Doğu Karadeniz Yerel Mimarisinin Sürekliliği Bağlamında Trabzon Of Ballıca Mimari Özellikleri ve Yeni Bir Konut Önerisi

Doğu Karadeniz Yerel Mimarisinin Sürekliliği Bağlamında Trabzon Of Ballıca Mimari Özellikleri ve Yeni Bir Konut Önerisi

Gülsüm Yaşar Bulut

 

Birey ve toplum,’ yer’ ile ilişkisini somut olan mimari yapılarla kurmaktadır. Konut dokusuyla oluşan fiziksel çevre, onun kültürel kimliğini oluşturma ve sürekliliğini sağlamada önemli rol oynamaktadır.

 

Modernizmin dayattığı yıkım, özellikle mimari geçmişten tamamen kopma düşüncesini doğurmaktadır. / Sürekliliğin sağlanamaması, insanın / aidiyet hissini giderek kaybetmesine ve yabancılaşmasına neden olmaktadır. / s. 2

 

Yerel Mimari ve Sürekliliği

‘mekan’ kavramı ‘yer’ olma özelliğine kavuştuktan sonra anlam kazanmakta

Yer, duyuların belleğidir, / s. 5

 

Bektaş, Türk evlerinde güneş ve iklime göre çözümler üretildiğinden bahsetmektedir. Bu evleri yapan insanlar, kainatı ve bütün yaratıkları kendisi için yaratılmış varlıklar olarak görmemekte, kendisini de onlar gibi yaratılanlardan biri olarak atfetmektedir. Bu yüzden doğayla savaşmamakta, ona saygılı ve onun devinimine katılmaktadır (Bektaş, 2007). / s. 6

 

Türk Evi kültürel sürekliliği 1950’li yıllara kadar devam etmiştir. Ancak bu tarihlerden sonra, önce şehirlerde baş gösteren apartmanlaşma daha sonra kırsal alana da sıçramış, yapım tarzı ve plan tipolojisi kesintiye uğramıştır. / s. 8

 

…insana ait olma hissi veren eski yerleşimler… karakterlerini kaybetti…

 

apartmanlaşma, / modernliğini ve zevkini apartmanla gösteren yeni insanın ürünüdür.

 

Mekan ve karakter yerin birbiriyle bağlantılı parçalarıdır.

 

Doğu Karadeniz Bölgesi Yerel Mimari Özellikleri

Ev konumlanırken; aşırı eğimli yüzeylerden, fazla rüzgar alan alanlardan ve uzun süre gölgede kalan yerlerden kaçınılmaktadır.

 

Arazi, yapıya göre zorlanmamakta, tam tersine yapı araziye uymaktadır

 

Odalar, genellikle gece kullanılmakta olup, bazılarında ocaklara rastlanmaktadır.

Yaşlı ve hastalara zemin katta helaya yakın, çocuklara ise ebeveynlerine yakın odalar tahsis edilmektedir.

 

Doğu Karadeniz kırsal konutunu plan tipolojileri açısından dört farklı şekilde sınıflandırmak mümkün: Aşhaneli tip / Hayatlı/aşhaneli tip / Salonlu tip / Sokaklı tip

 

Cephe organizasyonu konutun yapım sistemine göre; ahşap yığma, çatma ve karma sistemlerle oluşturulan dış duvarlarla şekillenmektedir.

 

…temel yapı malzemesi taş ve ahşaptır

 

Kolay alev almaz özelliğe sahip olan kestane ağacı, yağlıboya kabul etmediği için doğal haliyle kullanılmakta ve zamanla kararmaktadır

En çok Trabzon’un doğusu ve Rize’de kullanılmakta, batıya doğru gidildikçe kestanenin yerini dışbudak, karaağaç, ladin gibi ağaçlar almaktadır

 

Kireç / Trabzon’un orta ve batı kesimi ve Giresun’ da dolma duvarların iç ve dış yüzeyinde, taş duvarların da iç yüzeyinde ince sıva hazırlanmasında kullanılmaktadır. Artvin, Rize ve Trabzon’un doğusunda ise kırma taşlarla doldurulan kısımların kapatılması için kullanılan sıvaya karıştırılmaktadır.

 

Kil, bağlayıcı olarak taş duvarlarda kullanılmaktadır.

 

Sıva ve harç malzemesi olarak deniz ve dere kumu kullanılmaktadır

 

Taşıyıcı olarak tahta yerine kütüklerin kullanıldığı ev kaba detaylara sahip olduğundan, bu geçme sistemi ‘kara boğaz’ olarak isimlendirilmektedir

 

Üç ve dört tarafı çardakla çevrili seranderler yağmurdan iyi korunmakta, iki tarafı çardakla çevrili seranderlerde ise yağmurun yönüne göre çardaklar az yağış alan tarafta konumlandırılmaktadır / s. 54-55

 

…hayvanların beslenmesi için gereken ot ve samanların kurutulup saklandığı merekler de konutun yanında yer almaktadır.

 

Evlerin yönlenmesinde doğal olarak eğim ve tarlanın konumu önemli rol oynamaktadır.

 

Müslüman evinde zemin her zaman temiz tutulmaktadır.

 

Doğu Karadeniz konutunda yaşlılara verilen önem ‘dedenin yeri’, ‘ninenin yeri’ şeklinde ifade edilmektedir. Otoriteye verilen önem ‘baş oda’, kişisel mahremiyete verilen önem ‘gusülhane’ olarak mekanlara yansımaktadır (s. 61).

 

Trabzon İli Ballıca Mahallesi Yerel Mimar Özellikleri

Ballıca Mahallesi, / Erken dönemlerde arıcılıkla uğraşıldığından ötürü eski adı ‘ballı’ anlamına gelen ‘Mélinos’ tur / Bu isim 1913 yılında Yemişlik, 1992’de Ballıca olarak değiştirilmiştir

…mahalle, ilçe merkezine 7 km, Trabzon şehir merkezine 61 km uzaklıktadır

 

Yapılar, yamaca dik olarak konumlanıp, girişler iki yan cepheden sağlanmaktadır

 

‘I’, ‘T’, ‘L’ ve ‘+ (haçvari)’ koridorlu plan tiplerinden oluşabilen tipolojilerden, Ballıca Mahallesi’nde en çok ‘T’ koridorlu plan tipine rastlanmaktadır (s. 80).

 

Arazinin eğimli oluşunun avantajı kullanılarak birçok yapıda çatı katına dışarıdan da girişlere rastlanmaktadır. / çatı katında her türlü ikincil eşya depolanmakta, bahçe ve tarlalardan toplanan fındık, mısır gibi ürünler burada işlem görmekte ve serilip kurutulmaktadır

 

…ormanlardan kesilen ağaçlar, korumaya yönelik besin suyunun giderilmesi için uzun süre koruklarda suyun içinde bekletilirdi. Daha sonra çalışmasını ve çürümesini engellemek için bünyesindeki suyun dışarı atılmasını sağlamak amacıyla tabi kurutma yöntemleriyle kurutulurdu. Ağacın kereste olmak üzere hazır hale getirilmesi için, günümüz koşullarına göre uzun sayılabilecek bir zaman dilimi gerekirdi (s. 95).

 

Ölçüleri 100 ile 130cm arasında değişebilen çift kanatlı kapıların iki kanadı genellikle eşit ölçüdedir. Etrafı pervazla çevrili olan kapıların üstünde kare ya da dikdörtgen formda ‘ışıklık’ denilen kapı üstü pencereler… / s. 109

 

...mahalledeki toplam 343 adet konutun, 84’ünün yerel mimari özelliklere sahip ahşap konutlar olduğu tespit edilmiş…

 

…yerel mimari kültürün izlerine yeni yapılaşmada rastlanmamaktadır.

 

Ballıca Mahallesi Yerel Konutunun Yeniden Üretimi ve Süreklilik Bağlamında İrdelenmesi / s. 139 vd.

 

Sonuç

…yerel olana ihtiyacın ilkesel ve kültürel kavramlardan yoksun olarak sadece yapıların dış cephelerinde uygulanan biçimsel formlarla karşılanmaya çalışıldığı görülmüştür.

Ballıca Mahallesi kırsal yerleşiminde inşa edilen yerel mimari özelliklere sahip yeni konutun başta anlaşılamadığı gözlemlenmiştir. Projeden bahsedildiğinde özellikle mahallenin ahşap evin bütün zorluklarını yaşayan yaşlı insanları, ahşap yapı fikrini pek doğru bulmamışlardır. Her çekirdek aileye bir daire mantığıyla yapılan çok katlı betonarme yapılardansa üç ailenin birlikte kullanacağı müstakil ev düşüncesi, uzantılı aile kültüründen kopan mahalle sakinlerince garipsenmiştir. Yol, tarla, bahçe sınırlarının çok önemli olduğu yörede komşu eve araç yolunun ulaşmasını sağlamak amacıyla bahçenin bir bölümünün ihmal edilmesi anlaşılamamıştır (s. 193-194).

 

YAŞAR BULUT, Gülsüm (2017), Doğu Karadeniz Yerel Mimarisinin Sürekliliği Bağlamında Trabzon Of Ballıca Mimari Özellikleri ve Yeni Bir Konut Önerisi, Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Mühendislik Ve Fen Bilimleri Enstitüsü

…