Sencer Divitçioğlu - Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu

Sencer Divitçioğlu - Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu

 

Entelektüelin birinci niteliği (…) düşünce üretmek, sürekli sorgulamak, sürekli kuşku duymak…

Sencer Divitçioğlu, bu entelektüel tanımına uyan (…) bilim adamlarından biriydi.

…gelişen, değişen düşüncelerini, kitaplarının her yeni baskısında düzeltmekten (…) kaçınmazdı. Bu nedenledir ki hemen her kitabının yeni basımı bir öncekinden farklıdır.

İki büyük darbe onun akademik yaşamına da darbe vurdu (27 Mayıs ve 12 Mart).

…her iki darbe sonucunda üniversitelerden uzaklaştırılan öğretim görevlileri arasında yer alıyordu.

İkinci uzaklaştırılışında “tek başıma iktisat yapamam” deyip tarihe yönelmişti.

Türk tarihini incelerken Devlet’in yapısını anlamaya çalışır…

(Ferit Edgü’nün sunumu)

Önsöz

İlk Osmanlı tarihleri, (Tevârih-i Âl-i Osman) ancak 15. yüzyılda, Ahmedî, Şükrullah, Oruç, Âşıkpaşazâde ve Anonim yazarının kronikleriyle ortaya çıkmıştır.

Osmanlı kuruluş toplumu hakkında birincil kaynaklardan yoksunuz.

İkincil kaynaklar (…) birincilerin yorumlanarak yenilenmişleridir.

Giriş

Gibbons’a göre Türk-Rum karması bir “ırk” Osmanlı Devleti’ni yaratmıştır.

Giese ise devletin kuruluşunu bölge ticaretiyle zanaatını elinde tutan ahi örgütlerinin yaygın iktisadi faaliyetlerine bağlar.

Arkanis Osmanlılar’ın Bizans bürokrasisinin yardımıyla devleti pekiştirerek Trakya’ya geçtiklerini söyler.

Wittek’e göre kuruluşta asıl etken olan iktisatçı ahiler değil, inanç sahibi gazilerdir.

Barkan’a göre dervişlerin yurt tutma arzuları…

Akdağ kuruluşu açıklamak üzere “Marmara İktisadi Birimi” kavramını getirmiştir.

İnalcık’ın makalesinde (1980) yoğun Türkmen nüfusuyla onların gaza ülküleri devletin kuruluşunun temel nedenidir. (s. 21)

Menakıbnâme’nin yazarı Yahşi Fakıh, Orhan Bey’in imamı İshak Fakıh’ın oğludur.

Ol kitaptır ki bütün Tevârih-i Âl-i Osman’a dayanak olmuştur. (s. 23)

1

Ön-Osmanlı Tarihi (Efsane Tarih)

Süleymanşah, Arslan Yabgu’nun oğlu Kutalmışoğlu Süleymanşah’ın efsaneyle dirilen suretidir. (s. 26)

Ön-Osmanlı toplumu Bayundur, Töger, Kayı, Çavuldur, Salgur, Kıpçak ve Tatar topluluklarıyla karışmış olabilir. (s. 34)

Gök Han, Osmanlı’nın atasıdır.

Deniz Han Karakoyunluların…

Yani her iki topluluk da Üç Ok’un birer üyesidir. (s. 35)

Bizans ve Arap kaynaklarının üzerinde çoğunlukla birleştikleri bir nokta: Osman Bey’in adı Osman değil, Atman ya da Otman’dır. (s. 38)

2

Osmanlı Tarihine Başlangıç

1243 / Anadolu, Moğol başatlığı altına girdi.

Söğüt – Domaniç / Osmanlı tiresini bu havaliye yerleştirenler Selçuklu Sultanı değil Moğollardır. (s. 41)

14. yüzyılın başında Osman Bey İznik yolunu sağlama almıştı.

İznik, önemli bir stratejik noktadır.

Osmanlı Beyliği neden kendisine tıpatıp benzeyen komşu beyliklerini geçmiş ve nihai utku ona nasip olmuştur?

Çünkü diyorum, Osmanlı Beyliğinin aylanı içinde İznik vardı. (s. 46)

Osman Bey’i başarılı kılan etken, onun İznik ideolojisini bir leitmotif olarak ustalıkla kullanmış olmasıdır.

3

Osman Bey’den İnsemeler

Osman Bey: Avcı başı, delikanlı, kıyıcı, serkeş, alkole ve kılıca meyyal, köylülerle ve tekfurlarla iyi geçinen, üleştiren biri.

4

“Big Man” Paradigması

Neden Tündar değil de Osman?

En yaşlı olan değil en yetenekli olan bey olurdu.

Siyasal antropolojide ilk tip yöneticiye (kazanılmış) Big Man, ötekine (Silsile, hanedan yollu iktidar) başkan (chief) denilir.

Big Man yanına client toplar, mal ve toprak üleştirir.

Osman Bey ve Timur gibi önderler, ancak arpalık dağıttıkları taşeron sayesinde siyasal erki (ya da devleti) ele geçirebilmişlerdir.

Karacahisar alındıktan sonra Bilecik, Yarhisar, İnegöl ve Yenişehir zaptedilmiş ve böylece Osmanlı Toplumu ilk kez su üstüne çıkmıştır. (s. 68)

Bütün TAO (Tevârih-i Âl-i Osman) dört hisar alındıktan sonra Alâeddin’in Osman Bey’i tanıdığını yazar. (s. 69)

5

Zümreler, Meslekler ve İşlevler

Osmanlı kuruluş toplumunda şu zümrelerin bulunduğunu saptamış oluyoruz: Ulu bey, Ertuğrul uruğundan beyler, gaziler, alpler ve Türkmen beyleri, ahiler, abdallar ve bacılar, Türkmen göçerler, yerleşik Rum köylüler. Eder, sekiz zümre.

Gazilik kuralları

İlkin gayrimüslim düşman İslam’a davet edilmelidir. Kabul etmezse aman dilemelidir. Onu da yapmazsa tepelenmelidir. Sakatlar, yaşlılar ve kadınlar kıyımdan muaftırlar. (s. 83)

TAO geleneğine göre Osman ve Orhan beylerin maiyeti arasında alpler çoğunluktadır.

(Alpler) Müslüman ya da Tengrici idiler.

Şehzadeler onlara emanetti.

(Türkmen savaş beyleri) kutsallık işleriyle bir ilgileri olduğu iddia edilemez (öyleyse gazaya katılmasındaki önemli/öncelikli etken ganimet olmalıdır).

Ahiler

Arapçada “ah” kardeş anlamındadır.

Akı / Türkçede cömert, eli açık demektir.

Ahilik, şehir ve kasabalardaki zanaat erbabını birleştiren ve aynı zamanda kentin kolluk kuvvetini oluşturan bir kuruluştur. (s. 87)

Bacılar

Bana öyle geliyor ki, Rum Bacılarının heteredoks inançlara bağlanmış (…) kadın toplulukları oldukları doğrudur.

Osmanlı göçer-evleri iktisadi işlevi, aslen, hayvancılık ve halıcılık…

Osmanlı Toplumunda Sınıflar

Behcetü’t-Tevarih (…) Osmanlı toplumunu dört zümreli olarak görür: “ulu bilginler, yüce beyler; ve ak kemik, kara kemiktir.”

Onlar yüce ve uludurlar; Hacı Bektaş Veli, Ede Balı ve Kadıncık Ana gibi (Din uluları).

Yüce beyler Osmanlı uruğunun üyeleri ve sivrilmiş savaş beyleri olmalıdır.

Ak ve kara kemiğe gelince, toplumun ak budun ve kara budun olarak ikiye ayrılması olgusu bütün ortaçağ Türk toplumları için söz konusudur. (s. 103)

6

Orhan Bey Yortuyor

Orhan Bey en büyük oğlan olduğundan savaş beyi olarak yetiştirilmişti.

Küçük kardeşi Alâeddin Paşa ise hep babasının yanındaydı.

Yıllardan beri sürdürülen Bursa kuşatmasını kaldırıp şehri ele geçirdi (1326). Yedi yıl sonra aynı yoldan İznik’e girildi (1331).

Bapheus (1301) ve Dinboz (1302) savaşlarının üstünden, aşağı yukarı yirmi yıl geçmesine rağmen, Big Man Osman Bey ne gibi askeri faaliyetlerde bulunmuştur? Neden Bursa ve İznik kuşatmaları bu kadar uzun sürmüştür? (s. 105)

Germiyan Beyliği Osmanlı için ciddi bir tehlikedir.

 Al-Umari, (Germiyan beyi) Yakup Bey için Türk padişahlarının en büyüğüdür diyor.

Asıl önemlisi Balabancuk’un verdiği haberdir (Germiyan beyi Bizans’tan yüz bir altın haraç almaktadır).

14. yüzyılın ortasına doğru Germiyan beyinin Bizans’tan haraç alması için ne gibi rasyonel bir sebep olabilir?

Tek sebep olarak şunu görüyorum: Germiyanların Osmanlı ilinin güney sınırlarını hep tehdit altında tutarak, onların Bizans topraklarına yapacakları akınlardaki serbestlik derecesini azrağa / minimuma indirmek. (s. 106)

Yakup Bey’in ölümüyle birlikte Orhan Bey, Bursa ve İzmit kuşatmalarını kaldırıp, her iki şehri da arka arkaya fethetmiştir.

Sınıflı toplumda devletin cebir kullanması için otoriter bir aygıta ihtiyacı vardır. Bu aygıt, devlet başkanı dâhil olmak üzere, yüksek rütbeli askerlerden, idari ve adli yüksek memurlardan ve ulu din adamlarından oluşur.

Osmanlı birinci öbek için seyfiye, ikinci ve üçüncü öbekler için ilmiye deyimini kullanır.

Genel de deyim, kılıç ve kalemdir. (s. 113)

Osmanlı buyuran sınıfına dâhil olan bütün zümreler başlarına ak börk giyerler.

Köylüler ve konar-göçer ki bunlara Osmanlı’da reaya denilir, buyurulan sınıftır. Bu sınıf (…) kızıl börk giymeye mecburdur.

---

Alfa Yayınları

Kasım 2015