Lozan Barış Antlaşması ve Ege Adaları

Fuat İnce - Lozan Barış Antlaşması ve Ege Adaları 
Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S. 53, (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), 2013, s. 101-128

Ege Denizi’ndeki adalar yüzyıllarca Osmanlı hâkimiyetinde kalmıştır.

Bu adalar iki grupta toplanabilir. Birinci grupta, Yunanistan’ın bağımsızlığını elde ettiği 24 Nisan 1830 ile Lozan Barış Antlaşması’nın imzalandığı 24 Temmuz 1923 arasındaki dönemde Yunanistan’a bırakılan adalar bulunmaktadır. İkinci grupta ise, Lozan Barış Antlaşması ve 10 Şubat 1947 Paris İtalyan Barış Antlaşması ile gayri askerî statüde olmaları kaydıyla Yunanistan’a bırakılan adalar bulunmaktadır. Bunların dışındaki ada, adacık ve kayalıklar için egemenlik devri yapılmamıştır.

Ege Denizi’nin kuzey-güney istikametinde yaklaşık olarak 660 Km boyunca uzandığı görülmektedir. Yüzölçümü 214.000 Km² civarında olan bu denizin genişliği ise, kuzeyde 270, ortada 150 ve güneyde 400 Km kadardır.

Ege’yi diğer denizlerden ayıran en önemli özelliği değişik büyüklükteki 1.800 kadar kara parçasının deniz yüzeyine adeta serpilmiş olmasıdır.

…bu kara parçalarının toplam yüzölçümü 23.000 km² civarındadır.

Oniki Ada / belli başlı yirmidört ada ile birçok adacık ve kayalıktan oluşmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğu Ege adalarını üç safhada ele geçirmiştir. Birinci safhada, 1456’da Taşoz, Semadirek, Limni, Gökçeada ve Bozcaada, 1462’de Midilli, 1470’de Eğriboz Adası ve Şeytan Adaları ile 1479’da Sisam Osmanlı Devleti hâkimiyetine girmiştir. İkinci safhada, 1522’de Rodos ve diğer Menteşe Adaları, 1534-1545 yılları arasında Kerpe, Çoban ve Kiklat Adaları’nın tamamı ile 1566’da Sakız ve civarındaki adalar Osmanlı Devletine dâhil olmuşlardır. Üçüncü ve son safhada ise 1669’da Girit 1718 yılında İstendil Adası Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Ege Denizi’ndeki adaların tamamı 1830 tarihine kadar Türk egemenliğinde kalmıştır.

1830 yılına kadar kesintisiz olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun hâkimiyeti altında kalan Ege adaları, Yunanistan’ın bağımsızlığını elde etmesiyle beraber Türk egemenliğinden çıkmaya başlamıştır. Trablusgarp Savaşı esnasında İtalya’nın Menteşe Adalarını ve Balkan Savaşları sırasında da Yunanistan’ın belli başlı diğer adaları işgâl etmesi ve bu işgâllerin I. Dünya Savaşı boyunca devam etmesiyle Ege adaları üzerindeki Türk hâkimiyeti fiilen sona ermiştir.

Komisyon kararı gereğince / Limni adasının da Gökçeada, Bozcaada ve Semadirek adası gibi Boğazlar sorunu ile birlikte incelenmesinin uygun olacağı kararını almıştır.

Türkiye’ye bırakıldığı teyit edilen adalar dışında kalan adalar isimleri belirtilerek ve Altı Büyük Devlet Kararı’na atıf yapılarak egemenlik devrine konu olmuşlar, Yunanistan’a bırakılan adalar askerden arındırılmış ve Türkiye’ye tehdit olmaktan çıkarılmışlardır.

(Antlaşmanın) İşbu antlaşmada aykırı bir hüküm bulunmadıkça, Asya kıyısından üç milden az uzaklıkta bulunan adalar, Türk egemenliği altında kalacaktır.” şeklindeki onikinci maddesi ile Menteşe Adaları dışında kalan kesimde Türkiye ile Yunanistan arasındaki statü belirlenmiştir.

Yunanistan’a devredilen adaların askerî amaçlarla kullanılmama durumları Türkiye sahillerine çok yakın olan Saruhan Adaları; Midilli, Sakız, Sisam ve Ahikerya adalarının isimleri belirtilerek düzenlenmiştir.

…

Megali İdea ile Büyük Yunanistan’ın Tuna ve Fırat Nehirleri arasında bulunan topraklarda kurulması amaçlanmıştır.

…