Balıkesir Çevresinde Geleneksel Kırsal Avlu Peyzajı ve Değişimi

Balıkesir Çevresinde Geleneksel Kırsal Avlu Peyzajı ve Değişimi

Abdullah Köse

Geleneksel kırsal Türk evi avlu içinde kurulmuştur. Bu özellik, Türkiye’nin geleneksel kırsal peyzajını biçimlendiren temel unsurlardan biridir.

 

“Her peyzaj kendisini yaratan kültürü yansıtır,” (her inşa faaliyeti de böyledir)

Avlu, çoğunlukla evin önündedir.

 

Şehre uzak ve şehir ile ilişkileri zayıf olduğu için dağlık-tepelik alan kırsal yerleşmelerindeki avlu mekanı geleneksel yapıyı daha orijinal biçimde koruduğu, şehre yakınlıktan dolayı şehir ile ilişkilerin güçlü olduğu ve popüler kültürün daha hızlı yayıldığı ova köylerindeki avlu mekanının ise büyük ölçüde değiştiği…

 

Özel mekan fiziksel ve psikolojiktir; temel hakların uygulanabileceği ve saygı, endişe, kişilik, korku veya sevginin izinsiz girişinin engellediği alandır (Roberts, 1996:85 [Roberts, B. K., 1996, Landscapes of Settlement, prehistory to the present. Routledge, London and New York.]).

 

Batı toplumlarında eşik evin hemen önünden geçerken Hindistan‟da ve İslam toplumlarında mümkün olduğunca ev kapısının uzağında tutulur (Rapoport, 1969:80 [Rapoport, A., 1969, House Form and Culture. Prentice-Hall, Inc, London.]).

 

geleneksel Türk evinde avlu yarı-mahrem mekan olarak ortaya çıkar

 

Açık mekan evin dış dünyaya (genel mekan) açılımın sağlandığı geçiş kuşağıdır; kademelenme gösterir, kapalı mekana yaklaştıkça özelleşir ve caddeye doğru gidildikçe genelleşir.

 

Türk evinde en tümleşik mekan sofa, en ayrışım mekan ise odadır

Avlu, sofadan sonra en tümleşik mekanlardan biridir

(Avlu) yabancıların girişi kontrollü ve sınırlıdır.

 

…insan dünya görüşüne, ideolojisine ve hayat tarzına en uygun ideal çevreyi yaratmaya çalışır ve bu dinamikler her kültürde farklı işlediği için farklı ev şekilleri ortaya çıkar. Dolayışıyla ev ve yerleşmeleri daha iyi anlamak ve izah etmek için, eve farklı dünya görüşü ve hayat tarzlarının ideal çevre ifadeleri olarak bakmak gerekir

 

Evin biçimlenmesinde en etkili faktörlerden biri, onu yapan kültürel grubun kozmogonisi (kozmik imajı) ve dünya görüşüdür. Bu yolla kültürler farklı şekillerde algıladıkları evreni ve dünyayı mikrokozmos biçiminde yeniden inşa ederler, ev ve yerleşme düzenleri ile evreni taklit ederler (Rapoport, 1969:50-51).

 

geleneksel Türk evi, oda ve sofa olmak üzere iki temel birimden oluşur

 

temiz hava evin biçimlenmesinde etkilidir.

 

tuvalet geleneksel Türk evinde iç mekanda değil, dış mekanda, yani avludadır.

 

Avlu, evin içine göre daha aydınlık ve havadar olması nedeniyle iyi havalarda günün büyük bölümünün geçirildiği mekandır.

 

oda (ev) özel alan işlevini üstlenirken, avlu ailenin ortak alanıdır

 

avlu aynı zamanda ev ile özdeşleşmiş kadının dış dünyaya ve doğaya açılan penceresidir.

 

Geleneksel kırsal Türk köylerinde erkeklerin günlük toplanma yeri köy meydanıdır; daha özel olarak bakıldığında köy meydanında yer alan kahvehane/ler ve cami önüdür. Kadınların komşu hemcinsleriyle günlük toplanma yeri genel olarak evdir; ancak daha özel bakıldığında, kadınların günlük işleri nedeniyle zamanlarının büyük bölümünü geçirdikleri avlu, aynı zamanda misafir kabul ettikleri ve komşularıyla toplandıkları mekandır.

 

Kalabalıklaşma nedeniyle mahremiyet anlayışı değişmiş, içe dönükleşmeden dolayı avlu mekanı dışa kapatılmış ve tecrit edilmiştir. Avlunun oturma amaçlı kullanımı azalmış, oturma yerinin konumu değişerek evin önündeki sofaya veya balkona kaymıştır. Geleneksel avluda kullanılan portatif oturma araçlarının yerini fabrikasyon sabit eşyalar almıştır.

…

 

Köse, Abdullah (), “Balıkesir Çevresinde Geleneksel Kırsal Avlu Peyzajı ve Değişimi,” Doğu Coğrafya Dergisi 18

…