Mehmet Yıldırım - Osmanlı’da Demir Alet Edevat Üretiminde Fabrikalaşma Çabaları

…antik dönemde bir ton demir cevherini ergitmek için gerekli olan odun kömürü yaklaşık olarak sekiz tondu.¹ 1550’de demir üretiminde kullanılan kömür, toplam maliyetin %50’sini oluştururken, 1750’de %80’ini oluşturmaktaydı

 

Osmanlı /  silah sanayisinin demir hammaddesini sağlayan başlıca madenler Bulgaristan’daki Samakov ve Kırklareli’ndeki Samakocuk’tu.

 

Şam ve Acemistan’ın bazı yerlerinde çelik kızdırıldıktan sonra havada sallanarak soğutulur, ardından hemen su verilirdi. Bu yöntemle kızgın demirin oksijenle teması sağlanır ve içindeki karbon gibi yabancı maddelerin yanması amaçlanırdı. Diğer bir geleneksel yönteme göre ise 5 kg reçine tozu 2 kg balık yağıyla karıştırılarak içine yarım kilo eritilmiş koyun iç yağı ilave edilir ve çelik bu karışımın içine sokulup bir süre bekletildikten sonra çıkarılıp su verilirdi. Gene başkaca girift yöntemlerde sabun, yanmış hayvan boynuzu ve hayvan tırnağı gibi türlü maddeler kullanılırdı.

 

Şam çeliği dünyaca nam yapmıştı. Devletin İstanbul’daki üreticileri korumak için 16. yüzyılda Şam çeliğinin üretimi üzerinde sıkı bir denetim uyguladığına ve bazı dönemlerde bu çelikten yapılan Arap hançerini yasakladığına dair bilgiler / mevcut

 

Maden izabesinden iyi anlayan eğitimli kimyager ve mühendis sıkıntısı Osmanlı’nın temel problemiydi. Yüksek fırınlar mevcut olmadığından iyi çelik elde edilemiyor ve ateşli silahların namluları kolayca kırılıyordu.

 

1913 yılı sayımlarına göre Haliç’teki Kalafat yerinde 22 adet demir atölyesi çalışır vaziyetteydi. Ancak ekseriyeti geleneksel usullerle işleyen, iş yeri başına 3-4 eleman çalıştıran ve kullandıkları demirin yarıdan fazlasını hurdadan temin eden işletmelerdi

 

Alet İşler, Ed. Akif Kuruçay, Kanca El Aletleri AŞ Yayını, 2022

…