Türkiye'de Geleneksel Kırsal Konut Planlarında Göçebe Türk Kültürü İzleri

 

Türkiye’nin farklı ekolojik ortamlarında birbirinden farklı konut planları gelişmesine rağmen temelde ortak bir plan tasarımı ortaya çıkar. “Türk evi” plan tipi olarak tanımlanan bu plan tasarımının iki temel unsuru vardır: oda/lar ve sofa. Bu durum, Türk evi plan tipinin geleneksel Türk kültürü kökünden beslendiği sonucuna götürür.

“Türk evi” plan tipinin ilk aşaması sofasız tek odalı (ilkel Türk evi) evdir. Bu aşamada çadır düzeni, olduğu gibi sabit eve kopya edilmiştir. Sofasız tek odalı plan tipinin bir sonraki aşaması dış sofalı (Yörük evi) ev planıdır. Bu plan tipinde, bir önceki modelden farklı olarak “sofa” birimi gelişmiştir. “Türk evi” planının iki temel unsuru olan “oda” ve “sofa,” Türk kozmogonisi, dünya görüşü, geleneksel göçebe hayat tarzı, aile yapısı ve sosyal düzenden izler taşır.

 

Konut, kültürün peyzaj üzerindeki en somut yansımasıdır.

 

Türk evi genellikle tek katlıdır.

Türk evinin çekirdeği odadır ve buradan gelişmiştir

Odanın önünde bir hizmet alanı veya odalar arası ortak kullanım alanı vardır ve burası sofadır,

Sofa, iç mekan ile dış mekan arasındaki bir geçiş alanıdır

 

Türkler, gökyüzünde sabit durduğu ve diğer yıldızların etrafında döndüğünü varsaydıkları Kutup yıldızını göğün direği (axis mundi) olarak görmüşler ve demir kazık diye adlandırdıkları Kutup yıldızını gök ile yeryüzünü birleştiren bir kapı olarak kutlulaştırmışlardır.

Türkler göğün direğini iç yaşama mekanlarında çadır direği ile sembolleştirmişlerdir

 

Sofa, göçebe bozkır kültür mirasının rehberliğinde yeni doğal ve kültürel çevreye uyum sağlamak üzere yaratılmış bir mekansal çözüm olarak değerlendirilebilir

 

…

Köse, Abdullah (2005), Türkiye'de Geleneksel Kırsal Konut Planlarında Göçebe Türk Kültürü İzleri, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2, s. 1-34