Ece Temelkuran – Devir

Ece Temelkuran – Devir

80 darbesi bu ülkenin kapanmayan yaralarından biri.

Temelkuran’ın kitabı iki çocuğun (Ayşe ile Ali) gördükleri üzerinden 80 darbesine giden günleri anlatıyor.

Çocuklar, devrim mücadelesi veren bir çevrede yaşıyor. Çocukların masumiyeti romanın her sayfasında hemen her cümlede hissediliyor. Çocukların Kuğulu Park’taki kuğuları kurtarmak ve kelebekleri meclise sokmak gibi olağanüstü hayalleri var! Bu bakımdan darbeye karşı naif bir form içinde en sert darbeleri vuruyor bu roman.

Romandaki karakterler Ankara’da yaşıyor. Kuğulu Park ve parktaki kuğular romanda önemli bir motif hatta metafor olarak kullanılıyor. Parktan uçup gitmesinler diye kuğuların kanatlarından bir parça kesiliyor ve bu yüzden kuğular bir daha uçamıyor, dahası uçmayı denemiyorlar bile! Askeri darbelerin de insanların özgürlük mücadelesi üzerinde benzer bir etkisi var: darbe olur insanlar ezilir, hayalleri ezilir, umutları ezilir, katledilir. Dikta, bir daha denemesinler diye elinden geleni yapar. Birçok insan tıpkı kuğuların uçmaktan vazgeçtiği gibi başka bir hayat düşüncesinden vazgeçer… Temelkuran’ın romanı, bu bağlamda nelerin unutulmaması gerektiğini hatırlatıyor!

Roman, mekânı Ankara merkezli olmakla beraber çeşitli karakterler aracılığıyla, o dönemde ülkede olan bitenlerden bizleri haberdar ediyor.

Roman fazla uzun: Neden fazla diyorum; çünkü çocuklar (çocuk oldukları için) sürekli olarak kendilerini tekrar ediyorlar (kuğuları kurtarmak ve yanlarında yaşadıkları büyükleriyle ilgili gözlemleri neredeyse aynı cümlelerle tekrar ediliyor). Dönemin panoramasını vermeye çalışan roman bir tür haber kataloğu haline geliyor. O dönemde yaşananları okurlarına hatırlatmaya çalışan yazar romanın olay örgüsünü verdiği haberler etrafında kuruyor. Dolayısıyla “Devir” bizim nazarımızda zayıf bir “roman” fakat önemli bir “belge” oluyor.

---

Notlar

Ankara’nın tam ortasında

Parktaki küçük havuzda kuğular yüzer

Hiçbir yere gitmez ve hiçbir ses çıkarmazlar

(Ayşe)

“Acaba ölsem beni daha mı çok severler belki?”

…bunlar Osmanlı’yı kurarken Balkanlar’dan, şuradan buradan doğan oğlanları devşirmişler ya, anasından danasından koparıp hani… Devleti bu öksüzlere kurdurmuşlar…

Bence bu anasını sattığımın memleketinin dibinde o kimsesiz çocukların laneti var.

(Sevgi) Öpmüyor muydu beni yanağımdan? Öpmüyormuş demek. Hiç sevişmeden de sevgili olunuyormuş demek… Önder nasıl sevişiyor acaba? Düşünme, Düşünme…

Bülent Ersoy da kırmızı ruj sürmüş. İyice şorolo oldu çıktı bu çocuk!

Bir fotoğrafı bile yok dayısının. Yangında o da gitti işte. Birkaç damla kan lekesi kaldı yadigâr (Ali’nin tüm yakınları gecekonduda çıkan yangında ölmüşler).

Ölmenin kıymeti mi var artık!

…bütün kış yalayıp yutmuşlar küpteki pekmezi. Pek bir tatlıymış pekmez. O kadar ki bitmeye yakın devirmişler küpü, sonunu akıtmak için. Bir bakmışlar ki…

Dibinde bir sıçan!

Jale’anım Teyzelerin evi Tipitip sakızı kokuyor.

Bak Ayşe, buraya yazılan her şeyi koyuyoruz ki sen büyüyünce, bütün çocuklar büyüyünce, öğrenin ne yaptığımızı! Hatırlamanız için yani. Unutmayın diye.

Caddede adamlar yürümeye başladı.

“Ya Allah bismillah Allahu ekber!”

Babam Cumhuriyet’i katladı, cebine koydu. (s. 105)

Bu çocuklar başka şeyler hatırlayacak, unutturmamaya çalıştıklarımızı değil. Ölümü hatırlamaz insan, hayatı hatırlar Aydın. Durmadan ölümü hatırlarsan sen de ölürsün, anladın mı Dedektif?

Kuğulara ne yapmışlar Hüseyin Abi?

...bize ne yapıyorlarsa onlara da onu yapmışlardır Ali.

(Hüseyin)

“Şimdi şöyle Birgül… Faşist diktatörlük geliyor, kesin artık. Bugün yarın. Bizim merkez komite de partileşsek mi, seçim olursa Adana’dan mı bağımsız aday çıkarsak yoksa Ankara’dan mı, onu konuşuyor. Sanki bizi Meclis’e sokarlarmış gibi… Bizim ufaklık var ya Ali, bana diyor ki, ‘Hüseyin Abi kelebekler Meclis’e nasıl sokulur?’ Bizimki de o hesap. Yok Birgül, bu örgütte gövde, başa büyük geliyor gerçekten. Halkımız daha çoğunu istiyor, halkımız ‘haydi’ denecek diye bekliyor. Biz oturmuşuz, oradan kaç delege çıkar, efendim bilmem ne… Yetmiyoruz halka Birgül. Yeterince kadro yetişmedi. Yetişemedik bu işe. Çok iş var Birgül, bin türlü iş. Yeni Çeltek’teki direnişçi madencilere para lazım, git Mimarlar Odası’nın çay ocağını çalıştır para kazan, onlara yolla. Çorum’daki saldırı Maraş Katliamı’na benzemesin diye koş oraya desteğe, koş gel geri, burada ekmek direnişi var, onu örgütle. Yazarlara, aydınlara koruma lazım, başlarına ikişer adam dik. Gazi’de devrimci liselileri dövüyorlar, koş oraya, Cebeci’de çatışma var, koş oraya. Uyuma, bildiri yaz. Mandalina kasalarında mermi yollanmış Ege’den, git haldeki adamlarla işi örgütle. TEKEL işçilerine tek dal dağıtılan sigaraları topla, arkadaşlara dağıt ki satsınlar da, oradan efendim İç Anadolu’daki devrimci öğretmenlere savunma için silah lazım, onlara yolla. Kars’taki kadrolara bot lazım, Yeni Karamürsel’i ikna et. Yetişilmiyor Birgül. Bir su birikti de, bizim beklediğimizden daha fazlası birikti hatta, nereye akacağını bilmiyor. Suyu idare edemiyoruz Birgül! Adamı göndermişler Adana’nın bilmem neresine, yekten. Kendi kendine örgütlemiş ilçeyi aylarca, bizim komite unutmuş onu orada. Adam diyor ki, ‘Biz burada 40 kişi olduk, iki ev, şu kadar para da var, ne yapalım?’ Bizimkilerden cevap yok. Kızları göndermişler İskenderun’a liselileri örgütlesinler diye, kızlar örgütlemiş, zımba gibi bit kitle. Ne yapılacak o liselilerle, bilen yok. İnsanları öyle gönderiyorsun, ‘Git şurayı örgütle, git burayı örgütle.’ Yapıyorlar. Adam orada –ne bileyim- Malatya’da, Antalya’da bu ülkede olmayan bir ülke icat ediyor! Anladın mı Birgül! Bizim çocuklar yeni bir ülke icat ediyor. Hiç yoktan yani. Ama, ‘E haydi ne yapıyoruz?’ deyince: ‘Acaba Meclis’e iki mebus mu soksak?’ Keser mi bu halkı! Senin vaadin bu mu bir kere? Adama devrim demişsin, cenneti vaat etmişsin. Sonra diyorsun ki, ‘İki vekil sokalım…’ olmaz yani! Senatör var bir tane. Bizimkilerle görüşmek istemiş, merkez komiteden biri gitmiş konuşmaya. Adam sormuş, ‘Darbe geliyor ne yapacaksınız?’ ‘Direniriz’ demiş bizimkiler. ‘Direnir misiniz?’ diye bir daha sormuş adam. Bak adam da emin olmak istiyor! Senatör yani bu! E direneceksin de arkadaş, neyle direneceksin? Öte tarafta, ‘Darbe geliyor, macera aramayalım, beraber bir şey yapalım,’ diye haber yolluyorsun öteki guruplara. Cevap: ‘Vay pasifist misiniz?’ ‘Direniş komitelerini yaygınlaştıralım, geliyor bu darbe,’ diyorsun. Adam şahsiyet meselesi yapıyor: ‘Yok olmaz, o sizin fikriniz!’ E babam, bu Lenin’in fikri zaten! Ertesi gün onların paçaları tutuşuyor bu sefer, ‘Gelin konuşalım’ diyorlar, bu sefer bizimkiler, ‘Vay siz bize pasifist dediydiniz!’ Ondan sonra yine patinaj! Kitle yoruldu Birgül. Bak işte bin beş yüz kişiyle yaptığın toplantıyı şimdi üç yüz kişiyle yapıyorsun. Bak nöbete çıkmak istemiyor adam… Yıllardır kavga dövüş, insanlara artık illallah geldi Birgül… Ben Çorum’a gideceğim yarın, gidip dönmemek var…”

Birgül Abla ayağa kalktı:

“Sen bana ne diyeceksen desene Hüseyin?”

Hüseyin Abi de ayağa kalktı.

“Diyeceğim o ki… Evlensene sen benimle.”  (s. 148-150)

Ecevit konuşurken göbekli olan adamlar gülüyor, zayıf olan adamlar alkışlıyorlar.

Bu memleketin halinin nedeni zaten bu ahlaksızlık!

Annem içeri girince teyzeler artık Bülent Ersoy konuşmadı.

Ama bizim önce kelebekleri Meclis’e sokmamız lazım.

Onlar açısından korkutucu olan yani nihayetinde, öldürmek değildir, insanlara başka bir hayatın mümkün olduğunu göstermektir. Faşizmin en korktuğu şey devrimci şiddet değildir, hayattır en temelde. (s. 163-164)

Yapamadınız şu devrimi be çocuklar!

Sakın yanlış anlama küçükhanım. Sonunda bu iş olacak elbette ama şimdilik büyükler yeterince çalışmadı. Sıra sana gelince sen daha iyisini yapacaksın.

Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı’nın belediyeden talebi üzerine belediye yetkilileri, parktaki diğer kuğuların uçmasını önlemek için gerekli operasyonun yapılması isteğinde bulunmuşlardır.

Operasyona bağlı olarak

Kuğudaki uçma arzusunun da oradan kalktığı gözlemlenmiştir.

Demek ki diktatörlük gelince bütün kuğulara böyle yapacaklar. (s. 228-229)

Milletimizin Yüksek Sağduyusu

“Sıkalım kafasına gitsin!”

Mum yanınca her yer daha karanlık oldu.

…terör olayları sebebiyle dördü çocuk yirmi dokuz kişi hayatını kaybetti. Şimdi hava durumu…

Hüseyin Abi! Birgül Abla!

Balkonun demirlerine çıktı ikisi

Pata pata pata…

Hüseyin Abi ile Birgül abla uçmaya başladı. (s. 415)

Eğer kuğuları kurtaramazsak çok fena olur.

Ali pamuğu gagasına tuttu kuğunun. Kuğu başını kaldırdı. (s. 427)

Parlamento ve hükümet feshedilmiştir.

Bütün yurtta sıkıyönetim ilan edilmiştir.

Kapandı kapı. Daha da açılmadı. (s. 430)

Can Yayınları

Şubat 2015