Düğün Sonrası Gelenekler Bağlamında Ondokuzmayıs Samsun Yörükleri

Fatma Yıldırmış - Düğün Sonrası Gelenekler Bağlamında Ondokuzmayıs Samsun Yörükleri

Bir milletin dini, dili, tarihi, coğrafyası, edebiyatı, sosyal ve siyasi hayatı, yaşam tarzı gibi birçok unsurla alakalı gelenek ve görenekler, örf, âdet ve inançlar, maddi ve manevi değerler (…) kültürünü korudukça ve yaşattıkça bir arada kalmayı başarırlar.

Kurtuluş Savaşı sonrası Samsun iline gelip bir köy kurarak yaşamını devam ettiren Yörükler, uzun süre dış çevreye kapalı olarak yaşamıştır.

Yörüklerde duvak, bohça hazırlayıp dağıtma ve yedilik olmak üzere düğün sonrasında yapılan üç gelenekten bahsedilebilir.

Çalışmada (…) Samsun ilinin Ondokuzmayıs ilçesindeki Yörükler köyünde bu geleneklerin geçmişte ve günümüzde nasıl devam ettiği incelenmiştir (s. 2259).

…yörük, “yörümek” fiilinden türemiş olup, Anadolu’ya gelerek, gittiği yerleri kendisine yurt edinen, göçebe Oğuz Boylarını (Türkmenleri) ifade eden bir kelimedir.

Yörükler; Sivas, Ankara, Bolu, Kastamonu, Balıkesir, Manisa, Kütahya, Afyon, Uşak, İzmir, Aydın, Antalya, Konya, Adana, Mersin, Hatay, Gaziantep ve Kahramanmaraş illerinin bulunduğu geniş bir alana yayılır. 17. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı Devleti, Yörükleri, idari otoriteyi sağlamak için zorunlu iskâna tabi tutar.

Yörük kültüründe (…) Akrabalar, komşular büyük bir aile gibidir (s. 2262).

Yörükler, yazları serin yaylalarda, kışları ise sıcak veya ılık kışlaklarda geçirirler.

Yörede yaşayan Yörükler, Karakeçili aşiretine bağlıdır. 1900’lü yılların başında Yörükler, Eskişehir, Aydın, Kocaeli ve Sakarya illerinden bölgeye 13 çadır / aile olarak göçle gelir. İlk olarak Sinop iline gelerek Sinop yaylalarını kullanmışlardır.

…kışı daha hafif geçen Nebiyan Yaylasına geçmişler ve tamamen yerleşik hayata geçinceye kadar orada kalmışlardır. Karakeçili, Kızılkeçili, Şehitli, Çaparlı, Kaçar, Yeni Osmanlı, Manavlı, Tahtacı aşiretleri ve bu aşiretlere bağlı Topallı, Seçmezli, İbilli ve Araplı alt obaları bu bölgeye iki göç dalgası hâlinde gelmişlerdir. Samsun ilinde iki Yörük köyü vardır, biri Ondokuzmayıs ilçesindeki Yörükler Köyü diğeri Vezirköprü ilçesindeki Öz Yörük Köyü'dür.

Göçebe hayatı yaşarken hayvancılık yapan Yörükler, yerleştikten sonra tarım ve ticaret yapmaya başlamışlardır.

Yörede yaşayan Yörüklerin halkoyunlarından bazıları kasap, demirağa, ikileme, üçayak horon, dik horon ve telgrafın telleridir. Eski düğünlerde yer alan seğmen seken yaşlı veya halı dokuyan kişi kalmamıştır. Köyde hâlâ bir nevi Yörüklerin simgesi olan develer mevcuttur (s. 2263).

Yörük topluluklarının evlilik geçiş dönemiyle ilgili olarak önem verdiği konulardan birisi de düğünlerinin uzun sürmesi ve katılımın yüksek olmasıdır. Eskiden Yörük düğünlerinin en az üç gün sürdüğü, bunun yanında bir hafta ya da on gün süren düğünlere de sık rastlanıldığı Yörükler hakkında yazılmış kaynaklarda yer almaktadır (s. 2264-2265).

Çalışmaya konu olan sahada düğün sonrasında üç gelenek ve bu geleneklerin içinde çeşitli âdetler tespit edilmiştir. Bu gelenekler şunlardır: Bohça, duvak ve yedilik.

Bohça Hazırlama Geleneği

Bohça (…) yakın akrabaları için gelinin hazırladığı bir çeşit hediye paketidir. İçinde cinsiyete göre havlu, elbiselik, gömlek, seccade, tülbent, tespih, takke, yatak çarşafları, patik, çamaşır gibi eşyalar bulunur.

Bohça, bir nevi hediyeler paketidir ve farklı yörelerde farklı isimler alabilir. “Dürü” de bu isimlerden biridir. Kendisine dürü getirilen ev sahipleri gelin ve damada dürünün karşılığı olarak bir miktar para verirler. Dürü dağıtım işi bittikten sonra, böylece düğün merasiminin son halkası da bağlanmış olur.

Yörükler köyünde düğün sonrası geleneklerden ilki, bohça hazırlayıp damadın yakın akrabalarına hediye etme geleneğidir.

Yörüklerin hayatında, günümüzde şartların değişmesi ve yerleşik hayata geçişle birlikte önemli değişiklikler olmuştur. …hazırlanan bohçaların hem hacmi artmıştır hem de verilen akraba çevresi genişlemiştir. Eskiden sadece kayınvalideye namazlık (seccade), kayınpedere de heybe dokunup verilirken günümüzde damadın annesi ve babasına ilaveten amcaları, dayıları, yengeleri, halaları, teyzeleri gibi yakın akrabaları için de bohça hazırlanmaya başlamıştır (s. 2265).

Bohçanın içine koyulan eşyalar verildiği kişinin cinsiyetine ve yakınlık derecesine göre değişir.

Duvak Yapma Geleneği

Düğünden sonraki gün duvak diye adlandırılır.

Duvak kız tarafının, gelini yeni yuvasına yerleştirmesi anlamını taşır.

Duvak gününe ait adlandırmalar Anadolu’nun birçok yöresinde çeşitlilik gösterir. “Kâkül kesme”, “gelek kesme”, “zülüf kesme”, “duvak açma” veya “gâle” günü olarak bilinir. Öğleye doğru kadınlar erkek evinde toplanarak gelinin kâkülünü keserler. Bu tören genç kızlıktan kadınlığa geçişin başlangıcı olarak kabul edilir. Kâkülü kesilmiş olan bir kadının kadınlar meclisinde gelin olduğu bu şekilde bilinecek ve ona görücü gelmesinin önüne geçilecektir.

Duvak merasimi iki üç saat devam eder ve bu merasim esnasında gelin hep ayakta durur ve def çalındığı zaman oynar. Oyunda gelinin başından bir avuç buğday serpilir. Atılan buğdaydan herkes kapışır ve bereket olsun diye kilerine koyar. Gelinin düğünden önce odasına serilen çeyizleri duvak günü gelen misafirler tarafından görülür.

Yörükler köyünde düğün sonrası ikinci gelenek duvak geleneğidir. Yemekler hazırlanır, eğlence yeri düzenlenir. Gelin gelinliğini tekrar giyer ve bir yere oturur. Kadınlar, bir araya gelirler, oynarlar, eğlenirler; yerler içerler (s. 2266).

Duvak geleneği (…) bir nevi tanışma töreni olarak da kabul edilebilir.

…duvak geleneğinin son yıllarda iyice terk edilmeye başlandığı görülür.

Yediliğe Gitme Geleneği

Düğünden bir süre sonra gelin ve damadın kız evini ziyaret etmeleri çok yaygın bir gelenektir.

Kızın düğünden sonra baba evini ilk ziyareti kimi yerlerde düğünden hemen yedi gün sonra yapıldığından buna yedi veya yedileme denirken, bazı bölgelerde el öpme veya ayak dönmesi, yumurta yeme gibi isimler verilir.

Bu yemekte de dikkate değer bazı uygulamalar vardır. Bunlardan biri damada verilen hediyelerdir.

İlk ziyaretini baba evine yapan gelin, bundan sonra da kayınvalidesiyle birlikte en yakınlarından başlamak üzere, akraba ve komşularını ziyaret eder (s. 2267).

Yörükler köyünde düğün sonrasının son geleneği yediliktir. Geleneğe göre kız ve erkek tarafı bu sürede hiç görüşmezler, birbirinin evlerine gitmezler.

İlk önce kız tarafı dünürlerini ve kızlarını yemeğe çağırır. Daha sonra, oğlan tarafı kızın ailesini çağırır.

…yemeklerde kullanılan et, oğlan tarafının kına günü kız tarafına getirdiği kuzu veya büyükbaş hayvanın bir parçasıdır. Yörükler buna, “Kına kuzusu yemeğe geldik.” derler.

Kayınvalidesinin evine gelen yediliğe gelen damadın ayakkabısı saklanır. Genelde bu saklama işi, baldız tarafından yapılır. Damat evine gitmeden önce baldızlarına bahşiş vererek ayakkabısını alır (s. 2268).

---

Yıldırmış, Fatma. (2015), Düğün Sonrası Gelenekler Bağlamında Ondokuzmayıs-Samsun Yörükleri, Turkish Studies Dergisi,  Cilt: 10, Sayı: 8, (s. 2259-2270)