Camili Havzası (Macahel) Geleneksel Konutları

Camili Havzası (Macahel) Geleneksel Konutları

Esra Karahan - Suphi Saatçi

 

Camili Havzasının geleneksel mimarisi / bölge insanının, doğa ve çevresi ile ilişkilerini yansıtmaktadır.

yapım sistemi ahşap yığmadır.

 

Yeni yapılar ise genellikle, yaşam katları geleneksel ahşap yığma sistemi, bahçe katları ise kâgir yığma ya da betonarme karkas yapım sistemi kullanılarak inşa edilmektedir.

 

İklim koşullarının getirdiği kısıtlı inşaat süreleri, yerel malzeme olan ahşabın ön yapıma uygun olması, yapıların gerçekleştirilmesinde kısıtlı işçilik olanakları, havzanın yerel mimarisinde ön yapım mantığının gelişmesine neden olmuştur.

 

Camili Havzası, / Yukarı Macahel olarak adlandırılan ve 6 köy yerleşimini kapsayan bölüm Türkiye sınırlarında, Aşağı Macahel olarak adlandırılan ve 12 köy yerleşimini kapsayan bölüm ise Gürcistan sınırları içinde kalmaktadır.

 

Yoğun bir şekilde dereler tarafından parçalanan arazi örtüsü oldukça dağlık ve engebeli bir yapıya sahiptir.

Bu topografik şartlar altında gelişme imkânı bulan kırsal yerleşmeler genellikle az nüfuslu, dağınık şekilde bulunan mahalle ve köylerden ibarettir

…köyler, birkaç evin oluşturduğu birbirinden uzak mahallelerden oluşan dağınık yerleşimlerdir.

 

Konut, arazinin yüksek kotuna yerleştirilir ve manzaraya bakar. Yoldan evin arazisine ahşap bir kapıdan girilir.

Evin kapısının önünde, üstü çatı ile örtülü terasa birkaç merdiven ile çıkılır. Komşular ile bu terasta oturulur, misafir burada ağırlanır.

Kır yaşamı, evin kapalı ve açık mekânları arasında, ev- teras- bahçe arasında doğrudan bir ilişkiyi gerektirir. Evlerin daima iki girişi vardır. Ana girişin aksi yönündeki kapı, depo, ahır, samanlık ve bostana açılır. Bu ikili giriş çıkışlar ve önlerindeki teraslar, kırsal yaşamın değişik aktivitelerini bir arada yürütülmesini kolaylaştırır.

 

Konutlar, havzanın ahşap kalas yığma yapım sisteminin sökülüp tekrar kurulabilme özelliği sayesinde, mülkiyet değişimlerinde, onarım gerektiğinde ya da daha büyük bir eve ihtiyaç duyulduğunda sökülmekte, aynı ya da farklı bir arazide tekrar kurulabilmektedir.

 

…mutfak için özel bir alan ayrılmamış, ocağın olduğu oda; yemek pişirme, yemek yeme, oturma, yatma gibi çok işlevli olarak kullanılmıştır. Ocak, giriş kapısının karşısına gelen duvarın merkezinde yer alır. Ocağın yan duvarlarında ise gömme dolaplar yer alır.

Günümüzde, ocakların yerini kuzineler almıştır.

Geçmişte tuvalet bahçede çözülmüştür. Günümüze daha yakın örneklerde / yaşam katında yerini almıştır.

 

Konutların plan tipolojilerini giriş kat planları belirler.

…en erken konut örneği, iki odanın yan yana gelerek önlerindeki sofa ile birleştiği, ön sofalı plan tipidir.

 

Günümüze daha yakın yapılan yapıların plan tiplerinde ise sofa küçülüp daralarak yapıyı ikiye bölen koridora dönüşmüştür.

 

…yapıların toprak kotunun üzerinde kalan bölümleri ahşap yığma tekniği ile yapılmakta, zemin ile olan ilişkisi ve kot farklılıklarının çözümü taş malzeme ile kurgulanmakta, böylelikle ahşap malzemenin toprak ile teması kesilmektedir.

 

Temel çukuru, 50 ila 100 cm derinlikte açılmakta, temel pabucu olarak, sürekli taş temeller kullanılmakta, ahşap dikmelerin altında ise yüzeye yakın tekil taşlardan oluşan pabuçlar kullanılmaktadır.

 

ağaç cinsi kestane-çam

 

Üst üste binerek duvarları oluşturan kalaslara, yörede dizi denmektedir. Diziler, ahşap geçmeler ve ahşap kavelalar ile birbirlerine bağlanırlar.

Üst üste gelen dizilerin birleşim noktasına, yalıtım sağlaması için yosun konulduğu eski ustalardan öğrenilmiştir.

dikmeler, yörede soya adı ile anılmaktadır.

Soya- taban kirişi ve soya- tavan kirişi ilişkisi, lamba zıvanalı geçme ile çözülmektedir. Yörede lamba dil olarak anılmaktadır.

 

Yapıların kırsal ortamda ve birbirlerinden uzak ve dağınık yerleşmiş olmaları, ses izolasyonunu gereksiz hale getirmekte

 

Döşeme kirişlerine yörede dizme denmektedir.

Omuz, çatılarda iki eğik yüzeyin birleştiği yer olan mahyaya, yörede verilen isimdir. Yörede, iki eğimli çatıya semer, üç eğimli çatıya üç omuz, dört eğimli çatıya ise dört omuz ismi verilmektedir.

 

1968 yılında, ormanlık alanları koruma kapsamında bölge halkına hibe olarak galvanize edilmiş ondüle saç levhalar verilmiş ve bu tarihten sonra yapıların ahşap çatı örtülerinin yerini sac levhalar almaya başlamıştır.

 

…

Karahan, Esra -  Saatçi, Suphi (2020), “Camili Havzası (Macahel) Geleneksel Konutları,” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı: 16, s. 425-444

…