Yaşatılagelen Bir Kült Olarak Samsun İli Avut Köyü'nde Hıdırellez Gelenekleri

Ali Osman Aktaş - Yaşatılagelen Bir Kült Olarak Samsun İli Avut Köyü'nde Hıdırellez Gelenekleri

6 Mayıs tarihinde kutlanana Hıdırellez gününde Hızır ve İlyas’ın buluştuklarına, kavuştuklarına inanılır.

Milletleri var eden ve onları yaşatan kültürüdür.

Gelenekler, tarihî varlığı içerisinde toplumsal dokuyu ve birlikteliği oluşturan en önemli manevi unsur olarak görülmektedir (s. 176).

Türk kültürü içerisinde, geleneğini büyük bir canlılıkla sürdüren ender kültlerden biri de Hıdırellez kültüdür.

Hıdırellez, güneşin Ülker burcuna girdiği en eski takvime göre 23 Nisan; miladi takvime göre 6 Mayıs günü olup Ruz-i Hızır döneminden Ruz-i Kasım’ın başlangıcı olan 9 Kasım’a kadar süren günlerin başlangıcıdır. 6 Mayıs, Ülker burcuna göre yılı ikiye bölen dönemin başı ve en eski takvimlere göre bahar günlerinin ilk günüdür.

Hıdırellez Günü, halk takviminde yazın başlangıcı olarak kabul edilmiştir.

(Türkler) (6 Mayıs), 8 Kasım’a kadar olan, 186 günlük zamana, Hızır Günleri adıyla anılan Yaz Mevsimi demişlerdir. 8 Kasım’dan 6 Mayıs’a kadar devam eden, dönem ise Kış Devresi olup Kasım Günleri diye adlandırılır ve bu da 179 gündür.

Hıdırellez gününde yeşil, kopartılmaz, aksi halde bütün olumsuzluklarla birlikte doğacak çocuğun bile özürlü doğabileceğine inanılır (s. 177).

Alevî-Bektaşî toplulukları için Hıdırellez geleneklerinin yaşatılması ve ağırlanması daha dikkatli, istekli ve heyecanlı olmuştur. Bu nedenle, Alevî-Bektaşîlikte, üç günlük Hızır orucu tutulmaktadır. Bu, Hızır orucu; Hıdır-Nebi Bayramı olarak da adlandırılan bir oruç olup, Nevruzdan altı hafta önce, şubat ayı ortalarında tutulur (13-14-15 Şubat).

Hıdırellez Günü, köy halkı güneş doğduktan bir müddet sonra kafileler hâlinde ya da tek tek mezarlığa gider.

Kur-an okur, hatim indirir. Bu dualar içerisinde herkes ne dileği varsa onu diler; ne isteği varsa onu ister.

Mezarlıklar, aynı zamanda köy halkı için de bir buluşma yeridir. Herkes birbiriyle buluşur, görüşür; hasretlik giderir. Ölüler sahipleriyle; gelenler ise birbirleriyle buluşurlar (s. 183).

(Avut) Köyünün en büyük dedesi olarak kabul edilen (…) Dede Cemal Kınalıkaya’nın mezarı bir yatır mezarı durumundadır. Hemen yanı başında uzayıp giden akasya ağacı, bir adak ağacıdır.

Köy halkı geceden hazırladıkları yiyeceklerini mezarlığa getirirler. Orada ölülerinin ruhlarına dualarını okuyup şefaatlerini diledikten sonra getirdikleri yiyecekleri hep birlikte yerler.

Avut köyünde, Hıdırellez, yılda iki defa kutlanılmaktadır.

Biri köy halkının kendi aralarında kutladıkları 6 Mayıs, “Hıdırellez Günü”, diğeri ise artık bir festival niteliğinde kutlanan, mayıs ayının ilk pazar günü, artık hangi tarihe denk düşerse, o gün kutlanan “Hıdırellez Şenliği”dir.

Hıdırellez günü dilekleri olanlar bunu kumun üzerine yazarlar ya da kâğıda yazıp denize atarlar. Benzer şekilde dilek yazılan kâğıtlar bir gül ağacının dibine bırakırlar.

Hıdırellez’de diğer tüm bölgelerde görülebilen ortak bir pratik daha vardır: Evin süpürülmemesi ve yeşilin kopartılmaması. Ev kesinlikle süpürülmez ve temizlenmez. Temizlik bir gün evvelden yapılır ve Hıdırellez Günü’nde hiçbir şekilde ev temizlenmez.

---

Aktaş, Ali Osman. (2009), “Yaşatılagelen Bir Kült Olarak Samsun İli Avut Köyü'nde Hıdırellez Gelenekleri,” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 49, (s. 175-194)