Sinever Esin Dayı - Fahrettin Kırzıoğlu’nun Hayat Hikâyesi

Fahrettin Kırzıoğlu’nun Hayat Hikâyesi

Sinever Esin Dayı

A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 28 Erzurum 2005, Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu Özel Sayısı (s, 1-7)

Mehmet Fahrettin Kırzıoğlu, Kars-Kaleiçi Mahallesi’nde “Kars Kalesi Dizdarı” olan Kırzıoğullarından Mehmet Derviş Efendi ile Muhyiddîn Efendi kızı Hesnâ-Hoca’nın oğlu olup; 10 Mart 1917 yılında Kars’ın Susuz ilçesine bağlı Mamaş (Yeni adı Kırçiçeği) köyünde doğmuştur.

Kırzıoğlu, çok küçük yaşta annesini ve babaannesini kaybeder ve dedesi tarafından büyütülür.

Kırzıoğlu’nun hayatında kendisini büyüten ve çok emeği geçen Asker Dedesi’nin de çok özel bir yeri vardır. Çünkü Kars’ın esaret günlerini ve Kars’ın iki kerre kurtuluşunu “Zalim Moskofun ve Ermeni’nin yaptıkları zulümlerini” ondan dinlemiş; her yıl milli bayramları dedesinin elinden tutarak izlemiştir.

Kırzıoğlu’nun çocukluğundan beri, 40 yıllık Rus esaretini yaşayan Rus ve Ermeni zulmü gören, Anavatan’a katılmak için milli mücadele veren ve her biri canlı tarih sayılan aile ve çevresindeki diğer büyüklerinden dinledikleri; onun, milli hislerini güçlendirmiştir.

Kırzoğlu’nun ilk yayın hayatı, 17 yaşında iken Kars Halkevi Dergisi olan “Doğuş”un 14. sayısında 1 Aralık 1934 yılında “Kars’ta Edebiyattan” başlıklı yazısı ile başlamıştır.

Kars’ta Numûne Mektebi’nde başladığı ilk tahsilini, 1928 yılında İsmet Paşa İlkokulu’nda tamamladı. 1931 yılında da Kars Ortaokulu’ndan mezun oldu. O tarihlerde henüz Kars’ta lise olmadığı için, lise tahsilini Erzurum’da “Erzurum Lisesi”nde, ücretli-yatılı olarak 1934 yılında tamamladı. 28.7.1934-30.7.1935 tarihleri arasında bir yıl Zarşat’ta “Arpaçay Maliye Tahsil Müfettişliği” görevinde bulundu.

1935-36 yıllarında İstanbul Tıp Fakültesi’nde okuyan Kırzıoğlu ailevi sebepler nedeniyle Kars’a geri dönerek; 29.6.1936-30.4.1937 tarihlerinde on ay kadar, Kars Posof Merkezi’nin kazası Digor’da “Hususi Muhasebe Tahsil Müfettişi” olarak görev yapmıştır.

İlk askerliği (…) Topçu Yedek Subayı olarak (…) Sarıkamış’ta yapan Kırzıoğlu, altı aylık kıta hizmeti sonrası 1938 Ekim’in de terhis oldu.

1938-41 yıllarında Kars Lisesi’nde Türkçe Yardımcı Öğretmenlik yaptıktan sonra, 1941 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’ne girmiştir. İkinci askerliğini, 1943-44 yıllarında yine Sarıkamış’ta yapan Kırzıoğlu, ilk askerliği ile birlikte toplam 35 ay askerlik yaparak; Topçu Teğmen olarak terhis olmuştur.

Askerlik sonrası tekrar yüksek tahsiline dönen Kırzıoğlu, Mart 1946 yılında İstanbul Üniversitesi’nden mezun olmuştur.

Aile, 1943 yılına kadar, soyadı kanunu ile alınan “ÇELİK” soyadını kullanırken; 9.11.1943 tarihinde mahkeme kararı ile “KIRZIOĞLU” soyadını almıştır.

Kırzıoğlu, 1934’den 1954’e kadar Sarıkamış, Kağızman, Kars Merkez, Çıldır, Ardahan, Iğdır, Tuzluca, Digor ve Göle’yi dolaşarak tarih, folklor, halk edebiyatı araştırma ve derleme çalışmaları yapmıştır. Bu çalışmalarını (…) 1958’de “Edebiyatımızda Kars” adlı eserini yayınlamıştır.

1948-51’de Kars Lisesi’nde, 1951-57 yıllarında Diyarbakır’da Ziya Gökalp Lisesi’nde ve bir müddet de Diyarbakır Öğretmen Okulu’nda, Tarih Öğretmenliği yapmıştır.

“Kars Tarihi” adlı ilmi eserini 1953 yılında yayınladı.

17 Eylül 1953’te Türk Dil Kurumu üyeliğine seçilmiştir.

1957 yılında Adapazarı Lisesi’ne tayin olan Kırzıoğlu, 1961 yılına kadar Arifiye Öğretmen Okulu’nda Tarih Öğretmenliği yapmıştır.

1961 yılında Ankara’da “Öğretmeni İşbaşında Yetiştirme Bürosu”nda Şube Müdürü olarak görev yaptı. Kırzıoğlu, bir ara Devlet Planlama Teşkilatı Sosyal İşler Dairesi’nde ve Devlet Bakanlığı Özel İstatistiki Bilgiler Grubu’nda Tarih Araştırmaları Uzmanı olarak çalıştı.

1966’da Milli Eğitim Bakanlığı Arşiv Dairesi’nde Müdür Yardımcısı

1967 yılında “Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1451-1590)” konulu doktorasını tamamladı.

1967 yılında memleketi olan Kars’ta, Adalet Partisi’nden milletvekili adayı olmuş; ancak kazanamamıştır.

1967 tarihinde Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’ne Öğretim Görevlisi olarak girdi. Doçentlik Dil Eğitimi için 1972-73 yıllarında Fransa’da bulunan Kırzıoğlu, 1975 yılında “Kür ve Çoruh Boylarında Kıpçaklar ve Atabek Beğliği” adlı tezi ile Ortaçağ Kürsüsü’nde “Doçent” oldu.

1976-1983 yılları arasında, Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi’nde Tarih Bölümü Başkanlığı yaptı.

1982 yılında “Ani Şehri Tarihi” adlı tezi ile Profesör olan Kırzıoğlu, 1982-84 yıllarında “Dışişleri Bakanlığı Araştırma Dairesi’nde Arşiv Uzmanı” olarak çalışarak 1984 yılında Atatürk Üniversitesi’ndeki görevinden kadrosuzluk nedeniyle ayrıldı.

1984-90 yıllarında Ankara’da Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Tarih Bölümü’nde görev yapan Kırzıoğlu, (…) yaş haddinden emekli olmuştur.

“Arşiv Uzmanı” olan Kırzıoğlu, Fransızca, İngilizce ve Farsça bilmektedir.

Engin bilgisi ve güçlü hafızasından dolayı “Ayaklı Kütüphane” ve konferanslar vermek amacıyla çok seyahat ettiğinden dolayı da “Evliya Çelebi” gibi unvanların yakıştırıldığı Kırzıoğlu, Ankara’da Nenehatun’daki mütevazi ve adeta kütüphane olan evinde…

Kırzıoğlu’nu onurlandıran ve Kars’ın tarihi, edebiyatı, kısaca kültürüne yaptığı önemli hizmetlerden dolayı, taltif edilmesinin bir işareti olarak; şu anda babaevinin bulunduğu caddeye Kars Belediyesi’nce 1986 yılında “Prof.Dr.M.Fahrettin Kırzıoğlu Caddesi” adının verilmesidir.

Kırzıoğlu’nun adı, ayrıca Rize ve çevresi hakkında yaptığı önemli tarihi hizmetlerinden dolayı, Rize’de bir caddeye de verildiği gibi, Rize Belediyesi Kırzıoğlu’na “Fahri Hemşehrilik” unvanı da vermiştir.

Sosyal ve kültürel hayatta da aktif olan Kırzıoğlu, birçok dernek ve cemiyetin kurucu, yöneticisi ve üyesi olarak faaliyette bulunmuştur. Mesela; Kars Turizm ve Tanıtma Derneği, İstanbul-Kars Lisesi’nde Yetişenler Derneği, Selçuklu Tarihi ve Medeniyeti Enstitüsü, Selçuklu Fethini Kutlama Komitesi, Türk Ocakları (görev yaptığı çeşitli yerlerde şubeleri), Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu, Türk Folklor Derneği, Diyarbakır Milliyetçiler Derneği, Diyarbakır Turizm ve Tanıtma Derneği, Malazgirt Fetih Abidesini Yaptırma Derneği, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu, Türkiye-Azerbaycan Dostluk Derneği gibi.

4’ü erkek (M. Fahrettin, M. Cemal, Celal (rahmetli) ve Ali (rahmetli)), 6’sı kız (Refika, Meliha, Gülçiçek Afet, Sefahat Gülen, Yıldız ve Ülker) toplam 10 kardeşi olan Kırzıoğlu, oldukça kalabalık ve aile bağları kuvvetli bir aileye sahiptir.

10 Şubat 2005’te vefat etmiştir.

…