Samsun Folklorundan Örnekler

Yılmaz Elmas - Samsun Folklorundan Örnekler

11. yüzyıldan bu yana Anadolu, kendisi için yeni bir siyasi ve kolonizatör güç olan Oğuzlarla karşılaşıyordu.

Samsun Bölgesi; zaman, zaman siyasi güç gösteren Türk kabilelerinin yerleşim yerlerinden biri olmuştur.

Samsun ilinde (…) Cumhuriyetin kuruluşuna kadar iç kısımlarda, denize bakan sırt köylerinde rumlar bulunmaktaydı. İstiklâl Savaşının bitiminde rumlar, Lozan antlaşmasıyla Samsun’u terketmişler, boşalan yerlerine Selânik, Kavala, İskeçe'den gelen mübadil Türkler yerleştirilmiştir.

Bölgenin (…) folklor verileri üç kışımda incelenebilir,

1 — Yerli halkın folkloru (ilk yerleşmeler)

2 — Çeşitli illerden gelip, bağlı bulunduğu ilin folklorunu devam ettirenler,

3 — Mübadil ve göçmen halkın folkloru,

Bölge folklorunun temelini ilk yerleşenler meydana getirir (s. 2706),

Mübadil ve göçmen halk da Samsun folklorunda ayrı bir tip meydana getirir. Bunlar gittikleri yerlere toplu olarak yerleştiklerinden yerli ve diğer komşularıyla aralarında fazla ağız ve kültür alış verişi olmamıştır. Yalnız halk danslarında bölge halkı içinde çeşitlilik, karşılıklı oyunları öğrenip benimseme olmuştur.

Samsuna yerli ve Kuzeydoğu Anadolu’dan gelip yerleşen halk kız verirken başlık aldıkları halde mübadillerde başlık alınmaz. Konuşma dili yazı diline yakındır, Biraz çabuk konuşurlar, devrik cümlelere konuşma sırasında çokça rastlanır. "r" harfini mecbur kalmadıkça kullanmazlar (Tük — Türk, döt — dört).

Türküler

Cimdallı

Keçi, taşta yayılır

Kemikleri sayılır

Çıkma gelin dışarı

Seni gören bayılır

Haydide yavrum cimdallı

Kızlar giyer bindallı

Bindallının üstüne

Altın kemer olmalı

Gelin İçin Söylenen Kına Türküsü

Tuz kabım tuzsuz koyan

Anasım kızsız koyan

Yuvasını ıssız koyan

Gelinim hatunum kınan kutlu olsun

Vardığın yerlerde dilin tatlı olsun

Güvey İçin Söylenen Kına Türküsü

Güyoğu baban Bursa’ya vardı mı?

Bursa, kınası aldı mı?

Yakın oğlum dedi mi?

Güyoğu, güyoğu kınan kutlu olsun

Yarin ağzı tatlı olsun

Elimi sundum dastara

Elimi kesti ustura

Mevlâm şirinlik göstere

Güyoğu, güyoğu kınan kutlu olsun

Yarin ağzı tatil olsun

Maniler

Samsun’un tren yolu

Etrafı ağaç dolu

Öyle bir yar sevdim ki

Anasının bir oğlu

Teke köyün başına

Yazı yazdım taşına (s. 2707)

Gelen geçen okusun

Neler geldi başıma

Bahçelerde pırasa

Yaprağına kar yağsa

Kızlar kocasız kalsa

Erkeklere yal varsa

Atma türkü atarım

Yüreğini yakarım

Eski çarıklarımı

Boğazına takarım

Davulumun tasmasına

Kuş kondu asmasına

Kalkın ağalar beyler

Güvercin kızartmasına

Mandıracı su katar

Ekşi ayrana

Hoş geldin bire Hasan

Bizim bayrama

Atasözleri - Deyimler 

1 — Başın sağlığı dünyanın varlığı

2 — Dağ adamı öldürür sağ adamı

S — Yiğit olan kimse saklar sırrını

4 — Ağalar, Paşalar gitti, kıyılar köşeler kaldı kellere, körlere

5 — Balcıya pekmez satılmaz

6 — İşini, eşini, aşını bil

7 — Yazın gölge hoş, kışın çuval boş

8 — Sen ağa ben ağa ineği kim sağa

9 — İçi boş dışı boş tut kulağından çifte koş

10 — Akıl olmayınca neylesin sakal

11 — Güz sabanları düz

12 — Oldu olacak, kırıldı balta nacak

Yemek Duası

Biz yedik yerine gelsin

Yemiyenlerin canına değsin

Koyup gidenler nur gölünde yatsın

Çalışanlara, uzun ömür versin

Biriciğini bin etsin

Biz yedik yerine gelsin

Allah bereket versin

Çalışanlara uzun ömür

Öküzlerimize kuvvet versin

Tekerlemeler

Üşüdüm üşüdüm

Daldan armut düşürdüm

Armudumu yediler

Bana cüce dediler

Türkü mürkü

Nenemin eski kürkü

Bir çektim yırtıldı

Nenem dikmekten kurtuldu (s. 2708)

Kar yağıyor

Karga bağırıyor

Anan çörek pişirmiş

Seni çağırıyor

Halk Oyunları

Yerli halk oyunlarına iki davul tek zurna eşlik eder. Çiftetelli gibi irticali oyunlarda saz ve darbukanın eşlik ettiği olur.

Samsun yerli oyunları:

1 — Cimdallı

2 — Neynam

3 — Kaba Cöğüz / Ceviz

5 — Çarşamba çiftetellisi

6 — İki ayak

7 — Üç ayak

8 — Dört ayak

9 — Dik horon

10 — Fıtık

11 — Karadeniz Horanı

12 — Lâdik Horanı

Mübadil Halk Oyunları

Debreli Hasan, Paşadudu, Kasap el ele tutunarak oynanır, Oyunlar ağır başlar hareketli biter.

Oyunlarda tek davul iki veya üç zurna eşlik eder.

Oynanan oyunların belli başlıları :

1 — Cuguş (Zigoş)

2 — Ağacının Fatme

3 — Bilâl Ağa

4 — Kaba dayı

5 — Kasap

6 — Sito

7 — Debreli Hasan

8 — Paşa Dudu

9 — Telgrafın Telleri

10 — Gökteki yıldızlar

11 — Kanber

12 — Köroğlu

13 — Helvacı

14 — Çamaşır yıkar mısın

15 — Arap Oyunu

16 — Deveci

17 — Cuguşun Harmanları (s. 2709)

---

Elmas, Yıldız. (1962), “Samsun Folklorundan Örnekler,” Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Yıl: 13, Cilt: 7, Sayı: 153, (2706-2709)