O.F. Bollnow - İnsan Alanı -
Notlar
Human space, Hyphen Press, Londra, 2011
Kitap nesnel matematiksel mekânın aksine, insan varoluşunda
merkezi bir rol oynayan deneyimlenen somut mekânın doğasını sistematik olarak
inceliyor.
Giriş
Cassirer, kapsamlı araştırması Sembolik biçimlerin
felsefesinde, insan düşüncesinin büyüsel-mistik başlangıcından modern bilimsel
bilincin oluşumuna kadar olan gelişimini takip ederken, uzay ve zaman
kavramlarının gelişimiyle de ilgilenmiştir. Cassirer, efsanevi uzayı, günümüzün
bilimsel uzay kavramı tarafından geride bırakılmış, geçmiş bir aşama olarak
algılamıştır.
Deneyimli alan sorunu ancak son zamanlarda daha güçlü bir
şekilde ön plana çıkmıştır; bu durum, fenomenolojik psikoloji perspektifinden
önemli eserler derleyen Buytendijk çevresi ve Bachelard'ın sistematik bir
‘mekan poetikası’ geliştirmesiyle sağlanmıştır.
Zamanla ilgili olarak, soyut matematiksel zamanın yaşayan
insanın deneyimlediği zamandan ayrılması gibi, mekân söz konusu olduğunda da
matematikçi ve fizikçinin soyut mekânı ile özel olarak deneyimlenen insan
mekânı arasında ayrım yapılabilir. Matematiksel mekân üç boyutlu, metre ve
santimetre cinsinden ölçülebilen bir mekândır ve hiçbir nokta veya yön
diğerinden üstün değildir. Oysa deneyimlenen somut uzay, bu soyut matematiksel
uzayla hiçbir şekilde örtüşmez.
Yazar, dilbilimsel olarak doğru, ancak olgusal olarak daha
az uygun olan deneyimlenen mekan [erlebter Raum] terimini kullanmaya devam
edeceğini belirtir, çünkü dilin yasalarını ihlal etmek kabul edilemez
görünmektedir. Dürckheim'a göre ‘Yaşanan mekan’, Kendi için fiziksel
gerçekleşmenin aracı, karşıt biçim veya genişleme, tehdit edici veya koruyucu,
geçiş yeri veya dinlenme yeri, yurt veya yurt dışı, maddi, gerçekleşme ve
gelişme olanağı yeri, direnç ve sınır çizgisi, bu kendiliğin varlığının ve
yaşamının doğrudan gerçekliğindeki organı ve karşıtıdır. Bu formülasyonlarda
'tehdit edici veya koruyucu', 'organ ve rakip' gibi tipik olarak tekrarlanan
zıt terimleri not etmek önemlidir. Somut mekân, niteliklerinin, yapılarının ve
düzenlemelerinin tekilliğiyle, içinde yaşayan, onu deneyimleyen ve ona tepki
veren öznenin ifadesinin, sınanmasının ve gerçekleştiriminin biçimidir.
Deneyimlenen uzay, özneden ayrı bir nesne değil, insan ile
onun alanı arasındaki bir ilişki meselesidir. Bu ilişki, insan varoluşunun
yapısı tarafından belirlenir ve insan varoluşunun mekânsallığı terimi bu
anlamda kullanılır.
İnsan, mekânının yalnızca kökeni değil, aynı zamanda kalıcı
merkezidir.
İnsan yaşamının mekânsallığı ve insanın deneyimlediği mekân
sıkı bir bağıntı içinde birbirine karşılık gelir. Araştırma, öncelikle
deneyimlenen mekânın analizinden başlayarak, insan mekânsallığının yapısı
hakkında sonuçlar çıkarmayı amaçlamaktadır.
Uzayın Temel Yapısı
Aristoteles'in uzay kavramı
Doğal yer Aristoteles'e göre uzayın kendisi doğal bir yapıya
sahiptir ve dört elementin (ateş, hava, su ve toprak) her birinin ait olduğu
kendine özgü bir yeri vardır.
Uzay homojen olarak algılanmaz, aksine içinde yönler (yukarı
ve aşağı, ön ve arka, sağ ve sol) ayırt edilir. Bu yönler, insanın dik durma
pozisyonundan doğal olarak ortaya çıkan bir referans sistemidir, ancak
Aristoteles'e göre bunlar yalnızca insanlara göreceli değildir. Yukarı herhangi
bir rastgele yön değil, ateşin ve ışığın hareket ettiği yerdir; aşağı da
herhangi bir rastgele yön değil, ağırlığı olan ve topraksı nesnelerin hareket
ettiği yerdir.
Aristoteles'e göre mekânın doğal bir yapısı vardır ve belirli
bir güce sahiptir.
Aristoteles'in uzay kavramı, uzayı nesneler arasındaki ilişkiler
sistemi değil, bir nesnenin kapladığı hacmin dışarıdan tamamlanan sınırı olarak
görür. Uzayın içi boştur. Bu tür bir içi boş uzay olarak uzay zorunlu olarak
sonludur. Aristoteles açıkça şunu vurgular: Bir cisim, eğer onu içeren bir
cisim varsa yerindedir, ancak eğer yoksa değildir.
Günlük dilde Raum (mekan veya oda) kelimesi, yayılmak için yer
sahibi olmak veya yer ihtiyacı duymak, yani kendine yer açmak gibi kalıplaşmış
ifadelerin bir bileşenidir. Raum en geniş anlamıyla, bir hareket için ‘dirsek
alanı’, şeyler arasındaki alan veya mesafe, bir kişinin etrafındaki ‘serbest
alan’dır.
Mekân dardır ya da bol miktarda alan vardır. Mekân, yerine
getirilmesi gereken yaşam yelpazesinin ötesine asla uzanmaz.
Grimm Kardeşler Almanca Sözlük'e göre raumen [bir alanı
temizlemek] sözcüğünün orijinal anlamı şöyledir: bir ormanda ekim veya yerleşim
amacıyla bir alan, yani açıklık yaratmak. Orijinal anlamıyla mekân, başlı
başına mevcut değildir, ancak yalnızca insan etkinliğiyle, vahşi doğanın
temizlenmesiyle yaratılır.
Mekân, her zaman bir şey için, özellikle de bir hareket
için, özgürce açılım için özgür bir mekândır ve bu doğal kavram açısından,
şeylerin daha fazla hareketi engellediği yerde son bulur.
Raum [uzay] genişlemeyi ifade ederken, Ort [yer] bir uzayda
var olan şeyi belirtir. Ort (yer), uzayda, özellikle de Dünya yüzeyinde sabit
bir noktayı ifade eder ve her zaman uç anlamına gelir. Stelle [konum] da uzayda
belirli bir noktayı ifade eder, ancak stellen (yerleştirmek) fiilinden gelir ve
bir şeyin sabit konumudur. Buna karşılık Platz [yer], bir uzantıyı veya
doldurulmuş bir uzayı ima eder; bir şehirdeki pazar yeri gibi sınırlı, insanlar
tarafından yaratılmış ve insan amaçları için hazırlanmış bir yerdir.
Yer dünyada kullanılabilir bir şeydir, ancak 'uzay' insanın
aşkın durumunun bir parçasıdır.
Deneyimlenen mekân homojen değildir, aksine insanın mekânla
ilişkisiyle ayrılmaz bir şekilde bağlantılı belirli, farklı yönler vardır.
Aristoteles, üst ve alt, ön ve arka, sağ ve sol olmak üzere
altı tür uzay ayırt etmiştir; bunlar, insanın uzayda dik durma pozisyonundan
doğal olarak ortaya çıkan yönlerdir. Yukarı ve aşağı kavramı öne çıkar, çünkü
bunlar yerçekiminin yönü tarafından belirlenir ve kişi döndüğünde bile
değişmez.
Yatay düzlem, üzerinde durduğum ve hayatıma sağlam bir temel
sağlayan zemindir. Bu zemin, uzayı iki eşitsiz yarıya böler: Altımda bulunan
fiziksel uzay ve üstümdeki hava boşluğu. İnsan, yaşamıyla bu iki alan
arasındaki sınıra, yani yeryüzüne bağlıdır.
Dünya yüzeyi dağlar ve vadilerle yapılandırılmış olsa bile, yine
de insan yaşamının gerçekleştiği bir yüzeyin yapısına sahip bir oluşum olarak
kalır. Aşağıya doğru görüş dünyanın opaklığıyla sınırlı olsa da, hava
boşluğunun şeffaflığı kesintisiz yukarı bakışa izin verir. Bakışlara açılan
uzay, ufukla çevrelenmiş sonlu bir uzay olarak birleşir.
Zeminin sağlamlığı, insan yaşamının tüm güvenliğinin
dayandığı temel durumu sağlar. Bu sağlam zemin yoksa, insan düşecektir; eğer
zemin kısmen yoksa (örneğin bir uçurumun kenarında), kişi isimsiz bir korkuya
kapılır ve dengesini kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalır. Zeminin
sertliği, entelektüel dünyayı anlamak için bir temel sunar.
Ön, dikkatimin odaklandığı yöndür. Bir insan mekânsal olarak
belirlenmiş bir hedefe yaklaştığında, ön ve arka arasındaki karşıtlık, yolun
yönü tarafından belirlenen oldukça kesin, geri döndürülemez bir anlam kazanır. Ön,
insanın yürüdüğü yöndür; arka, daha önce katedilen yoldur. Geriye bakmak için, ilerleyişimizi
kesmeliyiz. Geriye bakma, geri çekilme ve geri dönmenin üç biçimi, zıt yönde
doğal ileri hareketin üç temel biçimini temsil eder. Yaşam, ömür boyu süren bir
yolculuk olarak algılanır ve insan da bu yolculuğun bir yolcusu, bir homo
viator (geçiş yapan insan) olarak algılanır.
Sağ ve sol arasındaki karşıtlık, basit bir birlikte varoluş
yönüdür ve başlangıçta değer bakımından nötrdür. Ancak insanlar bunlar arasında
gözle görülür bir değer farkının farkındadır. Sağ, doğrudur ve tercih edilen,
doğru taraf olarak seçildiği imasını içerir. Öte yandan sol taraf, daha az
değerli, kötü taraf olarak değersizleştirilir. Bu öncelik sırası doğa
tarafından önceden belirlenmemiştir.
Saf algısal psikoloji perspektifinden bakıldığında,
algılanan mekânın sıfır noktası, gören kişi olarak, gözlerin arasındaki burun
kökü bölgesinde olacaktır.
Ancak bu, uzayın merkez noktasını belirleyemez, çünkü insan
mekânını salyangozun kabuğunu taşıdığı gibi yanında taşımaz, aksine uzayda
hareket eder.
Günlük dilde, gidip geri geliyorum deriz; bu, kendimi
dinlenme noktama uzaklaştırdığım, ancak bu uzaklaştırmanın yalnızca geçici
olarak algılandığı anlamına gelir. Mevcut konumum ile ait olduğum yer arasında
ayrım yapılmalıdır. Bu sabit dinlenme noktası, evin kendisidir. Yuva kavramı,
tüm mekânsal ilişkilerin merkezi alanı olarak algılanır. Gitme ve dönüşün çift
hareketi, uzayın matematiksel şemasıyla kavranamayacak kadar somut bir karakter
kazanır.
Mekânsal ilişkiler sistemi, konuttan dışarıya doğru
yapılandırılır. Yaşadığımız yeri değiştirirsek, dünya yeni konuttan itibaren
kendini yeni bir şekilde yeniden inşa eder.
Eski zamanlarda, her millet kendi ülkesini dünyanın merkezi
olarak görüyordu: Tıpkı kalbin bedenin merkezinde olması gibi, İran toprakları
da dünyanın merkezinde yer aldığı için diğer tüm ülkelerden daha değerlidir.
Dünya yüzeyindeki bu merkezi nokta, aynı zamanda dikey
olarak yükselen bir dünya ekseni haline geldi.
Sabit bir merkeze dayanan bu özgün, mitolojik uzay aynı
zamanda sonlu bir uzaydır. Eliade, ilkel insan için yerleşik toprakları ile onu
çevreleyen bilinmeyen ve belirsiz uzay arasındaki karşıtlığı vurgular.
Bilinmeyen bir bölgeye girildiğinde, gideceği yönü
belirlemek için pusulanın kuzey, güney, doğu ve batı yönlerine, yani güneşin
seyrine göre yönelmelidir. Yönünü bulmak fiili, gün doğumunun yönünü belirlemek
anlamına gelen Orient kelimesinden türemiştir. Pusulanın dört yönü temelde eşit
haklara sahip olsa da, doğuya öncelik verilir.
Mitsel mekânda, pusula noktaları yalnızca yön açısından
değil, aynı zamanda doğaları açısından da niteliksel olarak farklıdır. Cassirer
buna efsanevi bir coğrafya adını verir, burada "tüm tür ve çeşitlerin
uzayda bir yerlerde yuvası olduğu şeklindeki bir bakış açısı ifade edilir. Işığın
kaynağı olan doğu, der Cassirer, aynı zamanda yaşamın kaynağıdır - güneşin
battığı yer olan batı, ölümün tüm dehşetleriyle doludur.
Uzaydaki yönelim, illa ki güneşin seyriyle bağlantılı
değildir. Örneğin bazı Kızılderili kabilelerinde, belirleyici mekânsal eksen,
temel nehirlerin akışının verdiği yöndür ('nehir aşağı' ve 'nehir yukarı').
Maluku adası Seram'daki dağ halkı Alfurolar'ın temel yönü ise denize doğrudur,
bu yön her yerde sabit ve aynı olarak kabul edilir.
Mitolojik dünya resmi genel olarak ortadan kalkmış olsa da,
mekânın bireysel karakterleri hâlâ bireysel insanın yaşamında kendilerine özgü
bir karakteri korur. Tercih edilen ve kaçınılan alanlar arasında bir ayrım
vardır. Proust'un romanında, mekândaki iki yön (Meseglise'e giden yol ve
Guermantes'a giden yol), beynimin onları düşündüğüm iki bölümü arasındaki
mesafeyi... belirledim şeklinde, entelektüel dünyaların yapısı için yaşam boyu
sürecek bir temel haline gelmiştir.
Ufuk, deneyimlenen mekânı soyut matematiksel mekândan ayıran
sonluluğu tanımlayan bir sınırdır. Ufuk, doğal görüş alanımızı her yönden sınırlar.
İnsan ufka asla ulaşamaz: Ne kadar uzaklaşırsak ufuk o kadar uzaklaşır. Ufuk,
mekân içinde bir şey değil, insan varoluşunun mekânsallığına ayrılmaz bir
şekilde aittir.
Ayrıca, ufuk insanın dünyada kendini evinde hissetmesini,
içinde yaşamasını sağlayan şeydir, çünkü insan sonsuz bir dünyada yaşayamaz ve
sonsuz bir görüş alanı onu endişelendirir.
Perspektif Perspektif, nesnelerin gözlemciden uzaklıklarına
göre boyutlarının değişmesi anlamına gelir (uzaktaki nesneler daha küçük
görünür). Perspektif sayesinde nesneler, uzayın merkezi olan insana referansla,
yakınlıklarına veya uzaklıklarına göre sıralanır.
Mecazi anlamda perspektif ve ufuk Ufuk ve perspektif
kavramları mecazi anlamda da kullanılır; örneğin, entelektüel bağlantılar belirli
bir bakış açısından, belirli bir dünya görüşünden, öznel olarak sınırlı bir
nitelikte görülür. Entelektüel alanda da ufuk, yaşamın kendisi için gereklidir,
çünkü onu tanımlanmış bir Gestaltın birliği içinde toplar.
Geniş Dünya
İnsanın gidip dönme temel dinamiği, uzayın iki alana
bölünmesini yansıtır: ev ve yuvanın daha dar iç alanı ile insanın ilerleyip
tekrar geri döndüğü daha geniş dış alan.
Bugün dış uzayın sonsuz mesafesini hemen akla getirsek de,
daha eski kavramlar uzayı dönen kürelerin en dıştaki sabit yıldızlar göğüyle
sınırlı görüyordu (uzayın boşluk teorisi). Okyanusların enginliği ve yeni
kıtaların keşfi, tüm uzay duygumuzda köklü bir dönüşümdü. Mesafenin keşfi,
mekânsal yönelimde bir görelileşmeyle birlikte geliyordu; artık kimse kendi
halkının yaşadığı yerin dünyanın merkezi olduğuna inanamazdı.
Barok mekân, sınırsız bir iç mekân olarak tanımlanabilir,
çünkü iç mekânın doğasını belirleyen duvar, bilinçli olarak gizlenir ve yok
edilir.
Olağanüstü olan, bu sınırsızlığın, sonlu mekândan mekânsal
olmayan sonsuzluğa bu geçişin, ancak iç mekânda deneyimlenebilmesidir.
Genişlik [Weite] kavramının zıttı darlıktır [Enge]. Darlık,
her zaman serbest hareketin her taraftan kısıtlayan bir şey tarafından
engellenmesini ifade eder. Darlık kavramı aynı zamanda korku halinde kalbin
sıkışmasıyla da ilişkilidir (Almanca Angst kelimesi Enge gibi, kelimenin tam
anlamıyla darlık anlamına gelir). Mesafe, insanın genişleme dürtüsünün, uzaya
doğru fethetme hamlesinin artık hiçbir şekilde engellenmediği bir hareket
alanının açıklığı anlamına gelir.
Yabancının karşıtı bilinen ve aşina olandır. Yabancı, ötekidir,
kendi doğamıza aykırı olan, bizi rahatsız eden ve kendi güvenlik duygumuzdan
çıkaran her şeydir. Yabancı, nahoş bir şeydir, tehditkâr bir alandır. Yabancı
diyarlar her zaman geçici bir ikametgahtır ve amacımıza ulaştığımızda geri
döneriz.
Mesafe [Feme], doğası gereği ulaşılamazdır. Uzaklara duyulan
özlem, aslında, hayatın hâlâ gerçek olduğu kayıp kökenlerimize duyulan özlemdir.
Kunz'a göre, mesafenin istilası, bizi bu kadar tuhaf bir şekilde etkileyen ve
yine de kavranamayan şeyin solması, sürüklenmesi, yakınlığının kaybolup gitmesi
olduğunda gerçekleşir. Kunz için özlemin işi, nihayetinde evin oluşumudur.
Kamu yolları, insanın arazide ilerlemesini sağlayan araçlar
olarak ortaya çıkar. Yollar, belirli bir bölgedeki herhangi bir yerden başka
herhangi bir yere seyahat etmeyi sağlayan bir ağdaki diğer yollarla bağlantılı
olduğunda işlevini yerine getirir.
Yollar kasıtlı olarak çizilmez; Kullanılmanın bir sonucu
olarak oluşurlar.
Büyük asfalt yollar inşa etmek, yalnızca kapsamlı bir devlet
örgütü tarafından üstlenilebilir. Roma yolları, imparatorluğun
sağlamlaştırılmasına, korunmasına ve genişlemesine hizmet eden askeri yollardı.
Yol ağı, ülkenin yerleşim alanlarını birbirine bağlar.
Trafik yolları ve kesişme noktaları, şehirlerin gelişimini belirleyen ilk
faktörlerdi. Modern trafikte ise ana yollar, şehirleri çevreleyerek bağımsız
bir ağ haline geldi.
Mekânın homojenleşmesi Yol ağı giderek daha özerk hale
geliyor ve evin doğal merkezini oluşturan alandan farklı, kendine özgü bir alan
yaratıyor. Yolların mekânı homojenleştirmesi, insanın kendi merkezine göre
nispeten nötr olan bir mekana girmesi anlamına gelir. Yol ağı, bireysel mekanı
nesnelleştirir ve mekan matematiğe tabi hale gelmiştir.
Yol mekânı, eksantrik bir mekândır; merkezi bir noktası
yoktur, ancak insanı karşı konulmaz bir şekilde sonsuz uzaklığa doğru çeker.
Linschoten'a göre yol, insanın kendi aşkınlığının ifadesidir.
Yolda, tek bir anlamlı hareket yönünün, yani ileri doğru
hareketin olması belirleyicidir. Yol, kişinin hedefine ulaşması için teknolojik
olarak yaratılmış bir araçtır ve kişi oraya varmak için seyahat eder. Yol,
kullanıcısını sürekli ileriye doğru iter; bu acele etme ve telaş eğilimi,
kaçınılmaz olarak yolun doğasında vardır.
Yolda hareket eden biri için tüm mekân bir anda dönüşür.
Sürücü için tek bir boyut vardır: yol ve kilometre cinsinden ölçülecek
mesafeler. Manzara artık gerçek anlamda uzay değil, sanal erişilemezlik
aleminde kalır ve basit bir panoramaya dönüşüyor.
Yol, oldukça bireysel bir insan teması biçimi gerektirir: Herkes
hızla ve bir yabancı gibi diğerinin yanından geçiyor ve onun acısını
sormuyor... Hepsi işlerine devam ediyorlar.
Gezinmek, acil bir durum olmaksızın veya herhangi bir dış
amaç için yapılmadan, bir yerden diğerine yürüyerek yapılan yavaş, uzun ve
tutarlı bir hareketi ifade etmek için kullanılır. Gezgin, yoğun trafik
yollarından kaçınır ve daha sakin patikaları tercih eder. Gezintinin kendisi
bir amaçtır.
Yürüyüş yolu, kırsal kesimde kıvrılarak ilerler, engellerden
kaçınır ve arazi biçimlerine tutunur. Gezgin, kırsala teslim olur; kır onun
yanından geçip giden bir imge değildir, o aslında kırda gezinir, onun bir
parçası olur, tümüyle ona kapılır.
Gezinmek, günlük hayatın sıkıntı ve kaygılarından
kurtulmaktır. Gezgin, belirli bir hedefi olmadığı için yanlış yola sapamaz.
Gezintide zaman, huzursuz, ileriye doğru çeken karakterini kaybetmiştir.
Gezinmek, darlıktan kurtulmak, açık havaya çıkmaktır.
Linschoten, kırsal patikanın kırsalın organik bir parçası olduğunu ve kırsalın
evcilliğinden bahseder.
Gerçek gezintide, yalnızca hafıza bulutunda belirebilen, ama
aynı zamanda gelecekteki bir doyumun habercisi olarak da görülebilen kadim
içsel mutluluğa bir dönüş vardır. Bu dönüş, insanın kendi özüne bir dönüştür, varoluşun
kökenlerine ve her şeyin temeline bir dönüştür.
Gezinmek, muazzam bir antropolojik önem kazanır, çünkü insan
kendini yeniler ve yaşamın daha derin bir temeliyle yeniden temas kurar.
Gezinme, katılaşmış bir yaşam tarzına karşı bir karşı hareket olarak ortaya
çıktığı için, işin ciddi hayatından geçici bir kaçış olan bir tatil
faaliyetidir.
Evin Güvenliği
İnsan, uzayda kök saldığı sağlam bir referans noktasına
ihtiyaç duyar. Mitolojik görüş kaybolsa bile, insan yaşamı bir merkeze dayalı
olmaya devam eder: Bireyin yaşadığı ev. Hermann Broch, bir evin yazıtında bunu
şöyle dile getirir: Uzaklığın tam ortasında bu ev duruyor, bu yüzden onu
seviyorum. İnsanın görevi, evini inşa ederek ve orada ikamet ederek bu merkezi
kendisi yaratmaktır.
İnsana güvenlik sağlayan evdir. Evin duvarları aracılığıyla,
geniş ortak mekândan özel bir mahrem mekân kesilir ve böylece iç mekân dış
mekândan ayrılır. Dış mekân güvensizlik ve tehlike alanı iken, ev içi alan insanın
içine çekilebileceği ve rahatlayabileceği bir dinlenme ve huzur alanıdır.
Bachelard'ın konut sevinci üzerine görüşleri
Bachelard'a göre evin temel işlevi korumak ve barınmaktır.
Ev, insan hayatında ‘koruyucu bir merkez’ oluşturur, kaosu yener ve dağınık
olanı bir araya toplama yeteneğine sahiptir. Ev, sadece yatay değil, bodrum ve
çatı katının kutupluluğuyla dikey genişlemeyi de içerir. Bachelard, Yaşanılan
mekan, geometrik uzayı aşar diye vurgular.
Evin antropolojik işlevi, insanın dış dünyayla mücadelede
sığınabileceği, rahatlayabileceği ve tekrar normal benliğine dönüşebileceği
güvenlik ve huzur sağlayan bir mekana ihtiyaç duymasıdır. İnsanın iç sağlığı, dünyanın
dış mekanında çalışıp evin iç mekanında dinlenmeye dayanan iki tarafın
dengesine bağlıdır.
Sekülerleşmiş modern insan bile evin onuruna dair belirli
bir kalıntı his korumuştur.
Dindar birey için mekân homojen değildir; mekânda
kesintiler, kopmalar yaşar; mekânın bazı kısımları niteliksel olarak
diğerlerinden farklıdır.
Kutsallığın etkinliğiyle ayırt edilen kutsal bir alan,
dünyanın uçsuz bucaksız genişliğinde gelişir. Kutsal mekân, aynı zamanda,
iktidarın orada tekrarlanması veya insan tarafından tekrarlanmasının
etkileriyle bir konuma dönüşen yer olarak da tanımlanabilir. Bizi korkudan
ürperten ve kaçınmaya çalıştığımız tekinsiz, pis ve tehditkâr yerler de
olabilir.
Her ev inşası, kaos içinde bir kozmosun kurulmasıdır. Her
ev, bir ‘imago mundi’, yani bir bütün olarak dünyanın bir görüntüsüdür. Ev inşa
etmek, ilkel bir eylemin, kaosun ilahi yaratma eylemiyle kozmosa dönüşümünün
yalnızca bir tekrarıdır.
Şehir, daha büyük ölçekte bir evden başka bir şey değildir.
Ritüel olarak düzenlenmiş şehir, bir yerleşimci ve iş topluluğunun barınağı
değil, tanrılar tarafından yönetilen ve korunan bir dünyanın kutsal merkezidir.
Ev hâlâ dünyanın merkezi olmaya devam ediyor, ancak bu
merkez daha az belirgin ve tanınması daha zor. Ev, derin bir anlamda,
dokunulmaz bir barış diyarıdır. Bachelard'a göre, [Ev] ilk evrenimiz, dünyanın
her anlamıyla gerçek bir kozmos ve İnsanın birinci dünyasıdır.
Meskenin sıcaklığı [Wohnlichkeit] veya yuva benzeri doğası,
iç mekanın özel bir niteliğidir. Konfor [Behaglich] ve rahatlık [Gemiitlich]
evdeki esenlik hissine daraltılabilir; rahatlık, insanın iradesini ve aktif
davranışlarını terk edip huzur ve sükunet içinde rahatlamasına izin verdiği
davranışları kapsar. Konut alanı bir izolasyon hissi vermelidir. Mesken, içinde
yaşayan bireyin ifadesi haline gelir. Gerçek konut yapay olarak yaratılmaz,
kademeli olarak büyür. Evin yuvasallığını ortaya çıkaran ailedir.
Kapı, evin içini dış dünyayla uygun bir şekilde bağlayan
yarı geçirgen bir bağlantı parçasıdır. Eve ait olan kişi serbestçe girip
çıkabilirken, yabancı ancak özel izinle içeri alınabilir. Kapıyı kilitleyen
kişi özgürlüğünü korur.
Kilit, kapıyı hırsızlığa karşı korumak için tamamen itilen
bir çubuktan oluşur. Kapının iç mekân ile dış dünya arasında kısmen açık, ayırt
edici bir bağlantı elemanı haline gelmesini sağlar.
Eşik, içerisi ile dışarısı arasındaki sınırı daha büyük bir
kesinlikle belirtir. Eşik, mekandaki sürekliliğin çözümünü anında ve somut
olarak gösterir; dolayısıyla büyük dini önemleri vardır, çünkü hem sembollerdir
hem de bir mekandan diğerine geçişin araçlarıdırlar.
Pencerenin en basit görevleri arasında, dış dünyayı iç
mekandan gözlemleme olanağı yer alır. Pencerede de, görülmeden görebilme
yeteneği olarak adlandırılabilecek, duvardaki açıklığın tek taraflı
geçirgenliği belirgindir.
Pencere, küçük yaşam alanını büyük dünyanın içine
yerleştirir ve pencere, kişinin bu dünyada yön bulmasını mümkün kılar.
Kapıdan geçtiğimizde dışarıda oluruz, ancak pencereyle (göz
kapısı) kişi yalnızca gözleriyle dışarı bakar, ama içeride kalır. Pencere
çerçevesi, pencereden görüleni taşır, çevreleyen dünyadan belirli bir kesiti
kesip bir "görüntü" haline getirir ve bu bağlamda dünyayı idealize
eder.
Evin mekânsal merkezinde duran ocak, aynı zamanda doğrudan
kutsal bir öneme sahip olan bir sunaktır ve ev hayatının merkeziydi. Yemek
masası, bir bakıma ocağın yerini almıştır ve ailenin toplandığı yerdir.
Yatağın, bireyin evin içindeki ve dışındaki tüm çeşitli
yollarının bağlantılı olduğu merkezi bir nokta olduğu öne sürülür, çünkü her
günün akışı (normal koşullarda) yatakta başlar ve yine yatakta biter. Yatak,
hayatın "mahrem" bir alanına ait olduğu için gizlidir.
Yatak kelimesinin, uyku yeri veya topraktan oyulmuş çukur
anlamına gelen Hint-Cermen kökenli bir kelime olduğu varsayılır. Yatak, kişinin
gerçek anlamda bir süre vakit geçirdiği, zamanını geçirdiği, yani alışkanlıkla
kaldığı yerdir. Yatağın çevresi, genellikle perdeler veya gölgeliklerle özel
bir yatak alanı oluşturularak ayrılırdı.
Yatak, sıcaklığı ve rahatlığıyla her yerde huzur ve güven
duygusu verir. Yatak, yaşamın güvenilir kalıcılığının en derin biçimde
yoğunlaştığı yer haline gelir. Weinheber şöyle yazar: yoldan çıkan ve rüzgarda
sallanan bizlere, güvende olduğumuzu hissettiren mutlu, ince bir duygu ver.
Dik durmak, yerçekimi kuvvetine direnmek için her zaman sürekli
bir zorlanma gerektirir. Dik duruş, insan ile dünya arasındaki gerilim
ilişkisini karakterize eder. Duruş [Haltung], kişinin kendine karşı açık bir
davranışı ve dünyadan belirgin bir mesafe almayı mümkün kılan içsel bir
özgürlüğü varsayar.
Uzanma pozisyonunda, içsel duruş olanağı kaybedilir; dünyayla
gerilim ilişkisini kaybettiği anlamına gelir. Yatan kişi, sıcak ve hoş bir
çevreyle uyum içinde hisseder ve sınırsız bir güven duygusu doğar. Bu güven
duygusu içinde kendimizi bırakıp gerçekten uykuya dalmamızı sağlayan güven
duygusunu buluyoruz". Yatak, evin güvenliğinin en üst düzeye çıkarılmasıdır.
Uykuya dalma ve uyanma süreçleri önemlidir, çünkü benlik bu
süreçlerde dönüşür ve onunla birlikte etrafındaki dünya da aynı anda yeniden
inşa edilir.
İnsan uyandığı anda, kendini hemen aşina olduğu mekânda
bulmaz, aksine ilk başta tam bir mekânsallık dışılık durumunda bulur. Bu, neyin
yukarıda neyin aşağıda olduğunu bilme[me], daha doğrusu ne yukarı ne de aşağı
var durumu olan, tuhaf bir şekilde karaktersiz, merkezsiz bir boşlukta asılı
kalma anlarıdır.
Mekânsal yönelimi yapılandırmanın ilk adımı, yukarı ve aşağı
deneyimi, yani dikey bir eksenin farkına varılmasıdır. Bu, kaide üzerinde yatma
hissi sayesinde gerçekleşir. Yakın çevredeki mekânın yapılanması, kendiliğinden
bir hareket çevreyi bize gösterdiğinde gerçekleşir.
Uyanıklık halindeyken, nerede olduğumuza dair belirsizlik
sona erer ve kesinlik meleği çevredeki tüm nesneleri hareketsiz hale getirmiş,
beni yatak odamda, yatak örtülerimin altına yerleştirmişti. Mekânın benliğin
inşası için belirleyici önemi buradan gelir: Kişi kendini tutamaz, çünkü
sürekli bir dönüşüm halindedir. Ego, ancak mekânda belirli bir noktada
yerelleşerek, tanımlanabilir bir şey olarak kendini sımsıkı tutma gücünü
kazanabilir.
Uykuya dalmak, ‘yansıyan ‘ruhun’ durgunlaşması ve bilinçaltı
zihnin deneyiminin geri dönmesi’ olarak yorumlanır. Faaliyetin teslimiyeti,
tefekkürün, ‘ruhun’ veya aklın askıya alınması anlamına gelir. Bu süreçte
mekânsal yönelim kaybolmuştur: İnsan, etrafına gözle görülür şekilde yayılan
mekândan uzaklaşır.
Uykuya dalarken dünya hâlâ oradadır ve kendimizi kayıtsız
şartsız teslim edebileceğimiz koruyucu ve güvenilir bir karaktere sahip olması
gerekir. Uykuya dalmayı ancak huzurlu ve iyi korunan bir ortamın dinginliğinde
başarırız. Geleceğe güvenle bakan umut, uykunun zorunlu ön koşuludur.
Derin uyku, mekânın artık nesnel olarak tespit edilebilir
nesnelerle bir bağlantı olarak karşımıza çıkmadığı, benlik ile dünya arasındaki
gerilimin tamamen ortadan kalktığı bir hal olarak anlaşılır. Uyku, ruhun
hayatın zahmetinden kendine geldiği, eve döndüğü ve artık yabancılarla uğraşmak
zorunda olmadığı anlamına gelir.
Evden ileriye doğru çabalamak ve uykuya teslim olabilmek
için aktif bir hayata doğru uyanmak, nefes alıp vermek gibi, ayrılmaz bir
şekilde birbirine bağlıdır.
Uzayın Yönleri
Gerçek hayatta uzayda yolculuk ederken deneyimlenen
mesafeler, geometrik mesafeyle örtüşmez, aksine söz konusu hedefin
erişilebilirliğine... ve harcanması gereken enerjiye büyük ölçüde bağlıdır.
Geometrik olarak birbirine oldukça yakın olan yerlere ulaşmanın zor, hatta
imkansız, yani çok uzakta, hatta sonsuz derecede uzakta olması mümkündür.
Deneyimlenen mekânda, konut her halükarda hâlâ bir dağdaki
mağaradır ve çevresindeki mekânla temas halinde olduğu tek bir açıklığı
(kapıyı) vardır. Evin duvarlarının dışında kalana artık içeriden erişilemez.
Lewin tarafından ortaya atılan hodolojik mekân, Yunanca yol
anlamına gelen “hode” sözcüğünden gelir ve yolların açtığı mekânı ifade eder.
Hodolojik mekânda, iki nokta arasındaki en kısa mesafe olarak düz çizginin
yerini ayırt edici yol alır.
Sartre, hodolojik mekân kavramını benimsemiş ve Dünyanın
gerçek uzayı, Lewin'in "hodolojik" olarak adlandırdığı uzaydır
demiştir. İnsan, ikamet ettiği yerden başlayan yollar sistemi aracılığıyla kendini
konumlandırır.
Hodolojik ilkeye göre yapılandırılmış bir manzaranın uç bir
örneği, Lewin'in savaş manzarası tasvirinde görülür: bu manzara tek taraflıdır,
yani her yönüyle cepheye yöneliktir ve aynı cephe ile sınırlıdır. Savaş
manzarası yuvarlaktır, önü veya arkası yoktur.
Hodolojik uzay, uzaydaki bireysel noktalara ulaşabileceğim
yollar sistemini tanımlar. Eylem alanı [Tatigkeitsraum], insanın anlamlı bir
faaliyette bulunurken, çalışırken veya dinlenirken, en geniş anlamıyla içinde
yaşadığı mekânı ifade eder.
Heidegger'in el altında hazır kavramı, nesnenin kullanımım
için mevcut olduğu, yani erişilebilir olduğu ve onu elime alıp istediğim
şekilde kullanmak için sadece uzanmam gerektiği anlamına gelir.
Nesneler için bir düzen oluşturmak, onlara yer atamak ve Mekânı
düzenlemek... her nesneye bir mekânda veya bir kapta bir yer atamak anlamına
gelir. Bu düzenleme, mevcut tüm alanın kullanılması ve birbirine ait olan
şeylerin gerçekten bir araya getirilmesi" için uygun şekilde yapılmalıdır.
Amaçlı etkinlikle düzenlenmiş insan yaşamının somut mekânına
haklı olarak amaçlı mekân [Zweckraum] denmiştir. Bu mekânsal düzen, içinde
güvenle hareket edebileceğimiz ve her şeyin çocukluğumuzdan itibaren
anlaşılabilir olduğu ortak bir ortam haline gelir.
Eylem alanı, dolu ve boş yerlerin toplamından hâlâ temelde
farklıdır; aynı zamanda bu şeyler arasında hareket etmek ve onlarla pratik
olarak ilgilenmek... için bir alana ihtiyacım var. Bu, mekânın insan meskeninin
özgür boşluğu olarak aşina olduğumuz anlam anlamına geldiği yerde aşkınsal
yönüyle karşılaşırız.
Daha dar anlamıyla çalışma alanı, tamamen organize edilmiş
ve dolayısıyla tamamen anlaşılabilir bir alan yaratır. Peyzaj da, insanın
çalışma ve barınma mekânı haline gelmiş, işlenmiş bir kültür haline gelmiştir.
El değmemiş manzarada, bireyler tarafından şekillendirilen bir eylem alanı
tanımları eksiktir.
İki mekan arasındaki ilişki Gündelik uzay fikirlerimizde,
mekânın yalnızca belirli bir uzay tarafından, yani gündüzün açık ve görünür
uzayı tarafından yönlendirildiğimizi fark ederiz. Gece karanlığında, gündüzleri
gizlenmiş ve kendine özgü tamamen farklı özelliklere sahip, tamamen farklı bir
mekân ortaya çıkar. Gündüz mekânı bir görme mekânı iken, gece mekânında dokunma
ve işitme duyuları başı çeker.
Gündüz mekânının temel özelliği, onu tüm genişliğiyle
"gözetleyebilmemiz" gerçeğinde yatar. Gündüz uzamına özgü olan ve onu
diğer uzam biçimlerinden ayıran şey, şeyler arasındaki ara uzamın, yani bu
görünürdeki hiçliğin onda algılanmasıdır.
Orman, iç ve dış mekân arasında bir tür ara konum işgal
eder. Orman, gerçek genişliğine rağmen, özgür bir mekân değildir; ufku yoktur.
Ormanda kolayca kaybolabiliriz, çünkü hiçbir yön diğerinden üstün değildir.
Sisli havada nesneler elle tutulurluklarını yitirir, anlaşılmaz
olana doğru kayar ve tehditkâr bir karakter kazanırlar. Sisli havada, arkasında
hemen beyaz bir hiçliğin açıldığı, oldukça dar bir kapalı alan vardır (Doğu
Frizya'da sisten bahsederken küçük bir dünyadan bahsederler).
Yoğun kar yağışı, çevremizdeki dünyanın tamamen maddesel
olmaktan çıktığı, boşlukta süzülme hissi verir. Aşırı parlaklık, beyaz karanlık
ve hiçbir şeyi kesin olarak tanımanın imkânsızlığı, insanı baskıcı hiçliğin
insafına bırakır.
Alacakaranlık, elle tutulamayan, sürekli değişen, kâbus gibi
tehditkâr bir dünya ortaya çıkarır. Çevrenin küçülmesi ve küçük bir dünyaya
çekilme hissedilir. Karanlığın yüz kasvetli gözü, alacakaranlık dünyasından
bizi ele geçiren bu tekinsiz duygunun yerinde bir ifadesidir.
Gece boyunca hareket Karanlık uzayda, sadece belirsiz bir
yakınlık bölgesi fark edilebilir. Gece vakti yolda yürürken gözümüzün önündeki
elini göremeyecek kadar karanlık olduğunda, bu alanda ancak yolumuzu dikkatlice
hissederek hareket edebiliriz.
Karanlığın alanı önümde uzanıp gitmez, bana doğrudan
dokunur, beni sarar... hatta içime işler, tamamen içimden geçer. Karanlık uzay
"opak"tır ve dolayısıyla sırlarla doludur; her şey belirsiz ve
gizemlidir. Gündüz mekânının aksine, bu karanlık mekânda insan yalnız kalır.
Bir kişiye geniş görünen şey, bir başkası tarafından
kısıtlayıcı olarak algılanabilir. Aynı kişide bile, mekan ihtiyacı psikolojik
durumuna ve o anki ihtiyaçlarına göre değişir.
Mekânın karakteri, ruh halini etkiler ve tersine, mekân da
psikolojik durumu etkiler. Binswanger tarafından ortaya atılan ruh hali alanı
[gestimmter Raum] kavramı, alana ruh hali karakteri açısından baktığımız
anlamına gelir.
Renkler, mekân deneyimi üzerinde belirleyici bir etkiye
sahiptir. Sarımsı-kırmızı renk insan üzerinde aktif bir etkisi vardır, bize
müdahale eder, bizi canlandırır ama aynı zamanda alanımızı daraltır. Mavi ise
"bizden uzaklaşır gibi görünür ve etrafımızdaki alanı genişletir. Yeşil,
zıt etkilerin birbirini dengelediği ve nötrlüğüyle huzur bulduğu olağanüstü bir
renktir.
Her iç mekânın, bizi etkileyen ve duygularımızı ele
geçirerek bu ruh haliyle uyum sağlayan kendine özgü bir atmosferi vardır.
Kaygı çeken kişinin etrafında mekân daralır ve her şey ona
daralır.
Neşeli bir ruh halindeki birey için uzay genişler. Bu öforik
dünyaya kolay, pürüzsüz, düzgün, yumuşak, işlenebilir gibi terimler atfedilir.
İyimserin dünyası dar değil, geniştir; şeyler çarpışmaz, ancak yumuşak ve
pürüzsüz bir şekilde birbirlerine dokunurlar ve insan içlerinden neredeyse hiç
dokunulmamış ve kesinlikle zarar görmemiş bir şekilde geçer.
Goethe'nin Faust'unda Mephisto'nun ruhlarının yarattığı
görüntüde, karanlık tonozlar kaybolur ve dünya özgür etere açılır; hareket süzülmek,
uçmak veya yüzmektir. Bu, ruhsal mekan sorunu, mekanın genişlemesinin içsel
birliği ve insanlığın sevinci üzerine belirleyici tezdir.
Straus'a göre görsel alan, yönlendirilmiş, ölçülmüş ve
amaçlı hareketin alanıdır; akustik alan ise dansın alanıdır. Görsel alanda her
şey keskin sınırlarla ayrılırken, akustik alanda ses kaynağından ayrılan ses,
uzama nüfuz eder ve onu doldurur, homojenleştirerek yönelimi zorlaştırır.
Straus bu alana anlık mekân [presential space] adını verir.
Dansta, amaçlı eylem mekânındaki (tarihsel mekân) ileri ve
geri gidiş etkileşimi bulunmaz. Dans, yön ve konum değerlerinden arınmış
homojen bir mekânda hareket etmektir. Dansçı, tarihsel eylemin akışından
çıkmıştır ve mekânla kökten değişmiş bir ilişkiye ulaşır.
Dans hareketi, kendi dışında harici bir amaca işaret etmeden
anlamını kendi içinde gerçekleştirmesi anlamında anlık bir harekettir. Dansçı, tarihsel
eylemin akışından çıkmıştır ve kaderi bilmez.
Straus'un iki karşıt mekânsallık kipi (tarihsel mekân vs.
patikusal mekân) şemasının, deneyimlenen uzamın tüm olanaklarını tüketmediği ve
aynı seviyeye ait olmayan şeyleri bir araya topladığı eleştirisi yapılır.
Evin yuva atmosferi, bir ailenin ortak ikametini gerektirir,
çünkü ev zorunlu olarak bir ailenin ortak ikamet yeridir.
İnsanlar mevcut yaşam alanını paylaşmak zorunda kaldıkları
için aralarında bir rekabet ilişkisi doğar. Yaşam alanı mücadelesi en küçük
alanlardan en büyük alanlara kadar hayatın her alanına nüfuz eder.
Sevgi dolu bir birliktelikte, mekân mücadelesi imkânsızdır,
çünkü sevgi ve güç veya kuvvet birbirini dışlayan kavramlardır. Âşıklar, sürekli
olarak birbirleri için alan, genişlik ve özgürlük yaratırlar. Bu, bireysel
mekanın teslim edilmesiyle bireysel mekanın 'sınırsız' artması gibi tuhaf bir
olgudur.
Sevgi dolu birlikteliğin mekânı, sevgiyle yaratılacak ortak
yuva olarak adlandırılacaktır. Âşıklar için mesele, ortak bir yaşam planı
olarak tasarladıkları ve gerçeğe dönüştürdükleri somut bir yuvanın inşasıdır.
Mekân burada, yaşanacak mekân ve ikamet edilecek mekân anlamına gelir.
Goethe'nin bir ifadesinde şöyle denir: Bana göre tarla,
orman, kaya ve bahçe / her zaman sadece bir boşluktu ve sen, sevgili, / onları
bir yer haline getirin. Bu, evin temellerini atarak ortak bir yaşam alanı
yaratmakla ilgilidir.
Dostça işbirliğinde, ortak mekân yaratımı gerçekleşir;
örneğin profesyonel çalışma alanı başından beri ortak bir mekandır. Birlikte
çalışmak, gerçekten de yeni bir yaşam alanı yaratır.
İnsan Yaşamının Mekânsallığı
İnsanın uzayda konumlanma biçimi, uzaydaki şeylere tepki
veren bir özne olması nedeniyle, amaçlı bir uzayın tanımıdır. Uzaydaki burada, tüm
uzamsal koşulların mesafe ve yönle ilişkili olduğu bulunamayan merkez olarak
kalır.
İnsan, uzayda hareket ettiğini ve uzayı hareketsiz bir şey
olarak ele aldığını söyler. Mekân, kendimi içinde bulduğum bir tür ortam haline
gelir ve bir nesne ile bir görme biçimi arasında bir aracıdır.
Mekân duyumunun biçimleri, insanın tüm yaşam duyumlarıyla
yakından bağlantılıdır. Heidegger, insanın dünyada-varoluşunu fırlatılmış-olmak
olarak nitelendirir; bu, insanın kendisine yabancı, düşmanca ve tekinsiz bir
ortama atıldığı anlamına gelir. Oysa Bachelard, insan ‘dünyaya atılmadan’ önce,
… evin beşiğine yatırılır der.
İkamet, belirli bir yere ait olmak, orada kök salmış ve
kendini orada evinde hissetmek anlamına gelir. Merleau-Ponty'de ikamet etmek
sözcüğü, insanın dünyayla bir bütün olarak ilişkisini tanımlamada anahtar bir
sözcük haline gelmiştir. Ruh, bedende ikamet eder; bu bir tür enkarnasyondur.
Geleneksel dilde mekân, kişinin sahip olabileceği veya sahip
olamayacağı bir şeydir. Üç mekân kavramı ayırt edilmelidir: nesnel mekân,
kasıtlı mekân ve kişinin sahip olduğu mekân.
İnsanın ihtiyaç duyduğu ve belirli bir durumda sahip olduğu
veya sahip olmadığı alan, hareket alanı veya ‘Lebensraum’udur [yaşama alanı].
Bu alan, bireysel alan olarak adlandırılır ve kişi tarafından duvarlar veya
surlar aracılığıyla dış dünyadan korunur ve ayrılır.
Bireysel mekânın üç biçimi vardır: kişinin kendi bedeninin
alanı, kişinin kendi evinin alanı ve genel olarak kapalı alan (serbest alan).
Beden, mekânı deneyimleyen öznenin örgütlenmesine aittir ve
aynı zamanda mekânsal olarak genişlemiş bir oluşumdur; uzaydaki buradanın ancak
bedenimin boyutlarının şartlandırdığı belirsizlikle bulunabileceğini
söylemeliyiz.
Saf bilinç için beden hiçbir bireysel mekân kaplamaz; mekân
ancak bedenin ötesinde başlar. Acı veya hastalık gibi sınır deneyimleri,
vücudumun açık bilincime uzamsal bir oluşum olarak girmesini sağlar.
Bedenimde enkarne olduğumuzu söylediğimizde, bu, insanın
bedeninde cisimsel ve dolayısıyla mekânsal hale geldiği, mekânla olan aynı
gizemli ilişkinin farklı bir tanımıdır.
Evin iç mekânı ile dış mekânı farklıdır; evde attığımız
adımlar, ortak bir mesafe oluşturmak için sokakta atılan adımlara eklenemez.
İnsan evle doğrudan bir özdeşleşme yaşar; evi bir dereceye
kadar genişletilmiş bir beden olarak görülebilir. İnsanın evinde enkarne
olması, evin, insanın doğasının bir ifadesi haline geldiği anlamına gelir.
Evin içinde, insanın gergin dikkat duygusuna ihtiyacı
yoktur; özne ile nesne arasındaki gerilim gevşer ve mekânsal ilişkilerin
istemli karakteri de gevşer.
Hayvan ve onu çevreleyen mekân bir birlik, bir bütünlük
oluşturur. Biyologlar, bir hayvanın belirli yaşam alanını belirtmek için bölge
kavramını ortaya atmıştır. Ev, hayvansal alanda da bahsedilir ve hayvanın
dinlenip uyuduğu, azami izolasyon yeri olarak belirlenir.
Zaman yıkıcı ve geçicidir. Ancak uzayda korunuyoruz; uzay,
uçsuz bucaksız uzay, varlığın dostudur. Somut olarak deneyimlediğimiz uzay,
sonsuzluk hakkındaki tüm bilgimize rağmen, doğası gereği bizim için her zaman
sonlu kalmıştır.
Minkowski'nin yankı kavramı, uzayın kendisinin sınırsızlığa
yayılma hissini engelleyen yankısal bir karaktere sahip olduğu anlamına gelir.
İnsanın mekânda enkarne olması veya mekânda ikamet etmesi, kendisini orada bir
durumda bulmasından ibarettir.
Dansın şimdiki zaman alanında, özne ile nesne arasındaki
gerilimin ortadan kalktığı, mekânla kökten değişmiş bir ilişki vardır. Bu alan,
bilincimizin oluşumundan sonra bile içinde yaşadığımız destekleyici temel
katmanı oluşturur.
Özet ve beklentiler
İnsan mekânsallığının modifikasyonları arasında dört ardışık
biçim ortaya çıkar:
1. Mekâna karşı saf bir güven, çocuksu bir sığınak hissi.
2. Bir evsizlik veya yurtsuzluk hali (mekânın tekinsizliği).
3. Bir ev inşa ederek güvenliği yeniden sağlama görevi
(korunaklı bir iç mekân yaratılması).
4. Sabit bir yuvaya çekilmenin üstesinden gelmek ve genel
olarak genel mekân olan bir mekânda nihai bir güvenliğe yeniden kavuşmak.
Bachelard'ın mutlu bir alan üzerindeki odak noktasının haklı
olduğu savunulur. Düşman mekân deneyimi, ancak mutlu mekânların tamamlanmış
analizinden sonra anlaşılabilir. Bachelard'a göre, İnsan ‘dünyaya atılmadan’
önce, … evin beşiğine yatırılır.
Gerçek ikamet, üç gereklilik halinde özetlenir:
1. Uzayda belirli bir yere yerleşme, orada kendini sağlam
bir şekilde kurma ve kendine özgü bir güvenlik alanı yaratma zorunluluğu.
2. Kişinin kendi iç alanında izole olma tehlikesine karşı,
tehdit edici ve tehlikeli dış mekanların bile hayata tamamen dahil edilmesi
zorunluluğu.
3. Kişinin evinde otururken aynı zamanda kendini daha geniş
bir mekan bütünlüğüne emanet edebilmesi.
…
