1923 Milletvekili Seçimleri ve Basın (Hakimiyet-İ Milliye, Tanin, Tevhid-İ Efkar)

1923 Milletvekili Seçimleri ve Basın (Hakimiyet-İ Milliye, Tanin, Tevhid-İ Efkar) - YLT
Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013

Lozan’da düzenlenecek olan barış konferansı için müttefikler, Anadolu’daki her iki Hükümete de davetiye göndermişlerdir.

I. Dünya Savaşı sonrasında, İtilaf Devletleri arasında toprak paylaşımları konusunda tam bir anlaşmanın sağlanması zaman alırken, Avrupa Devletleri ile

Sovyet Rusya arasında ciddi bir rekabet ortaya çıkmıştır. Mondros’tan Lozan’a ulaşan dönemde, Mustafa Kemal Paşa, Avrupa’daki bu durumu iyi değerlendirmiş (…) bu rekabetten yararlanırken herhangi bir devlet ile tam anlamıyla bir ittifak kurmaktan kaçınmıştır.

Lozan Konferansı’nın çıkmaza düşmesi, TBMM’de bulunan I. Grup ve II. Grup üyeleri arasındaki çekişmenin daha da artmasına neden olmuştur. II. Grup üyelerinden Ali Şükrü Bey’in öldürülmesi bu çekişmeyi iyice ateşlemiş ve Meclis karar alamaz duruma gelmiştir. Bunun üzerine 1 Nisan 1923’te alınan seçim kararı ile Meclisin yenilenmesine karar verilmiştir.

Lozan Konferansı sırasında yaşanan tartışmalar, Mecliste Mustafa Kemal Paşa’ya karşı başlayan muhalefet ve Cumhuriyetin ilanı öncesinde ve sonrasında yaşanan tartışmalar basın üzerinde yasal kontrolü zorunlu hale getirmiş ve zararlı yayınlar yapan gazeteler kapatılmıştır (s. 21).

2 Kasım 1922 tarihinde yapılan Meclis görüşmelerinde Rauf Orbay’ın konferansa gidecek heyetin Hükümet tarafından seçileceğini açıklaması üzerine Mersin Mebusu Selahattin Bey, Meclisin onayı olmaksızın Hükümetin heyet üyelerini seçmesinin doğru olamadığını belirerek itiraz etmiştir. Rauf Bey, harp ilanı ve sulh akdi gibi konuların elbette Meclisin yetkisi olduğunu fakat heyetin gitmesinin bir harp ilanı ya da sulh akdi olmadığını belirtmesi üzerine tartışma alevlenmiştir. Erzurum Mebusu Hüseyin Avni Bey, Meclisin istenildiği zaman ifayı vazifeden men edilemeyeceğini ve Hükümetin bu konuda söz sahibi olmadığını söyleyerek tartışmayı daha da şiddetlendirmiştir. Yaşanan tartışmalardan sonra 67 ye karşı 121 kabul oyu ile delegelerin Hükümet tarafından seçilmesine karar verilmiştir (s. 70).

Erzurum Mebusu Hüseyin Avni Bey; Musul meselesinin konferans gündeminden çıkartılarak Milletler Cemiyeti’ne havale edilmesinin kabul edilmesine ve Hükümetin Lozan’da izlediği politikaya şiddetle karşı çıkmıştır.

Lozan konusunda II. Grubun mecliste ortaya koyduğu tavır basında Tan ve Tevhid-i Efkar gazeteleri tarafından desteklenmiştir. Söz konusu gazeteler, Hükümetin, Lozan’da izlediği politikayı eleştirmişler ve Misak-ı Milli’den kesinlikle taviz verilmemesi gerektiğini ileri sürmüşlerdir (s. 74).

Ali Şükrü Bey cinayetinin yarattığı olumsuz hava, Meclisin işleyişini zorlaştırırken II. Grup tarafından gerçekleştirilen sert muhalefet, Lozan Konferansı’nda varılacak uzlaşmanın, Meclise kabul ettirilememesi konusunda ciddi endişeler ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle Mustafa Kemal Paşa’nın daha önceden kafasında tasarlamış olduğu, Meclisin yenilenmesi fikri hayata geçirilmiş ve 1 Nisan 1923 tarihinde seçim kararı alınmıştır. Seçim kararı alınmasının tek sebebi Lozan konusunda Mecliste uzlaşma sağlanamayacağı endişesi olmamıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın yapmayı tasarladığı devrimlere destek olabilecek bir Meclis meydana getirmek amacıyla muhalefeti saf dışı bırakma arzusu da seçim kararı alınmasının önemli sebeplerinden birisi olmuştur (s. 242-243).

…