Samsun bir uygulamalı şehir coğrafyası

Hamza Uzuneminoğlu - Samsun bir uygulamalı şehir coğrafyası - Özet

“…içinde bulunduğumuz yüzyılın en dikkate değer toplumsal olayı, nüfusun şehirlerde toplanmasıdır.” A. F. Weber (1889)

İktisatçı için şehir "mal değişim merkezi" iken, sosyoloğa göre "geniş sayılabilecek insanlar ve binalar topluluğudur." Plancılara göre ise şehir "belli bir tarım dışı üretim, büyüklük, yoğunluk çeşitlilik ve bütünleşme düzeyine varmış, ya da bu düzeyi aşmış insan yerleşmesidir."

Bize göre ise şehir, kendisini kırsal yerleşim birimlerinden ayıran, bir yeri ve fonksiyonu olan, mekânsal farklılaşma ve is bölümünün gerçekleştiği, şehre özgü hayat tarzının oluştuğu, (…) yerleşme biçimidir.

Gelişmekte olan ülkelerdeki şehirleşme ile gelişmiş ülkelerdeki şehirleşme birbirinden oldukça farklı özelliklere sahiptir. Gelişmiş ülkelerde şehirleşme sanayileşmenin sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Buna karşılık gelişmekte olan ülkelerde şehirleşme sanayileşme için gerekli ortamın yaratılmasında bir araç olmuştur.

Türkiye'de şehirleşme daha çok kırsal kesimin nüfusunun itilmesi ile meydana gelmektedir (s. 10).

Göçün esas nedeni, kırdaki hızlı nüfus artışı ve tarım kesiminin hızla artan bu nüfusu emmekte karşılaştığı güçlüktür.

1985'te kırsal kesimlerden şehirlere olan göçün hızlanması ile kırdaki nüfus artmak yerine azalma eğilimine girmiştir.

…şehirler bakımından en tenha bölge doğu Anadolu Bölgesi ile Karadeniz Bölgesi…

1927 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımında Samsun ilinin nüfusu 260 868 olarak tespit edilmiştir.

1927'de 260 868 olan nüfusun %21,2’sini oluşturan 55 458'i şehirlerde yaşarken %78,8’i yani 205 410'u kırsal kesimde yaşıyordu.

1980 yılından sonra (…) şehirli nüfus artışında aniden yükselme olurken kırsal nüfusta azalma olduğu dikkati çekmektedir.

1425 yılında 2930 olan Samsun'un nüfusu 1520'de 2065’e e, 1576'da 1529’a düşmüştür.

1643 yılında düzenlenen Tahrir defterinde ise Samsun'un nüfusu tahminen 670 olarak kaydedilmiştir.

Samsun az veya çok Türkiye'nin her tarafından nüfus almaktadır. Özellikle şehir ve il sınırları içinde bulunan askeri birlikler ile polis okulu geçici ve çok düşük oranda da olsa Samsun'a yönelik nüfus hareketlerini etkilemektedir. Samsun'un

Orta ve Doğu Karadeniz'in başlıca ticaret merkezi olması şehre bir çekim gücü kazandırmaktadır (s. 39).

(Tarih)

Bizanslılar ve Müslüman Araplar arasında başlayan savaşlardan etkilendi. Karadeniz kıyısına kadar uzanan Arap seferleri sonunda 863 yılında Amisos alındı. Arap ordusunun geri çekilmesinden sonra şehir yeniden Bizanslıların eline geçti.

1485 tarihinde şehir su mahallelerden meydana gelmiştir:

1- Meğde kapısında Mescit mahallesi

2- Köhne Mescit mahallesi

3- Yeni Camii mahallesi

4- Pazar kapısında Mescit mahallesi

5- Şeyh Hamza mahallesi

6- Yenice Mescit mahallesi

7- Debbegan (Dericiler) mahallesi

8- Hasbey Mescidi mahallesi

9- Hızırbey Mescidi mahallesi

10- Rumiye mahallesi (s. 69)

Şehirlerin gelişmesini iki yönden ele almak gerekir. Birincisi şehrin kuruluş yerini belirleyen "kuruluş faktörü," ikincisi ise "şehri ayakta tutan güç ve süreçler faktörü," (s. 75)

Samsun şehrinin topografik mevkii hem kuruluş yerini belirleyen, hem de şehrin varlığını devam ettirerek gelişmesini sağlayan faktörlerin basında gelmektedir.

Şehrin hızla gelişmesini hazırlayan faktörlerden birisi de ticari bakımdan etki alanının geniş olmasıdır.

Halkın gelir seviyesinin yükselmesine bağlı olarak ihtiyaçları ve tüketim alışkanlıkları değişmekte, bu da şehirdeki ticaretin hareketlenmesine yardımcı olmaktadır. Bu süreç sonunda ise şehir hem görünüm olarak değişmekte, hem de mekân yatay ve dikey olmak üzere büyümektedir.

Halkın hayat standardının yükselmesi esas olarak gelir kaynaklarının artması ile ilgilidir.

(Mimari)

Şehrin en eski binaları dış cepheleri yalı baskısı olarak tabir edilen ahşap kaplamalı, iç bölmeleri ahşap karkas üzerine çıta çakılmış ve katkılı harçla sıvanmış "Bağdadi" tip evlerdir. Bu tip evler Kale, Pazar, Hançerli, Saitbey, Kadıköy ve 19 Mayıs mahallelerinde tek tük varlıklarını sürdürmektedir. Yine eski binalar içerisinde bodrum ve zemin katları tas ve tuğladan yapılmış karşılıklı duvarları kalın lama demirleriyle bağlanmak suretiyle katları teşkil eden putrelli, tonoz döşemeli olanları da vardır (s. 232).

Samsun'a yönelik göç hareketi şehrin ticaret ve sanayi merkezi olmasından çok, akraba ve tanıdıkların burada yaşaması ve göç veren merkezlere yakınlıkla ilgilidir.

---

Uzuneminoğlu, Hamza. (1992), Samsun Bir Uygulamalı Şehir Coğrafyası, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul