Demokrat Parti Dönemi’nde Lozan algısı

Ahmet Gülen - Demokrat Parti Dönemi’nde Lozan algısı
Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 53, (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), 2013, s. 77-100

Milli Mücadele’yi yürüten kadro, Kurtuluş Savaşı’nı ‘‘diplomatik zafer’’e dönüştüren Lozan Barış Antlaşması’na özel bir önem atfetmiş ve Antlaşma’nın imzalandığı tarih olan 24 Temmuz’u kutlamaya önem vermiştir.

29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet ilan edildikten sonra bağımsızlığın simgesi olarak kabul edilen Lozan Antlaşması’nın yıldönümleri, ‘‘Lozan Günü’’ adı altında kutlanmaya başlamıştır.

Lozan’a bağlılık CHP kadar, DP tarafından da benimsenmiştir.

Demokratlara göre Lozan da tıpkı İstiklal Harbi gibi, 9 Eylül gibi millete mal olmuştur.

DP, ayrıca iktidarda kaldığı süre boyunca Cumhuriyet’in kurucusu Atatürk’ü daha ön plana çıkarmaya çabalamıştır. Bu hamlenin asıl hedefi CHP’yi ve onun genel başkanı İsmet Paşa’nın karizmasını yıpratmak olmuştur.

25 Temmuz 1951 tarihinde de Atatürk’ü Koruma Kanunu TBMM’den geçmiştir.

DP iktidara geldikten sonra uygulamaya başladığı bu stratejilerin bir sonucu olarak da tek parti döneminde kutlanan ‘‘Lozan Günü’’ uygulamasından vazgeçmiştir.

Tek parti devrinde kutlanmasına özen gösterilen ‘‘Lozan Günü’’, DP devrinde unutulmaya yüz tutan bir etkinlik olarak dikkat çekmiştir.

DP’nin iktidarı devralışından iki ay sonra Lozan Antlaşması’nın yıldönümü İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde bir törenle kutlanmıştır. Az sayıda katılımcının yer aldığı törende Lozan’ın ‘‘memleketin mukadderatı üzerinde yarattığı tesirler anlatılmış’’ ve ‘‘Lozan barışının milli vahdeti kurduğu’’ vurgulanmıştır.

İsmet İnönü: Lozan temel fikir olarak milli devletin kurulmasını, istiklali, milletlerarası hak ve hukuk eşitliği mefhumlarını gaye ittihaz etmiş bir konferanstır. Münevverlerimiz ve gençlerimiz bu zihniyetle muahedeyi mütalaa ederlerse siyasi tarihimizin geçirdiği başlı başına birçok değişiklikleri çok iyi kavrarlar (Hürses, 25 Temmuz 1952, Yıl: 2, Sayı: 570, s. 1-6.).

1955 yılı Lozan kutlamalarının en önemli özelliğiyse bu dönemden itibaren çeşitli yerlerdeki törenlerin yasaklanmaya başlamasıdır.

Lozan günü kutlamalarının yasaklanması yalnızca İstanbul ile sınırlı olmamıştır. CHP İzmir İl Başkanı Dr. Lebit Yurtoğlu, Lozan’ın yıldönümünde yapmak istedikleri törene izin verilmediğini açıklamıştır.

DP’lilere Lozan’ı anımsatan en önemli olay, hiç kuşku yok ki Kıbrıs sorunu olmuştur.

Kıbrıs konusunun gittikçe büyük önem kazandığı 1956 yılının 24 Temmuz tarihine, Lozan Antlaşması’nın 33. yıldönümüne, hükümet yanlısı basın da ilgi göstermiştir.

İsmet İnönü: Lozanda tespit olunan Kıbrıs statüsünün değişmesi[nin] Lozan muahedesinin ihlali olduğuna şüphe yoktur (Son Posta, 25 Temmuz 1956, Yıl: 26, Sayı: 3706, s. 1-7.).

Lozan’ın kutlanması ile ilgili tartışmalar 1959 yılında da tüm hızıyla devam etmiştir.

…