Kırzıoğlu Mehmet Fahrettin - Eski Oğuz (Arsaklı/Part) Kalıntısı Hemşinliler

Eski Oğuz (Arsaklı/Part) Kalıntısı Hemşinliler

Hemşin Dergisi, Sayı: 8, s. 75-80, 1974

Büyük şehirlerimizde en çok fırıncılık postacılık, otelcilik ve ikinci arada da terzilik, kunduracılık ve benzeri esnaflık işleri yaparak geçinen Hemşenli/Hemşinli denilen boya mensup köylülerin öz yerleri, Rize ile Artvin illerimizin Karadeniz’e bakan komşu bölgeleridir.

Yurdumuzdaki öteki boy ve uruklarımız gibi. Üniversitelerimizin ilgili Fakülte ve Enstitüleri Hemşinliler üzerine de hiçbir araştırma ve inceleme yapmamıştır.

Gerek 1928 de Türkiyat Mecmuası’nda, gerekse 1955 te İslâm Ansiklopedisi’nde Edebiyat Fakültemizin Rus görüşünü aynen kabul ederek «Hemşinleri, İslamlaşmış Ermeni» diye gösterme», aşağıda görüleceği gibi ilme ve gerçeklere aykırıdır.

En çok Kars Tarihi’nde (olmak üzere, yazılarında) Arsaklı – Part’ların, Eski – Oğuzlar’dan ve Dede- Korkut destanlarını bırakan Türkmenler oldukları; Muş-Bitlis illeri bölgesindeki Çinistan (Kaşgar) bölgesinden göçme Mamıkonlu (Kara-Konak – Karakoyunlar) uruğunun Kun/Hun Türklerinden geldiği ispat edilmiş; Düz Ermeni denilen Gregoryen mezhebinin Horasan’dan gelme bir Arsaklı kolundan Anak Beyoğlu Aziz – Greguvar tarafından kurulduğu anlatılmıştır.

Armenya/Ermeni adının, ise, önce yüksek-ülke / Yukarı anlamına coğrafya bölgesi olduğu (yine Kırzıoğlu’nun yazılarında anlatılmıştır)

Millî efsane, tarih, antropoloji, etnografya ve folklor ile dil bakımlarından, sosyolojinin bütün yönlerinden Hemşen / Hemşin boyunun, atlı göçebe Arsaklı/Partlar’dan ibaret Eski-Oğuzların yasayan torunları olduğu, gün gibi ortaya çıkmaktadır.

Hemşinli yerlilerin anlattıklarına göre, Ulu ataları, Erzurum-Kars bölgesinden bütün hayvanları ve oymağı ile Atine (Pazar) dağlık köylerine gelip yerleşen Ham/Ham ve Şen/Şin adlı iki kardeş imiş. Bunlar, Hıristiyan ve Ermeni – Kilisesi’ne / Düz-Ermeni mezhebine bağlı imişler.

Hemşenlilerin kökünü anlatan ikinci efsanede şöyle deniyor: Uzak ulu atalarımız, Ham/Hem ile Şen/Şin adlı iki kardeş, Kars’ın doğusundaki eski Anı Vilâyeti Bölgesi’nden şimdiki Hemşenliğe gelip yerleşmişlerdir. O zaman Hıristiyan dininde imişler…

Tarih kaynaklarına göre Hemşenlilerin ataları, (…) Horasan’dan Ansaklılarla birlikte 2200 yıl önce, Amadan (Hemedan) bölgesine gelip yüzlerce yıl bu başkent bölgesinde kalan, sonra da Doğu-Anadolu’ya geçen ulu-ilbeğleri soyundan Amad-Uni (Amad/Hemedan – Hanedanı) uruğundandır.

620 yallarına doğru şimdiki Karadeniz bakarındaki Hemşenlik bölgesine gelmişlerdir. Amad – Unili İlbeği Hamam Beğ, Çoruk bölgesinden kuzey batıya geçip, yakılıp yıkılarak bozulan Dampur/Tambur kasabasını yeniden şenlendirdiğinden burası, Hamam-a-Şen / Hamam-Şen ( = Hamam-âbâd/Hamam’ın şenlendirdiği) diye anılıyor ve şimdiki Ham-Şen/Hem-Şin boy ve bölge adı da bundan bozma ve kısalma olarak kalıyor.

II. Khusrev Perviz’in Kayser Herakliyus’u bunalttığı ve Kadıköy’üne varınca Anadolu, Suriye ve Kudüs’ü işgali ve yağması sırasında, 620 yıllarına doğru Hamam Beğ idaresindeki Amaduniler, Çoruk soluna geçerek. Kaçkar dağlarının Karadeniz bakarındaki eteklerinde yerleştiler…

Hemşinliler kıyıdan uzak ve dağ köylerinde, dere başlarında yaşadıklarından kayık ve balık ile hiç uğraşmazlar. Pazar, Viçe ve Abu-Hemşenlikleri ekincilik ve bağcılıkla geçinir; aynı zamanda yaylacıdırlar. Kıldan kara- çadır kullanırlar. Hopa – Hemşenliği ise, daha çok yaylacı ve koyuncu / çobandır.

Dağ-köylerinin hepsinde tandır vardır ve ekmeklerini tandırda pişirirler; Dere-köylerde tandır bulunursa da, ekmeği pileki denilen çömlekten kalıp içinde (mısır ekmeğini) pişirirler.

Hep nefesli sazları severler; düğünlerde koç ve koyun derisinden tulum-zurna veya tulum çalınır…

Tepegözü, Beğböğrek destanı’nı, Aslanbeğ (Pusat) hikâyesini, Köroğlu ve Kerem-Dede’yi iyi bilirler. Rize ilindeki Hemşinlilerin en büyük ziyaret yeri, Elevit köyü yaylasında Şehitler mezarlığıdır. En çok kadınlar ve genç kızlar, burayı ziyaret eder, adak adarlar.

…