Geleneksel Karadeniz Ahşap Konut Yapım Yönteminin Çağdaş Teknoloji Açısından Değerlendirilmesi

Geleneksel Karadeniz Ahşap Konut Yapım Yönteminin Çağdaş Teknoloji Açısından Değerlendirilmesi

Karadeniz bölgesinin fiziksel yapısı / iklim ve bitki örtüsü ve ulaşım koşulları

Kıyı dağları iç sıralardan Çoruh ve Kelkit vadisiyle ayrılır.

Ordu’nun batısından başlayarak dağların yüksekliği azalır ve Orta Karadeniz bölgesine geçilir. Bu bölgede geniş düzlükler yer alır,

Batı Karadeniz Bölgesi / Dağlar bu bölgede yeniden yükseklik kazanır.

 

Batı Karadeniz bölgesi; Balkanlardan gelen soğuk hava dalgalarına açık olması dolayısıyla doğuya göre daha soğuktur.

Kıyı kesiminde mevsimler arasındaki ısı farkı azalırken yağışlar artmakta, iç kesimde ise yüksekliğin artmasıyla, kışlan soğuk ve sert, yazları sıcak ve kurak, mevsimler arası farkların yüksek olduğu step iklimi özellikleri görülmektedir (s. 7).

 

Orman formasyonu:

Doğu Karadeniz bölümü: Bu bölgenin en önemli özelliği doğu ladini ormanlarının mevcudiyetidir. Kayın ormanları 1700 m.ye kadar çıkar. Kızılağaç ile karışımın dışında ıhlamur, kestane, akağaç, karaağaç, sapsız meşe ve gürgen diğer türlerdir. Ağaççıklar ise orman gülü, tüylü kartopu, porsuk, üvez, fındık ve karayemiş olarak sayılabilir (s. 8)

 

Ulaşım Kuzey Anadolu’da 50 yıl öncesine kadar deniz yoluyla sağlanmakta idi. 1950’li yıllarda kara taşımacılığına önem verilmiş,

 

…yollar genellikle ırmağı takip eder. Akarsu havzası aynı zamanda bir yerleşme biçimi de sağlar.

 

Trabzon-Rum devletinin kurulması / M.S.1204 yılına rastlar, 1461’de biter. Bundan sonra Osmanlı hakimiyeti başlar.

Çepniler” Giresun ile Batum arasında, Doğu Karadeniz bölgesinde hakimiyeti ellerine almışlar

 

Artvin’de Gürcü etkisi çok

kıyılarda ise Lazların yerleştiği görülür.

Oftan itibaren mimaride de Rum etkisi görülmeye başlar.

Ermeni gruplar ise taşı çoğunlukta kullanır ve Cihannuma yapar. Trabzon Türk-Rum ağırlıklıdır. Giresim ve Ordu’ya gelince Türk-Gürcü toplulukları ağırlık kazanır (s. 15).

 

Bölgede çalışan nüfusun %70 kadarının geçime dayalı tarımda istihdam edilmesi gelişmeyi engellemektedir. Kırsal nüfus başına düşen tarımsal gelirin düşük olması nüfusu göçe zorlamaktadır.

 

Karadeniz Bölgesi’ni diğer bölgelerden ayıran özellikleri

Özellikle dağların kuzeye bakan yamaçları, ülkemizin en yağışlı-nemli bölgesidir.

Dağ kuşakları, yükselti basamaklarına göre farklı hayat kuşaklarını ve dolayısıyla farklı tarzda geçim ekonomisini oluşturmuştur.

Nemli-ılıman iklim şartları, fındık, mısır ve çay üretimini ön plana çıkarmaktadır.

Bölgenin kırsal kesimi sürekli göç vermektedir.

 

Karadeniz bölgesinin doğusunda (Doğu Karadeniz) iki tür yerleşme vardır. Bunlar “Sürekli” ve “Geçici” yerleşmelerdir.

 

Yapılarda ahşabın genel kullanımı üç türlüdür. Bunlar kalaslarla oluşturulan taşıyıcı duvarlar ve çantı evlerde görülen yığma sistem, ahşap iskelet veya çatma tabir edilen ve yaygın olarak görülen iskelet sistem ve her ikisinin karışımından meydana gelen karma sistemlerdir.

 

Yığma Sistemler

Bu sistemde herhangi bir dikme kullanılmamıştır.

Sistem iki tiptedir.

• Basit Ahşap Yığma Sistemler (İlkel Ahşap Konstrüksiyon)

• Kaba Boşluklu kütük yığma

Kütükler arasında boşluklar kaldığı için genellikle hava alması düşünülen ot, saman gibi hayvan yiyeceklerinin ambarlanmasında kullanılır

• Yontulmuş Kütük yığma (Karaboğaz)

…köşelerin birleştirilmesi ‘karaboğaz’ denilen bir ayrıntı ile sağlandığı için sistem bu adla da anılmaktadır. Bölgede ahşabın yoğun olduğu iç kesimlerde ve yaylalardaki geçici iskanlarda bu sistem kullanılmıştır.

• Gelişmiş ahşap yığma sistemler

• Ahşap Blok Yığma

 

Ahşap dolma sistemler

Rize ve Artvin dolaylarında iç kesimlerde daha çok kullanılan bu sisteme yöresel olarak ‘Taraba’, iki, üç ve dört kanatlı olarak yapılan sistemin köşe direğine ‘Armoz’ adı verilir / s. 51

 

Karadeniz Bölgesinde Kereste Üretim Sahaları / s. 61 vd.

…iyi kalite kerestenin eksikliği, kereste kullanan iş kollarının üretiminde önemli dalgalanmalar doğurabilir.

 

Türkiye’deki genel kereste sanayii üç ana üretim grubu içinde sınıflandırılabilir.

1- Kereste sanayii, mamul plaka sanayii (kontraplak, sunta vb.), kağıt sanayiini içine alan kereste (ağaç) üretim sanayii.

2- Parke, marangoz işleri, mobilya, kapı, pencere vb. kereste kullanılan kereste sanayii.

3- Müzik aletleri, ayakkabı topukları, ahşap oyuncaklar, kurşun kalem sanayii gibi spesiyal ahşap ürünleri üretimi. Bu sınıfa da ‘Küçük Üretim Sanayii’ adı verilir (s. 63).

 

Gövdenin kısımlara ayrılması ise kullanım açısından ve seçim yapılmasında uygunluk arzeder.

İğne yapraklı ağaç malzemenin işlendiği fabrikalarda gövde uzun bırakılmalıdır. Az budaklı, dar yıllık halkalı çam kullanış yüksek değerlidir.

Yapraklı ağaçlarda ise uzunluk iğne yapraklılar kadar önemli bir rol oynamaz.

Yapraklıların önemlileri kayın ve meşe’dir. Kayın’ın ağaçlık (kullanılabilir genç ağaç) çağında olanları yonga ve odun levha endüstrisi için, yaşlıları ise kerestelik olarak ayrılır.

 

Yapılarda ağaç malzeme;

1. Çatılarda, çatı makaslarında- aşık, mertek ve kiremit altı örtülerinde,

2. Duvarların yapımında,

• Tamamen yığma olan taşıma ve kaplama görevi bir arada,

• Ahşap iskelet,

• Kaplama, masif lambri veya kontplak veya yonga levha,

3. Tavan ve döşemelerin yapımında

• masif veya laminant parke ve tahta,

• kadranlar,

4. Kapı ve pencere doğramalarında kullanılan tür olarak ülkemizde çam, sedir, meşe pencerelerde, dişbudak, karaağaç, meşe, sedir dış kapılarda, masif, kontrplak, lif levha iç kapılarda kullanılır (s. 71).

 

Kaplama, ağacın belirli kısımlarından elde edilmiş prizma veya yuvarlak gövde parçalarından biçme, kesme veya soyma suretiyle elde edilen sabit kalınlıkta ince levhalardır

Ağaç malzemenin çalışması (organik bir malzeme) sonucu boyut stabilitesi sağlanamadığı için çeşitli sakıncalar ortaya çıkmakta / Bu sakıncaları ortadan kaldırma için kontrplak endüstrisi geliştirilmiş,

Kontrplak yapım safhaları / s. 78-79

 

Kontrtabla Endüstrisi / s. 80-81

 

Yonga levha / lif levha

 

Bölgede Ahşap Malzemenin Değerlendirilmesi

Bölge insanının tarımın dışında özellikle çalışabileceği sanayi tesisleri de son derece düşüktür.

…devletin ahşap yerine orman koruma adı altında kargir malzemeyi sübvanse etmesi ve ucuza vermesi geleneksel ahşap yapı sanatına bir darbe vurmuştur.

…ahşap yapı sanatı, yeni yapım yöntemleriyle yok olmaktadır.

…ahşabın teminindeki zorluklar nedeniyle strüktürel sistem ahşap olarak kalmış, dolgu malzemesi olarak dere taşı ve çakıllar kullanılmıştır.

Göz dolması, muskalı dolma ve gözlü sistem yavaş yavaş değişime uğramış, sadece ahşap karkas strüktürleri oluşturan dikme, alt ve üst taban, yatay kuşak ve payandalar ahşap malzemeye bağlı kalmıştır. Dolgu malzemesi olarak taş ve dolu tuğla kullanılmaya başlanmıştır.

 

…kargir ve beton yapılarda bulunan nem fazlalığı yoğuşma nedeniyle hapis nem haline gelerek ıslak duvarlar oluşturmaktadır. Bu olumsuzluk yapının ömrünü kısaltmakta, sağlık açısından da zararlı olmaktadır. Bir de kargir yapıda biriken radon gazının ahşaba oranla yaklaşık 10 katma vardığı düşünülürse, olumsuzluk daha fazla ortaya çıkmaktadır (s. 88).

 

Dış Ülkelerdeki Geleneksel Ahşap Yapı Sistemlerinin İncelenmesi

…ahşap yapılar, ona yaşam veren çevresel koşullardan uzak kalarak varlığını sürdüremezler.

Yapının doğduğu ortamı oluşturan topografya, doğal çevre, manzara, vb. faktörler mimari yaklaşımı belirleyici önemli öğelerdir.

 

İngiltere

Ülke oldukça yumuşak, çok yağışlı tipik okyanus iklimine sahiptir. Kışlar yumuşak, yazlar serin ve yağışlıdır.

Birçok araştırmacı İngiliz ahşap doğramacılığının ortaçağ açık salon tipi evlerinde zirveye çıktığını savunur.

Aks sisteminin amacı strüktürün yükünü taşıyacak kolonların yerlerini tespit etmektir. Ahşap binalarda ise bağlantıların yapılacağı açıklıkları belirler. Ortaçağda ahşap binalar eş uzunlukta olmayan 1-4 akstan oluşmakta idi.

Cross çerçeve sistemlerin zaman içindeki gelişerek değişen dizaynı yapının hangi dönemde yapıldığının bulunmasına yardımcı olur.

Çıkmalar daha çok zengin çiftlik evlerinde görülür.

 

İngiltere'yi 3 ana gruba ayırmak mümkün / Alçak Kesimler (Lowland) Doğu ve Güneydoğu bölgesi. Yüksek Kesimler(Highland) Orta-güney ve Güneybatı. Kuzey Yüksek Kesimler (Highland).

 

Japonya / s. 123

büyük bir orman çeşitliliğine sahiptir.

iklim ılık ve nemli güney-doğu musonunun etkisindedir.

sınırlı arazi üzerinde dahi ‘tek katlı’ evler yapmışlardır,

 

Japon ahşap yapım tekniğinin en önemli özelliklerinden birisi dünyada hiçbir modüle ve standart ölçüye uymayan, adına "KEN" denilen modülün kullanımıdır.

 

"Ken" sistemine bağlı olarak, karışıklıklardan uzak, sürekli bir gelişim içinde olan bir mekanın, formun yapısının kurgu ve düzeyinde oynama olanağı tanımıştır.

Metodların hep aynı kalmış olması dolayısıyla konut, nitelikte ilkel ama performansta mükemmellik göstermiştir.

 

Geleneksel Japon evinin en önemli özelliklerinden biri, tavan ve döşeme ile, yapının yükseklik ve bölmelerini belirleyen modül olan "Tatami"dir.

Tatami, Japonlarda bir alan birimi olarak kabul edilir.

Tatami Japon konut mekanlarında, zemini kaplayan hasırlardır.

Ortalama yaygın uzunluk 180 cm.'dir. Oran yaklaşık 1/2 katıdır. Ortalama 90 x 90'lık iki karedir.

Geleneksel Japon konutunda üç, dörtbuçuk, altı ve sekiz tatamilik odalar hakimdir.

Sürme kapı panelleri, Tatami ile ay m boyutta (90 x 180 cm.) pencereler ise 1/2 veya 3/4 tatami genişliğindedir. Tavandaki çapraz dikmeler dahi tataminin genişliğinin yansı kadar aralıklarla yerleştirilmiştir

 

Zemin kat olmadığından taban 2,5 ft (750 mm.) yükseltilir. Bunun görevi ahşabı nemli zeminden ayırmaktır.

Destek elemanları ile bölme elemanlarını ayırmak için “dayanma duvarı”, “perde duvar” terimleri kullanılmıştır.

Duvarlarda, estetik ve uyum özelliği direnç özelliğinden daha fazla ön plana çıkmıştır.

 

…kırsal bölgede ambar ve depolarda ahşap yığma ve geçme (kurtboğazı benzeri) sistem kullanılmaktadır. “Azekura” adı verilen Japon ambarlarının Karadeniz bölgesi “Serender”leri ile yapım sistemi açısından büyük benzerlikleri vardır.

 

Japon evlerinde veranda önemli bir yer tutmaktadır. Verandanın işlevi planlamada sağladığı asimetrenin yanında, aile arası iletişimin sağlandığı toplanma mekanı olmasıdır.

Verandalara uzanan çatılar (Hisashi ve Kiri Yoke) ve duvar boşlukları Japon evlerinin karakteristik özelliğidir.

 

Avrupa / s. 141

…ahşap evlerin yaşamsal sürecini ve varolmasını sağlayan "Çevresel Koşullar" diğer bir deyişle "Doğal Çevre" ilk sırayı almaktadır.

 

Avrupa'da ahşaba dayalı duvar inşaatında üç ana tip gözönüne alınmaktadır.

1. Yığma Ahşap: Köşelerden birleştirilen, birbiri üzerine yatırılan masif ahşaplardan oluşmaktadır.

2. Dikme Kalas: Ahşap dikmelerin arasına yerleştirilmiş tahta kalaslardan oluşur.

3. Ahşap Çerçeve Sistemler: Yapısal sistemleri (çerçeve) duvarların dış ortam şartlarından ayırdığı çerçeve sistemle kendi kendini taşıyabilen sistemlerdir.

…

 

Çağdaş Ahşap Konut Üretim Sistemleri

çağdaş ahşap yapım teknikleri

• Dikme-Kiriş Sistemler,

• Platform Çerçeve Sistemler,

• Balloon Çerçeve Sistemler,

• Modifiye Çerçeve Sistemler

• Volumetrik Hacimsel Sistemlerdir.

 

Dikme - Kiriş sistemi ile yapım yöntemi özellikle 1950’lerden sonra Kuzey Amerika’da moda olmuş

Yapının kuruluş sisteminde yatay (taban) ve düşey (dikme) elemanların birleşme şekline göre “tek tabanlı” ve “çift tabanlı” olarak gruplandırılır

 

Platform çerçeveleme sistem / prefabrike olarak her kat için ayrı bir platform halinde inşa edildiği için bu ismi almıştır

 

Balloon Çerçeve Sistem / Diğer sistemlerden farkı, dikmelerin uzunluğunun zemin döşemesi taban plakasından, birinci katın tavan plakasına kadar iki kat boyunca olmasıdır

 

Modifiye Çerçeveli Sistem / Sistemin kuruluşunda dikmeler bir kat yüksekliğindedir ve üst duvar paneli birinci kat duvar panelinin üstüne direkt olarak oturur

 

Volumetrik (Hacimsel) Sistem /  tümden fabrikada üretilen ünitelerden oluşmaktadır.

 

Sonuç ve Değerlendirme

…ahşap çerçeve sistemlerin;

* Kurulma hızı,

* Yangına karşı direnç,

* Çeşitli kimyasal koruma malzemeleriyle direncin arttırılarak korunması kolaylığı,

* Dayanıklı ve elastik bir malzeme oluşu,

* Dekoratif ve çekiciliği,

* Balkon ve çıkmalardaki yapım kolaylıkları gibi avantajları göz önüne getirilirse, bu sistemlerin uygulanmasındaki zorunlulukları ortaya çıkar. / s. 202

 

Sonuç ve Öneriler

Bugün İngiltere’de yapılan yeni konutlardaki ahşap kullanım oranı % 85-87 (TRADA,1989), Fransa’da bu oran % 75 (Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1999), Amerika’da % 92.3 (APA, 1993) olarak belirlenmiştir. Bu oran, ülkemizde % 5’in altındadır (s. 215).

 

“Türk Ailesinin Konut Eğilimleri Araştırması”nda % 92.8’i az katlı ve bahçeli konutları tercih etmektedir (Başbakanlık Aile Araştırması Kurumu, 1999).

…ahşabın yapı üretim malzemesi olabilmesi için, ülkemiz şartlarında yetişen, çabuk büyüyen uygun türlerin çoğaltılarak orman bölgelerinde yetiştirilmesi olanaklarının sağlanması gerekmektedir. Bu türler özellikle kestane, meşe, ladin, sedir, çam vb. olabilir. Çünkü kestanenin doğal yetişme ortamı ülkemizdir. Yetişmesi için her türlü koşul mevcuttur. Ayrıca son derece dayanıklı, doğal olarak zor tutuşan bir türdür ve 20 yıl içinde kullanılabilme aşamasına gelmektedir (s. 217).

 

Standart eleman strüktür kurulmasında çok büyük ekonomik fayda sağlamaktadır. Zira istenilen boyutlar her zaman hazır olacak, kuruluşu da kolay bir şekilde gerçekleşecektir.

…

Çakır, Suat (2000), Geleneksel Karadeniz Ahşap Konut Yapım Yönteminin Çağdaş Teknoloji Açısından Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü

…