Ebuzziyazade Velid Bey’in kaleminden Lozan Konferansı Dönüşü İsmet Paşa’yı Gülcemal Vapuru’nda Köstence’de beklerken (10-16 Şubat 1923)

Prof. Dr. Serpil Sürmeli - Ebuzziyazade Velid Bey’in kaleminden Lozan Konferansı Dönüşü İsmet Paşa’yı Gülcemal Vapuru’nda Köstence’de beklerken (10-16 Şubat 1923) 
Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S. 53, (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), 2013, s. 267-284

İsmet Paşa ve beraberindeki Türk Heyeti yurda dönmeye karar vererek, 7 Şubat 1923’te Lozan’dan ayrıldı.

…heyeti Köstence’de karşılayıp getirmek üzere, TBMM Hükümeti tarafından Gülcemal Vapuru tahsis edildi.

Vapurda on gazeteci arasında bulunan Tevhid-i Efkâr Gazetesi sahibi ve başyazarı Velid Bey, Köstence yolculuğunu ve burada geçen altı günlük bekleyişi nihayet İsmet Paşa ile dönüş yolunda gerçekleşen görüşme ve izlenimlerini kaleme aldı.

(Köstence) Şurası nazar-ı dikkatimizi celbetti ki, karaya ayak basar basmaz ilk karşımıza çıkan sivil zabıta memurları mükemmel Türkçe biliyorlardı.

İsmet Paşa: Lozan’a herkes istediklerini cebine koyup gelmişti. Çok mücadele ettik… Galiba geçen Pazar günüydü. İngiliz murahhasları Lozan’dan hereket ettiler. Ertesi sabah Mösyö Bompard ile görüştüm. Sordum, Ne olacak? dedim. İnkıtaın resmen tebliğini istedim. Mesuliyetin ağırlığından bahsederek, vaziyetin Mudanya Mütarekenâmesi’nin hitamı lüzumuna amir olduğunu beyan ettim. Mösyö Bompard, hayır dedi. Konferans inkıta bulmamıştır.

Müttefikler bizden tamirat namı altında hasarat-ı harbiye de istiyorlardı.

Bizde birinci tertip evrak-ı nakdiye karşılığı olarak Viyana Bankası’nda iken, müttefiklerce vazıyed edilen 5 milyon altın lira ile İngiltere’ye bedelleri tesviye edilmiş olan dretnotların iadesinden bilmukabele vazgeçtik ve bu suretle takas yaptık.

Yunanlılar aramızda anlaşacağız. Yunanlılar memleketimizde çok geniş tahribat ika ettiler. Bunların tamir ve telafisi için 4 milyar altın frank istedik. Anlaşacak ve mesele hükme havale edilecektir, dediler. İngiliz heyet-i murahhası bu meselede çok mukavemet gösterdi. Nihayet muahedeye böyle bir madde girmesi karargir oldu.

Boğazlar ve hudutlar meselelerinde bilhassa bidayette muhteriz davrandım. Binbir millet oraya toplanmıştı. Hepsinin başka başka nokta-i nazarları vardı. Evvelâ beni söyletmek istiyorlardı. Bu ihtizazımda haklı idim.

…