Geleneksel Doğu Karadeniz Evleri

Geleneksel Doğu Karadeniz Evleri

Doğu Karadeniz'de halk yapı sanatı / taş dolgulu ahşap çatkılı yapı sistemi ile kütük veya kalasların yatay doğrultuda üst üste konulmasıyla oluşturulan ahşap duvar sistemi ve 'çakatura' denilen Bağdadi duvar sistemleri ile bölgesel bir özellik gösterir.

…sahil kentlerinde, / Dersaadet'in yabancı, Levanten köşk ve konaklarını hatırlatan yapılar yapılmıştır.

 

Doğu Karadeniz evleri, hangi tür malzemeyle yapılmış olursa olsun doğayla, insanla ve çağlar boyu süren deneyimlerle kazanılmış bir 'uyum' mimarlığının ürünüdür.

 

Yapı sistemlerini ve yapıyı etkileyen / etkenler; iklim, topografya, yöresel yapıcılık deneyimi, yerleşme zorunlulukları, gelenek-görenek, halkın sosyo-ekonomik düzeyi, kültürel ve tarihsel ilişkiler şeklinde belirlenebilir

 

Taş duvarlı bir zemin kat üzerinde, çoğunlukla iki, üç kat olarak yükselen Doğu Karadeniz evi; Doğu Anadolu'dan Balkanlara kadar geniş bir coğrafyaya yayılan, mekân organizasyonu açısından aynı fonksiyonlara cevap veren, fakat onu meydana getiren bileşenlere göre bazen görüntü farklılığı da ortaya koyan geleneksel Türk evlerinin bu bölgedeki karakteristik örnekleridir

 

…en çok kullanılan yapı malzemesi taş ve ahşap olduğundan kullanılan yapım tekniklerini de bu malzemeler belirlemiştir

 

Bölgenin bir kesiminde Çatma olarak adlandırılan yapı sistemi, başka bir kesimde İskelet ya da Karkas olarak adlandırılabilir.

 

Bağdadi / Çakatura: taşıyıcı direklerinin arasına sık aralıklarla çıtalar çakılarak oluşturulan ızgara aralarının çamurdan taşa kadar çeşitli malzeme ile dolgulandıktan sonra üzerlerinin sıvanması ile oluşturulan tekniktir

Tuğlanın en yoğun kullanıldığı yöre Artvin il merkezidir

 

Ana giriş kapıları çoğunlukla çift kanatlı olup, ana giriş dışındakiler, örneğin bahçe kapıları tek kanatlıdır. Çift kanatlı olanların genişlikleri 120-140 cm, tek kanatlıların genişlikleri ise 80-90 cm civarında değişir.

 

Çoğunlukla zemin kat pencereleri güvenlik nedeniyle parmaklıklı olarak yapılmıştır. Bodrum katlarda frenk penceresi denilen küçük pencereler de dikkati çekici bir yapı elemanı olarak görülmektedir.

 

İçten kanaviçelerle süslü perdelerle, dıştan da kafeslerle örtülü olan çıkma ve cumbalar, yüzlerce yıl dışa kapalı geleneksel Türk aile hayatının istenen mahremiyetini koruyan ancak dışarıyla da ilişkiyi sağlayan önemli bir dış yapı ögesi olmuştur.

 

Sac ve benzeri örtü malzemeleri yaygınlaşmadan önce kırsal alanlardaki çatılar 1-1.5 cm kalınlığında 15-20 cm genişliğinde ve 1-1.5 m. boyunda, Artvin'de "Bedevr (e )a", Trabzon ve civarında "hartama" denilen aslı Yunanca petauro olan ladin veya köknardan kesilmiş ince padavra tahtaları ile örtülürdü.

 

Sofasız plan tipi: Arkaik plan tipidir. Bu nedenle plan tipolojisinin en basit örneğidir.

Dış sofalı plan tipi: Yan yana sıralanan odalar, üstü örtülü ama odalara bitişik olmayan yanları açık olan sofa ile birbirine bağlanmıştır.

İç sofalı plan tipi: Açık sofanın önünü oda sırası oluşturur.

Orta sofalı plan tipi: Bu tip plan tipinde sofa evin merkezinde yer almış ve dört yanı oda sıraları ile çevrelenmiştir.

 

Doğu Karadeniz'de pek çok tarihi Türk kenti hızlı bir şekilde tarihsel dokusunun yok oluş sürecini yaşamaktadır.

 

Peç: Tarihi Artvin Yapılarında sık rastlanan bir ısıtma sistemi

 

Başkan, Seyfi (2008), Geleneksel Doğu Karadeniz Evleri, Erdem Dergisi, Sayı: 52, s.

…