Geleneksel Afyonkarahisar Evlerinde Cephe Düzenlemeleri

Geleneksel Afyonkarahisar Evlerinde Cephe Düzenlemeleri

Geleneksel Afyonkarahisar evleri daha çok Afyonkarahisar kalesinin eteklerinde ve Ulu Caminin etrafında toplanmıştır.

Evlerin yan yana dizilmesi ve girişlerinin çoğunun sokağa bakması derinlik duygusunu artırmaktadır.

…evlerin giriş düzenlemeleri, saçakları, pencere ve kapı tasarımları, elibelindeler ile diğer taşıyıcı elemanlar ve katları belirleyen ahşap hatıllar cepheyi hareketlendiren unsurlardır. Ayrıca bu evlerin çatı seviyesinde cihannümalarının olması, pencerelerdeki ferforje ve ahşap kafesler, bazı elibelindelerdeki yürek motifleri, madeni kapı kolları ve tokmakları ile de kendine özgü tasarımları dikkat çekicidir.

 

Geleneksel Türk evi / “taşınabilen mekân” düşüncesinin bir ürünü şeklindeki topak evdir.

Afyonkarahisar / karasal ikliminin karakteristik özelliklerini taşır. Yazlar çok kısa, kışlar ise uzun sürmektedir. Bu sebeple, günlük yaşamın büyük kısmı kapalı mekânlarda geçmektedir.

 

Bazı evlerin cihannüma önlerinde yer alan üçgen alınlıklı, ahşap sarkıtlı süslemeli balkonlar yapıya zenginlik kazandırmıştır.

Çıkmalar, yer kazanmak ve manzaraya yönelik yapıldıkları için, üst kat sofa ve odaların alt bölümleri boş bırakılarak dışarıya taşırılmıştır.

 

…iki tür üst örtü uygulaması görülmektedir. Bunlar genellikle dört omuzlu kırma çatı ve tek omuzlu beşik çatı uygulamasıdır.

…evlerinin çatılarına da odalar yapılmış

Her evde bir ya da iki adet baca bulunmaktadır.

 

Çatı katı uygulamalarında cihannüma; konutun genel çatı düzeninden bağımsız ve kendine ait çatısı olan mekân biçiminde yapılmıştır. Bu çatı odaları ön cepheden arka cepheye kadar uzanmaktadır.

…saçaktan su olukları yapılmıştır.

 

Evlerin temel duvarları moloz veya kesme taş ile yapılmıştır. Genellikle temel duvarları toprak seviyesine kadar moloz taş, toprak seviyesinden su basman seviyesine kadar kesme taştan yapılmıştır. Taşın yanında ahşap ve kerpiç malzemeye de yer verilmiştir.

 

Afyonkarahisar evlerinde ahşap elibelindeler yoğunluktadır.

Bunlar evlerin bazen oda çıkmasını bazen de sofa çıkmasını taşımaktadır.

 

…katlar arasındaki sınırları belirleyen silmeler / cepheye estetik değer katan elemanlardır.

 

Kartuş; kapı ve pencere etrafını çevreleyen taş veya ahşap malzeme ile yapılan bir tür süsleme şeklidir.

Genellikle iki katlı evlerin zemin katlarında bu tarz uygulamalarla karşılaşıyoruz.

 

Genellikle Afyonkarahisar evlerinin zemin katlarındaki kartuşlamalar taştan yapılmış olması daha dayanıklı olması nedeniyle tercih edilmiştir. Ahşap panolar ile yapılan kartuşlamalar daha çok üst katlarda ve tamamen cepheyi hareketlendirmeye yönelik tasarlanmıştır.

 

…bazı evlerin zemin katları konut veya dükkân olarak kullanılmaktadır.

 

…çıkmalar normal ve gönyeli çıkmalar, komple veya köşe çıkmaları şeklindedir.

 

Çıkmaların sokağa bakan ön cephelerinde genellikle iki, yan cephelerde ise birer pencere yer alır.

 

Genellikle zemin kat pencereleri güvenlik açısından daha yüksekte ve demir parmaklıklı olarak yapılmıştır. Pencerelerin dış yüzlerine parmaklığın yanında bazen ahşaptan kafesler de yerleştirilmiştir.

Üst kat pencereleri dikey dikdörtgen formlu olup, alt kat pencerelerine göre sayıca fazla olup cepheye simetrik düzen içinde yerleştirilmiştir.

 

…bazılarında madeni parmaklıkların yanında ahşap kafesler de yapılmıştır. Bunlar ince ahşap çıtalardan yapılmış olup bir parmaklık görevinden çok güneşlik görevi görmektedir.

Afyonkarahisar evlerinde görülen kafesler genellikle pencerelerin alt bölümlerini yarıya kadar kapatan sabit bir elemanlardır.

 

…zemin katta yer alan dükkân pencerelerinde ve çatı katında yer alan cihannüma pencerelerinde ahşap kepenkleri görmekteyiz.

…kepenklerden büyük bir bölümü yerel adıyla “Karakapak” olarak bilinen düz ahşap kepenklerdir.

 

Giriş merdivenleri evlerin konumlarına göre değişiklik göstermektedir. Bazı evler köşe başında yer alırken bazıları bitişik nizamda yapılmıştır.

 

Afyonkarahisar evlerinin girişlerinin çoğunda avlu bulunmamaktadır.

Dükkân kapıları tek kanatlı ahşaptan olup doğrudan cadde ve sokağa açılmaktadır.

Evlerin asıl giriş kapıları bazen zeminde doğrudan sokağa açılırken bazıları ise içeriye doğru çekilerek taş basamaklı merdivenler ile giriş sağlanmaktadır.

Avlu ve dükkân kapıları düz ve sade yapılmışlardır. Üst kata giriş kapıları ise çift kanatlı olup kanatları birleştiren biniler bazen burmalı bazen de düz çıta biçimindedir.

 

Kapı kolları metalden olup tutmalı ve gullap şeklindedir. Kapı kilidinin olduğu bölüm ise zemberek biçiminde tasarlanmıştır.

Genellikle kapının sol kanadında erkek eli, sağ kanadında ise bayan eli şeklinde tasarlanıp döküm tekniğinde yapılmıştır.

 

…genellikle Kapazlama kilit kullanılmıştır.

 

Evlerin avlu ve giriş kapılarında menteşe olarak çoğunlukla piştivan denilen ve yapraklarından biri kanat genişliğine kancalı, diğer yaprağı da halkalı olan menteşe çeşidi kullanılmıştır.

…

Kunduracı, Osman – Bahargülü, Nurcan (2018), Geleneksel Afyonkarahisar Evlerinde Cephe Düzenlemeleri, SUTAD, Sayı: 43, s. 491-522

…