Seyfullah Gül - Kanca El Aletleri Koleksiyonu’ndan Damgalar

 Seyfullah Gül - Kanca El Aletleri Koleksiyonu’ndan Damgalar

…zanaatların ortaya çıkmasında ise hammaddeyi işleyip ürüne çeviren ustaların ve kullandıkları el aletlerinin payı büyüktür.

 

…aletleri, onu üretenler ve kullananlar açısından iki farklı noktadan değerlendirmek gerekir.

 

…damga kelimesi, Eski Türkçede “tamka”, Kutadgu Bilig’de ve Kazan Türkçesinde “tamga”, Azeri Türkçesinde “damğa” olarak geçmektedir. Ayrıca bu kelime, Türkçeden Rusçaya "tamga", Moğolcaya ise "tamaga" şeklinde geçmiştir.

 

Atların çalınmasına veya diğer atlarla karışmasına karşı bir önlem olarak başlayan damgalama âdeti,

 

Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk’te her Oğuz boyunun bir işaretinin olduğundan, başkaları tarafından tanınması amacıyla hayvanlara vurulan damgalardan bahsederek bunları resmetmiştir.

 

Kazayağı

Koleksiyonda mevcut el aletleri üzerinde en sık karşılaşılan damga

 

…kaz, Uygur metinlerinden itibaren Türkçede görülebilmekte, talihin ve bahtın kuşu olarak korday ile beraber anılmakta

 

…göçmen kuşlar arasında en yükseğe çıkması ve uzun yolları, hattâ birçok canlının nefes dahi alamadığı, zirvesinde sıcaklığın -50 C°’ye düştüğü Himalayalar'ı aşabilen bir canlı olması, onun kutsallığının en geçerli nedeni olmuştur.

 

Kazayağı, Oğuz boyları içerisinde Salur boyunun damgası olarak göze çarpar.

 

güneş, Türk damgalarında en sık karşılaşılan motifler arasında yer alır.

 

Ay-güneş ve yıldızın bir arada gösterildiği motifler Türk kültüründe aynı zamanda sık rastlanan bir damga formudur.

 

Çarkıfelek

Çarkıfelek benzeri formlar gamalı haç, svastika, yön damgası, dört yön, kolkhis güneşi olarak da isimlendirilmektedir. Çarkıfelek sembolü, bir diğer anlamıyla Tengri işareti bir üst kimlik damgası olarak yorumlanmakta Tanrı'ya ulaşmayı temsil ettiğine inanılmaktadır.

 

Gülensoy, eskiden tek rakamlarda bir uğur görüldüğü için çarkıfeleğin de çark dallarının daima tek sayıda yapıldığını belirtir.

 

Ev Damga

Hayat Ağacı

Ağaç Türk kültüründe yaratılış, ölüm-yaşam, evren, bolluk, bereket ve ölümsüzlük simgesidir.

 

Kızık Damgası

 

El

Yahudilik ve Hristiyanlıkta sağ elin kutsallığından bahsedilir. Türk-İslâm tasavvuf geleneğinde elin sembolik anlamına dair pek çok inanış mevcuttur.

…

Alet İşler, Ed. Akif Kuruçay, Kanca El Aletleri AŞ Yayını, 2022