Samsun Reji İdaresi

Filiz Dığıroğlu - Samsun Reji İdaresi

Reji Şirketi, Sultan Abdülhamid tarafından imzalanan 30 senelik imtiyazla birlikte 14 Mayıs 1883'te Osmanlı tütün idaresini devraldı. "Memâlik-i Osmaniye Duhânları Müşterekü'l-Menfa'a Reji Şirketi" ya da halk arasında kısaca "Reji" diye bilinen şirket ile Osmanlı tütünleri için, çokuluslu ve yabancı sermayeli anonim bir şirket dönemi başlamış oluyordu (s. 393).

Osmanlı devletinin her vilayetinde Reji idareleri vardır ancak bunların hepsi İstanbul'daki Reji Şirketi idaresi ile doğrudan bağlantılıdır.

Üretilen tütünlerin önemli bir bölümü, kaliteli ve ucuz olması sebebiyle ihraç ediliyordu. İhracat piyasasındaki rağbetin bir diğer sebebi de, Türk tütünlerinin Avrupa ve Amerika tütünlerine göre daha az "nikotin" içermesiydi (s. 394).

Tiryakiler içecekleri tütünleri ağır bir tahta baskı altında en az altı ay sakladıktan sonra kıydırır ve bir müddet havalandırdıktan sonra hiç kullanılmamış bir küpe koyarlardı. Küpün ağzı bir deriyle bağlanır ve bu tütün bir sene saklandıktan sonra bilhassa Sera köyünde yetiştirilen, Bülbül adı verilen kokulu tütünle karıştırılarak tüketilirdi (s. 395).

Tütün üreticisinin Reji'yi şikâyet ettiği konular arasında ambar yapımı, ruhsatname sorunu, satın almalarda düşük fiyat verilmesi, muhammin tayininde şartname hükümlerine uyulmaması, şartnamede taahhüt edilen faizsiz kredinin verilmemesi ve kolluk görevinde kullandığı kolcuların tavırları yer almaktaydı. Reji Şirketi'nin şikâyeti ise, üreticinin izinsiz tütün ziraatı yapması ve tütün kaçakçılığının önlenmesinde devlet memurlarının gerekli itinayı göstermemesiydi (s. 396).

Tütün üreticileri kendilerini birdenbire, geçim kaynaklarını denetleyen ve vergi toplayan yabancı bir şirkete karşı sorumlu buldular. Eski iktisadi ve toplumsal ilişkiler çözülürken yenileri ortaya çıktı.

Reji'nin tütünleri düşük fiyatla satın almaya çalışması en kısa yoldan kâr etme isteğinin bir sonucu olduğu gibi, üretime belli bir sınırlandırma getirme politikasının da bir ürünüydü. Bu çerçevede üretimi kendi belirlediği kota içinde tutmaya çalışan Reji, hem çiftçiyi tütün ziraatının kârlı bir iş olduğu düşüncesinden vazgeçirmeye hem de üretim alanlarını kendisinin daha rahat kontrol altında tutabileceği yerlere kaydırmaya çalışmaktaydı (s. 398).

---

Dığıroğlu, Filiz. (2011), “Samsun Reji İdaresi,” Samsun Sempozyumu 13-16 Ekim Samsun, Bildiriler Kitabı, Cilt: 3, s. 393-400, Samsun 2012