Orhan Gencebay’ın Bir Şarkısı Üzerinde Sözeylem Çözümlemesi

Erdoğan Boz - Orhan Gencebay’ın Bir Şarkısı Üzerinde Sözeylem Çözümlemesi

Sözeylem kuramı (…) bir dil felsefesi kuramıdır. …bir tümce ancak taşıyıcısı olduğu bir davranış bağlamının, bir sözeylemin dile getirilişidir. Sözeylem kuramı bir bakıma, gönderici ve alıcının dünya görüşlerinin kesiştiği bir alandır.

…bir şey söylemek aynı zamanda bir şey yapmaktır.

…her iletişimde mutlaka edimsel bir içerik vardır.

Searle, sözeylemleri şöyle gruplandırır:

İddia ifadeleri (belirtici): Konuşucunun bir olay, varsayım, düşüncesini dile getirdiği sözcelerdir.

Yönlendirici: Karşıdaki kişiye belli oranda talimat vermek için kullanılan ve karşıdaki kişiye bir iş yaptırmak olan sözcelerdir.

Yükümleyici: Konuşucunun gelecekte bir iş yapmak ya da yapmamak üzere bir yükümlülük üstlenmesine yol açan sözcelerdir.

Yansıtıcı: Konuşucunun bir olay karşısında gösterdiği duygusal tepkiyi ifade etmeye yarayan sözcelerdir.

İlan edici (bildirici):Dünyadaki herhangi bir olayı değiştirmeye yönelik kullanılan sözcelerdir.

Düzenleyici kurallar (regulative rules); var olan davranış biçimlerini düzenlerler.

Belirleyici kurallar (constitutive rules); davranış biçimlerini düzenlemek yanında yeni davranış biçimlerini belirler.

Şarkıda geçen sözce sayısı 13’tür.

Yönlendirici sözeylem; 1, 2, 3, 6, 7, 8, 11, 12 ve 13. sözceler, %70.

Yansıtıcı sözeylem; 4, 5, 9 ve 10. sözceler, %30

İletişimde sen dili, genel olarak olumsuz öğeler barındırır ancak şarkıda bu dilin tercih edilme nedeni, şairin sevgiliye sitem ağırlıklı bir üslubu benimsemiş olmasından kaynaklanmaktadır.

---

Boz, Erdoğan. (2015), “Orhan Gencebay’ın Bir Şarkısı Üzerinde Sözeylem Çözümlemesi,” Geçmişten Günümüze Samsun / Canik ve Değerleri, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Cilt: 2, (s. 1189-1194), Samsun