsız came (Kâbe)

Atasözleri

Ayranun beyaz olsun, sinek Bağdat’tan celu

Dere mülkini koymaz, yetim hakkini koymaz

Sözlük

---

Kenan Matbaası, İstanbul, 1943