Sencer Divitçioğlu - Orta Asya Türk Tarihi Üzerine Araştırmalar

Sencer Divitçioğlu - Orta Asya Türk Tarihi Üzerine Araştırmalar

 

Önsöz

Bu kitap 2001-2005 yılları arasında ortaçağ Türk tarihi hakkında (…) yazdığım altı makaleden oluşuyor.

Makalelerin odağı (…) yanlış bilinen, karmaşık ya da anlaşılamayan bazı olayları çözüp gün ışığına çıkarmaktır.

1

Az Boyunun Sırrı (VIII. Yüzyıl)

Az halkı, 8. yüzyılın ilk yarısında Doğu Türk Kağanlığı’nın komşusu…

“… Ötüken boyunca oturan onuncu boy ise “kağan atı” halkı olarak tanınır.”

Câmiü’t-Tevarih

Az boyunun sırrı bağlamında “kağan atı” anahtar kelime oluyor.

Türklerin Azlara karşı düşmanlığı 720 yılında başlar. (s. 23)

“Kurt’un önceli olan ve iki yıl kağan naibi olarak hüküm süren Gestum (…)

Bizans kaynaklarına göre Gestum’a organ-as diyorlarmış. Bu ad Osetçe eski yaşlı demektir. (…) Bu düşünceler ister istemez Kurt’un annesinin bir Alan prensesi olduğunu gündeme getirir.”

Vernadsky,

2

Türk Yurdunda Belli Belirsiz Nasturiler (VIII. Yüzyıl)

Bizans Patriği’nin yandaşları, “İsa insan olarak algılanmalı ve Meryem Ana Tanrı’nın Anası olarak imgelenmelidir” diyordu. Bu görüş Sasani İmparatorluğu’nun başkenti Ktesiphon’da Doğu Kilisesi tarafından tanınmıştır ve böylece Nasturilik V. ila VIII. VIII. yüzyıllar arasında İpek Yolu aracılığıyla Asya’da yayılmaya başlamıştır.

(650 yılında) Semerkant şehri yöredeki yirmi piskoposluğu kapsayan başpiskoposluk merkezi oldu. (s. 29)

Basmiller ve Azlar

Aslen Hint-Avrupalı halklarındandır.

Plano Carpini için Azlar, Alan’dır. (s. 30)

“Az Bars beğ ‘kağan atı’ biz bertimiz” (KT. 20)

(Azlardan Bars Beye ‘kağan adı’nı biz verdik)

Reşideddin’e göre kağan adı “Ötüken’de oturmaya hakkı olan halk” demektir. (s. 31)

Oset halkı / Azların ardılıdır.

Dumezil / Gatiev

Kafkas efsaneleri içerisinde bir kadın ilahın varlığını saptamıştır. Bu ilahenin adı Madı Maryam’dır (Bakire Meryem). (s. 32)

10 ila 12. yüzyıllarda Basmil ve Karluklar Nasturi oldular.

3

Hunca Beyit ve Ötesi

4

Ting-Ling, T’ieh-Le ve Tele

MS. 350 yıllarında (…) Hunlar Kazak bozkırlarından ayrıldıktan sonra geride boşalan Batı Moğolistan, Altaylar vs. Ting-ling boyları tarafından dolduruldu.

Aynı tarihlerde Çince Ting-Ling adını bırakıp T’ieh-le adını almışlardır. (s. 45)

Günümüzde Altaylarda yaşayan Teleütler arabaya teğrek derler.

Eski Türkçede buna “telegen” denir.

Sanırım telegen adını taşıyan bu taşıt adını Tele savaşçılarından almışlardır.

Saksonlar kendi boy adlarını “kama”dan almışlardır.

Frank adı “ok”tan kaynaklanır.

Yunan Dorları kendilerine “mızrak” derler.

Batı Türk Kağanlığı’nın adı “On Ok”tur.

Dokuz Oğuzlardan bu boyun adı “Tongra” olup “miğfer” demektir. (s. 46)

7 ve 8. Yüzyıl belgelerine dayanarak kişi, boy ve doğa adları üzerinde yapılan taramalardan elde edilen bütün Türkçe adların ya önüne ya da arkasına bir “tele” kimliği iliştirilmiştir.

(Teleler) Baykal gölünden ta Rus bozkırlarına dek yayılmışlardır.

Boyların başkanı irkin unvanını taşır.

Topluluğun kağanı yoktur.

Teleler, Hunlardan inen göçebelerdir.

Sebze yemek, kımızdan başka içki bilmezler.

Batılarında Kalmuklar, güneylerinde Uygurlar vardır.

Anayurtlarından hiç kıpırdamamışlardır.

5

Büyük Çöküşten Sonra (744)

Türk İlinde Arta Kalan Boylar

Pelliot Elyazması / Tibet Raporu

(Bu raporda) yirmi Türk boyu, yedi Hint-Avrupalı boy, dört Moğol boyu, iki de Yeniseyli boy vardır.

Ayrıca beş tane de kimliği bilinmeyen boy bulunuyor.

Pelliot Elyazması, Tibetçe bir rapor olup, 857-848 yılları arasında Tuen-Huang’da Uygurcadan çevrilmiştir.

Uygurca metinde İkinci Türk Kağanlığı’nın yıkılışını hazırlayan olaylara değiniliyor… (s. 57)

Türk Boyları

Ba-ça-neng / Peçenek: ataları Kanglılardır. Uygurlarla savaşıp dururlar.

Ba-yur-bgo / Bayırku: Basmil’in bir alt boyudur.

Çor-du-li / Çordili

? / Dokuz Oğuz: Bu dönemde Dokuz Oğuzlar tamamen Uygurlarla birleşmiş olmalı.

Da-sre / Ta sir

Du-la-man / Dulo”man”

Dru-gu / Türk: Tibetlilerin Türklere verdiği ad.

Du-rygus / Türgeş

Ga-ra—bye / Kara Bağır

Gar-log / Karluk

Ges-tum / Kestimi: Teleütlere komşudur.

Jır-kız / Kırgız

Ho-lo-ka / Yağlakar

Ho-yo-hor / Uygur

Ho-lo-yun-log / Ala Yuntlug

İbil-kor / Bulgar

Ku-chu-tur / Kutrugur

Oğ-rak / Oğrak

Ga-ra-kanglı / Kara Kanglı

So-ni / Sonit: Cengiz Han’ın ordusunda değerli komutanlar hep bu boydan gelir.

Ye-dre / Yedi

Adlar ve unvanlar

Buğ-çor / Çorların Buğu

Buğ ya da başbuğ eşkıya şefi demektir.

Hi-dog-kas / Iduk-As: Plano Carpini Azların kökenlerini Alanlara bağlar.

6

Saruhanlı Beyliği’nin Kıpçak Kökenli Olma İhtimali

(XI. ila XIV. Yüzyıllar)

Saruhanlı Beyliği’ni kuran göçebe Türk boyları 13. yüzyılın başlarında (…) Manisa, Akhisar gibi yerleşim yerlerini ele geçirmişlerdir.

Bölgeye ilk giren Türk konat beylerinden birinin adı Alpağı’dır. (Alp savaşçılığı, Ağı zenginliği verir).

Oğlunun adını Saruhan koymuştur.

(Saruhan) Yaklaşık 1313 yılında Magnesie’yi Bizans’tan alıp Saruhanlı beyliğini kurmuştur. Saruhan’ın Çuğa ve Ali Paşa adında iki kardeşi vardır. (s. 73)

Basmil -> İduk-Kut -> Kıpçak -> Sarıhan -> Saruhanlı Beyliği

---

Alfa Yayınları

Kasım 2015