Doğu Karadeniz Ağızlarında Kıpçakça Üzerine Tespitler

Doğu Karadeniz Ağızlarında Kıpçakça Üzerine Tespitler

Can Özgür

a. Ünlü Türemesi: Gerek Eski Kıpçakçada gerekse bugünkü Kıpçak şivelerinde görülen bir hâdisedir.

Rize ili ağızlarında şu örnekler bulunmaktadır: ,

urusca < Rusça,

urum < Rum,

afiyon < Afyon,

konturol < kontrol,

tirabizanli < Trabzonlu,

dilisim < tılsım,

yirimi < yirmi,

usteyimen < üstteğmen,

b. Çift dudaksı "w" ünsüzü: Tek bir örneği geçmektedir,

fawrika < fabrika

c. Tonsuzlaşma: …ön seste katı patlayıcı, tonlu b, c, d, g ünsüzlerinin sedasızlaşma (tonsuzlaşma) hâdisesi...

-b- > -p- : çabuk > çapuk

-v- > -f- : kova > kova ~ kofa gibi.

Doğu Karadeniz ağızlarında aşağıdaki ünsüz değişmelerinde Kıpçakçanın izlerine rastlanmaktadır.

ç > j : avujlan "avuç ile", ajluk < açlık

ç > ş : aşdi < açtı, kaşti < kaçtı

ğ > v : avustos < ağustos, ovle < öğle, kiravu < kırağı

d. Düz ünlülerin yuvarlaklaşması: Doğu Karadeniz ağızlarında Kıpçak kökenli olarak tespit edilen en önemli hâdisedir.

Bununla ilgili örnekler şunlardır.

Pantolon < pontul

Devlet < dovlet

Yevmiye < yoğmiye

Bazı Ortak Kelimeler

Çaşit: Casus

Çayan: Çiyan

Çin: (Tr) Öz katıksız; (Kıpçak) hakikat, gerçek

Çiten: Ağaç dallarından yapılmış küçük kulübe; Kafes, çiftçi

Dölek: Ağırbaşlı

Oğan: Tanrı

---

Özgür, Can (2002), Doğu Karadeniz Ağızlarında Kıpçakça Üzerine Tespitler, Türk Dünyası Dergisi, Sayı: 13, (s. 119-124)