Gıyasettin
Aytaş - Hacı Bektaş Veli Düşünce Sisteminde Gelişen Samsun Yöresi
İnanç Merkezleri
Karadeniz Bölgesi'nde Trabzon, Ordu,
Gümüşhane, Giresun gibi coğrafyalarda Çepni Kültürü ve Güvenç Abdal Ocağı yoğun
olarak görünmesine rağmen Samsun Aleviliği, gerek ocak gerekse de kültür yapısı
bakımından daha dağınık ve karmaşık bir özellik göstermektedir.
16. yüzyıla ilişkin Osmanlı belgelerini
incelediğimizde kırsal kesimdeki nüfusun çoğunluğunun Alevi ve Bektaşi
nitelikli olduğu görülmektedir.
Önceleri, Hz. Ali soyundan gelenler için
Alevi sözcüğü, 19. yüzyıldan başlayarak Hz. Ali'ye bağlı olanlar anlamında
kullanılmaya başlandı.
Alevilik daha ziyade sözlü kültüre dayalı olup,
eski Türk gelenek ve göreneklerinin canlı bir şekilde yaşatılması sürecinde
ortaya çıkar.
XIII. yüzyıldan itibaren Hacı Bektaş Veli
düşünce sistemi içerisinde gelişen Alevilik inanç sistemi, Anadolu'da hızla
yayılmaya başlamıştır. Bu süreçte Horasan Erenleri olarak anılan eren, evliya
ve dervişler, Anadolu Aleviliğinin temel özneleri olarak karşımıza çıkarlar.
Hacı Bektaş Veli, Horasandan göç ederek
Sulucakaraöyük'e yerleşmiş ve burada bir dergâhını kurarak dervişler
yetiştirmiştir.
Türkmen toplulukları, etraflarında
toplandıkları ocak erenleri ile birlikte hareket etmişler (…) Kendisi etrafına
toplanan Türkmen topluluklarına her bakımdan önderlik yapan Hubyar Sultan ocağı
talipleri başta Tokat olmak üzere Amasya, Çorum, Sivas, Yozgat, Samsun,
Manisa'da yerleşmişlerdir.
Güvenç Abdal da Hubyar Sultan gibi bir ocağın
kurucusudur.
Karadeniz bölgesindeki Alevî topluluklarının yoğunluklu
olarak Güvenç Abdal ocağına bağılı oldukları görülmektedir.
Pir Sultan Abdal, 16. yüzyılda
Sivas-Yıldızeli-Banaz'da devlete isyan ettiği gerekçesiyle Hızır Paşa tarafından
yakalanmış ve idam edilmiştir. Anadolu'da en yaygın ocaklardan biri Kabul
edilen Pir Sultan Abdal Ocağı'nın doğudaki ucu Tunceli-Pülümür-Hacılı Köyü'ne
kadar uzanmaktadır.
Elde edilen bilgilere göre Şeyh Hasanhanlılar,
Sivas-Yozgat-Amasya-Samsun-Çorum gibi illere yerleştikleri tespit edilmektedir.
Samsun-Lâdik-Karapınar Köyü, Vezirköprü'de Şeyh Hasan'a bağlı taliplerin
yerleştikleri bilinmektedir.
Samsun'da köylerin ocak yapısı ve
geleneklerine baktığımızda karşımızda birçok farklı ocak çıkmaktadır. Bu
ocaklar; Ali Baba Ocağı, Hubyar Ocağı, Gündoğan Ocağı, Kaimoğlu Ocağı, Gündoğdu
Ocağı (Kalkancılar), Ateşoğlu Ocağı, Sünnetçi Ocağı, Keçeci Ocağı, Pir Sultan
Ocağı, Güvenç Abdal Ocağı, Zeynel Abidin Ocağı, Pircan Oğlu Ocağı gibi…
---
Aytaş, Gıyasettin. (2011), “Hacı Bektaş Veli Düşünce Sisteminde Gelişen
Samsun Yöresi İnanç Merkezleri,” Samsun
Sempozyumu 13-16 Ekim Samsun, Bildiriler Kitabı, Cilt: 2, s. 557-561,
Samsun 2012
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder