Arthur Schopenhauer - Tartışma Sanatının İncelikleri
Sunuş
…ileri derecede hastalıklı bir bünyede sağlam bir uzvun
yaşaması mümkün değil…
Felaket sükûtun tetiklediği kuşkuyla başlar.
…çünkü kötü tedavüle girer girmez iyi kaybolur.
İyinin düşmanı zannedildiği gibi kötü değil "daha iyi"dir.
Ve bunlar daha iyi günlerimiz. Kötü günler ileride.
…
Tartışma (ve İkna) Sanatının İncelikleri
Belagat yahut Etkili Konuşma Sanatı
…başkalarında bir şeyle ilgili görüşümüzü veya kanaatimizi
uyandırma, onların duygu dünyasında o konudaki hissiyatımızı canlandırma ve
böylece onu bizimle aynı duyguyu paylaşacak ruh haline sokma yeteneğidir.
Bir başkasını sıkı sıkıya tutunduğu bir yanlışla çatışan bir
doğruya ikna etmek için riayet edilmesi gereken ilk kural kolay ve doğal bir
kuraldır, yani: önce mukaddem (öncüller) gelsin, istidlal (vargı) onu takip
etsin. Ancak bu kurala nadiren riayet edilir, / s. 45
Bu yüzden ulaşılmak istenen sonuç bütünüyle gizlenmeli ve
sadece ona varmak için gerekli olan temellendirmenin öncül ve illetleri açık
seçik, tam ve her açıdan verilmelidir.
…
Cahillerle tartışırken akıllı
Gömülür boğazına kadar cehaletin içine…
…her tartışmada takip edilen ana usul/işleyen temel süreç şu
şekildedir:
Bir sav yahut iddia ortaya atılır ve bunun çürütülmesi
gerekir; şimdi bu hedef için iki tarz ve iki yol vardır (s. 56).
Bu tarz yahut biçimler (dipnot) sırasıyla: şeye göre, kişiye
göre, kabullerden hareketle temellendirme yaparak tartışmadır.
İlki iddiayı temellerinden veya illetlerinden, ikincisi ise
sonuçlarından vurur. İlki iddianın doğru olmadığını, ikincisi doğru
olamayacağını gösterir. / s. 57
Yedinci Hile: Genişletme. Hasmın iddiası doğal sınırlarının
ötesine taşınır ve kastettiğinden, hatta ifade ettiğinden daha geniş bir
anlamda alınır, böylece bu anlamda kolayca çürütülür.
Çünkü bir beyan yahut iddia ne kadar genişse o kadar çok
saldırıya açıktır.
Sekizinci Hile: Sonuçlar çıkarma eğilimi: Hasmın iddiasına
veya önermesine çoğu zaman örtülü olarak, onunla özne veya yüklem bakımından
ilişkili olan bir ikinci önerme ekleriz. Bu iki öncülden şimdi hasmın kapısının
önüne bırakılan yanlış ve çoğu kez kötü niyetli bir sonuç çıkarırız.
Dokuzuncu Hile: saptırma: Tartışma esnasında eğer gittikçe
köşeye sıkıştığımızı, hasmımızın üstünlüğü ele geçirdiğini ve galip çıkacağını
görüyorsak tam zamanında bir tartışmayı değiştirme ile ve dolayısıyla
tartışmayı bir başka konuya, ikinci derecede önemli bir şeye, icap ediyorsa tek
bir hamlede çekerek bu talihsizliğin önüne geçmeye çalışmalıyız.
Saptırma umumiyetle dürüst olmayan tartışmacılar tarafından
(çoğu zaman içgüdüsel olarak) kullanılan hilelerin en gözde ve en bilindik
olanıdır. Onlar neredeyse kaçınılmaz olarak başlarının sıkıştığı her yerde
hemen saptırmaya başvururlar.
İncelikleri ve Ayrıntılarıyla Tartışma Sanatı
Mantık ve Diyalektik
Eskilerin nazarında mantık ve diyalektik eşanlamlı
tabirlerdi ve öyle kullanılırdı...
Ama daha yakınlarda, özellikle Kant tarafından diyalektik
sözcüğü sofistlere özgü tartışma sanatını ifade edecek şekilde çoğu kez kötü
bir anlamda kullanıldı…
Eristik diyalektik tartışma sanatıdır / s. 71 vd.
Mantık önermelerin sadece biçimiyle, buna karşılık
diyalektik muhtevasıyla veya maddesiyle/konusuyla ilgilenir
Hakikat derinlerdedir,
Bir tartışmanın başlangıcında kural olarak herkes
doğrunun/hakikatin kendi yanında olduğuna inanır
Diyalektik zihni/fikri mübareze sanatıdır: ve biz onu ancak
bu şekilde ·gördüğümüz takdirde bir bilgi dalı haline getirebiliriz. Çünkü eğer
salt nesnel hakikati hedefimiz olarak görürsek ufkumuz mantıkla sınırlı kalır,
daha ötesini göremeyiz.
Her Türlü Diyalektiğin Temeli
Hasmımız bir iddia ortaya atmıştır. Bunu çürütmenin iki
tarzı ve takip edebileceğimiz iki yol vardır.
l ) Doğrudan çürütme iddianın nedenine/illetine, dolaylı
çürütme sonuçlarına saldırır.
2) Dolaylı çürütme ya sahte saldırı ya da (aksine) örnek
yöntemini kullanır.
a) Apagoge: Hasmımızın önermesini doğru olarak kabul ederiz
ve ardından onu doğru olduğu bilinen bir başka önermeyle ilişkilendirdiğimizde
ondan ortaya çıkan şeyi gösteririz. Bu iki önermeyi açıkça yanlış olan bir
vargıyı veya sonucu veren bir kıyasın öncülleri olarak kullanırız.
b) Örnek, Zıt/karşıt örmek.
Tartışmaların bu kadar uzun ve ayak direyici olmasının tek
sebebi o meseleyle ilgili hakikatin keşfedilip anlaşılmasının kolay
olmamasıdır.
Tartışma Hileleri
Genişletme. Bu hasmınızın önermesini doğal
sınırlarının ötesine genişletmeye; abartmak için ona mümkün olduğunca genel bir
delalet ve geniş bir anlam vermeye, diğer yandan da kendi önermemize
olabildiğince sınırlı bir anlam ve dar sınırlar kazandırmaya dayanır / s. 85
Hile II
Eşsesli sözcük
Bu hile bir önermeyi söz konusu meseleyle aralarında sözcük
benzerliğinden başka ya çok az ya da hiç müşterek yanı bulunmayan bir şeye
teşmil etmeye / dayanır…
Hile III
…nispi olarak ve özel bir konuyla bağlantısı içinde ortaya
atılmış bir önermeyi sanki genel veya mutlak bir geçerlik/uygulama iddiasıyla
söylenmiş gibi almaktır; ya da onu tamamen farklı bir anlamda alıp sonra da
çürütmektir.
Saldırı öne sürülmüş olan şeyden farklı bir şeye yapılır.
…öngörülen bir sonuç nedeniyle doğru öncülleri kabulü
reddetmek
Hile IV
Eğer bir sonuca varmak istiyorsanız onun önceden
görülmesine/sezilmesine izin vermemeli. bilakis onun öncüllerini fark
ettirmeksizin ve konuşmanızın şurasına burasına serpiştirerek teker teker kabul
ettirmelisiniz.
Hile V
Bir önermenin doğruluğunu ispatlamak için, eğer hasmınız ya
doğruluklarını kavrayamadığından ya da doğrudan bunlardan ileri gelecek iddiayı
önceden gördüğünden doğru önermeleri kabulden imtina ediyorsa doğru olmayan
daha önceki önermeleri de kullanabilirsiniz.
Hile VI
Bir başka yol ispatlanması gereken şeyi kaziye (postulate)
olarak koymak suretiyle farklı bir kılık altında kanıtlanmış varsaymaktır
Hile VII
(Sokratik diyalog) Burada takip edilen usulün esası
hasmınıza kabul ettirmek istediğiniz şeyi gizlemek için aynı anda çok sayıda
geniş kapsamlı soru sormaya ve diğer yandan kabullerden kaynaklanan delili hiç
vakit kaybetmeksizin ileri sürmeye dayanır
Hile VIII
Bu hile hasmınızı öfkelendirmeye (irritare) dayanır
Hile IX
IV. Hileye benzer. Ya da peşinde olduğunuz şeyi bilmesine
imkan tanımamak için onlardan çıkarılacak sonucun gerekli kıldığından farklı
bir düzen içinde sorular sorabilir ve onların yerini sırasını
değiştirebilirsiniz. O zaman önlem alamaz.
Hile X
…hasmınızın olumlu cevaplar vermesini istediğiniz sorulara
kasıtlı olarak olumsuz cevaba geri döndüğünü müşahede ettiyseniz, o zaman sanki
olumlandığını görmekten endişe ediyormuşsunuz gibi önermenizin tersini sormanız
gerekir
Hile XI / s. 96
Hile XII
Eğer sohbet özel bir ismi olmayan, fakat mecazi veya tasviri
b ir tarifi gerekli kılan genel bir fikir etrafında dönüyorsa işe önermeniz
için elverişli bir mecaz seçerek başlamanız gerekir.
Cedel yahut tartışma sanatının bütün hileleri içinde en sık
rastlanan budur
Hile XIII
Hasmınıza bir önermeyi kabul ettirmek için ona aynı zamanda
karşı bir önerme vermeli ve bu ikisinden hangisini seçeceğini ona
bırakmalısınız; bu arada siz de karşı önermeyi olabildiğince yaldızlamalısınız
ki kendimle çelişmeyeyim derken önermenizi kabul etsin
Hile XIV
Hasmınız hedeflediğiniz sonuç için elverişli olan şeyi ters
yüz eden cevaplar vermeksizin sorularınızın birkaçını cevaplandırdığında, her
ne kadar bunlardan böyle bir sonuç çıkmasa da, sanki ispatlanmış gibi
hedeflediğiniz sonuca geçin ve hemen muzafferane bir edayla onu ilan edin.
Hile XV / s. 98
Hile XVI
…eğer intihan destekliyorsa, derhal yaygarayı basmalısınız,
"Öyleyse neden kendini asmıyorsun?" diye.
Hile XVII / s. 99
Hile XVIII
Hile XIX
Tartışmanın akışını sekteye uğratıp saptırma
Hile XXIII
Hasmı mübalağaya zorlama
Yalanlama (tekzip) ve çekişme (münakaşa) bir kimseyi
öfkelendirir ve onu iddiasını abartmaya sevk eder.
…
Hile XXX
Bu hile akıldan çok otoriteye başvurmaya dayanır.
Hasmınızın yeteneği ve bilgisi ne kadar sınırlıysa itibar
ettiği otoritelerin sayısı da o kadar fazladır. Eğer yeteneği ve bilgisi üst
düzeydeyse bunlar çok az olacak veya hemen hemen hiç olmayacaktır.
…avamın kafası bir yığın hurafeyle doludur ve onlara laf
anlatmak zor ve zahmetli bir iştir.
Hasılı düşünebilenler çok azdır, ama herkes bir fikre ya da
kanaate sahip olmak ister, bu durumda onlara kalansa onu kendi kendilerine
oluşturmak yerine hazır olarak başkalarından almaktır.
…
Son Hile
Kullanılabilecek son hile kişisel, kaba, tahkir edici
olacaktır: hasmınızın tartışmada üstünlüğü ele geçirdiğini ve böylece alt
edilmek üzere olduğunuzu hisseder hissetmez bu yola başvurabilirsiniz. Bu sanki
kaybedilmiş bir oyun gibi tartışma konusunu bir yana bırakıp hasmınızın
kendisine geçmeye ve bir bakıma onun şahsına saldırmaya dayanır (s. 118).
İnsanın anlayış gücünü keskinleştirmesinin bir yolu olarak
tartışma çoğu zaman gerçekten her iki tarafın da yararınadır, çünkü bu
vesileyle insan düşüncelerini düzeltir ve zihninde yeni düşünceler uyanır.
Fakat tartışmanın her iki tarafının da gerek bilgi ve görgü, gerekse düşünme ve
anlama gücü bakımından hemen hemen birbirine denk olması gerekir.
Karşılaştığınız ilk kimseyle değil, fakat sadece ortaya
saçma sapan şeyler atıp bunda ayak diremeyecek, otoriteye değil akla müracaat
edecek, makul olana kulak verip ona boyun eğecek kadar anlayış gücüne ve öz
saygıya sahip, son olarak hakikati her şeyin üzerinde tutacak, makul olan velev
ki hasmından gelsin, onu benimsemekte tereddüt etmeyecek, yanlış ya da haksız
olduğunun ispatına tahammül edecek kadar hakşinas olduğunu bildiğiniz
tanıdıklarınızla tartışmaktır. Bu ·demektir ki yüz kişiden belki de ancak biri
tartışmaya değerdir. Geri kalanlar bırakın canlarının istediğini söylesinler,
çünkü herkesin ahmak olma özgürlüğü vardır (s. 121-122).
…
Ekler
Diyalogdan Diyalektiğe
Aristoteles'in tanıklığına göre (D. Laertius, IX, 25)
diyalektik muhtemelen Parmenides'in hipotetik antinomilerine bir destek olarak
hizmet etmesi için Elealı Zenon'un düşünüp bulduğu bir şeydi.
Sokrates'in tanımlarının Platon'un eidesine dönüşmesinde
diyalektik merkezi bir yer tutar
Diyalog ve Diyalektik
Gadamer Hakikat ve Yöntem'de Greklere ve Platon'un diyalojik
modeline geri giderek diyalog sayesinde ortaya çıkan anlamanın hep yükselen ve
asla sona ermeyen bir aklilik, diyalektiğin işinin de doğası gereği bitmez ve
sınırsız olduğunu göstermeye çalışır.
Gadamer'e göre diyalog düşüncenin karşılıklı olarak
uyarılmasından başka bir şey değildir. Bu hüviyetiyle o irticalidir, bir başka
ifadeyle diyalogda konuşmanın tarafları tamamen özgürdür. Dolayısıyla bir
sohbetin nereye varacağı hiçbir surette başından öngörülemez. Bu sebepten ötürü
bir diyalog biliminden söz edilemez (s. 133).
Diyalektik başlangıçta bir şekle sokulmamış ve görünürde
düzensiz şifahi bir sohbet yahut fikir alış verişinin yazılı kaydı, tespiti ve
refleksiyonu olarak ortaya çıkar.
Eristik ve Diyalektik
Gr. erizein, kavga/münakaşa etmek, çekişmek; eris, kavga,
mücadele; eristikos, ihtilaflı, tartışmalı; çekişmeyi/didişmeyi seven, hakikate
erişmekten çok karşısındakini alt etmeyi hedefleyen.
…eristik ustasının hedefi yalnızca galibiyetken, sofist
gözünü şöhrete ve onunla birlikte kazanacağı gelip geçici ödüllere diker.
İbn Sina, Şifa'sının Safsata kitabında eristik ile sofistik
arasında bir ayrım yapmaya çalışır:
Müşagabe (eristik) muhaverenin taraflarından birinin galip
gelmek için giriştiği sonu başına dönen bir devr(ibatıl)dır. Kim üstün gelmek
isterse gelişigüzel didişmeye yönelir ve her kapıyı çalar. Bazı insanlar ise
galip gelmek için değil kendisinin filozof sanılması için didişmeye yönelir.
İlk durum ile bu ikincisi arasında fark vardır…
Topos yahut Mevazı-ı Cedel / s. 141 vd.
…
Türkçeleştiren: Ahmet Aydoğan
2. Basım, Say Yayınları, 2012
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder