Canik Sancağı Kavak Kazası'na Toponomik Açıdan Bir Bakış

Mehmet Köseoğlu - Canik Sancağı Kavak Kazası'na Toponomik Açıdan Bir Bakış

Selçuklu ve Anadolu beyliklerinin bu bölgede hüküm sürdüğü evrede; sazlık, bataklık ve ormanlık alanlara yerleşme olmamıştır. Kavak ve çevresinde yerleşme, daha çok doğal yol boyları, kavşak noktaları, ırmak kenarları, verimli tarım alanlarının bulunduğu dağ eteklerine olmuştur.

Burada ilk yerleşim, Kavak'ın kuzeydoğusundaki Kaledoruğu höyüğüdür (s. 803).

Höyüğün tepesinde Osmanlı, Selçuklu, Bizans, Roma İmparatorluğu'nun kültür kalıntılarına rastlanmıştır.

Türklerde köy kuruluşu oba ve oymak düzenine dayanıyordu. Fakat ilk yerleşen aşiret, boy, oymaklar hakkında Selçuklu ikta kayıtlarının günümüze ulaşmaması nedeniyle bilgimiz bulunmuyor.

Kavak 15. yüzyılda Canik Sancağının 7 kazasından biriydi.

Toponomi (Yer Adlan)

Toponomi (yer adları), adbilim (onomastik) in bir dalı olup; yer adlarının önemini, doğuşunu, yayılışını araştırır ve inceler (s. 806).

Alman coğrafya bilginlerinden Wenzel ve Hellbach, yer ve mevki adlarının "bir göçebe step halkının düşünce tarzından" doğduğunu önemle belirtiyorlar ve bunların hiçbir zorlukla karşılanmadan tercüme edilebileceği üzerine duruyorlar.

Kavak Kazası Coğrafya Adları

Coğrafya Adları: Başalan, Bilalan, Çivril, Çukuralan-ı Kebir, Çukuralan-ı Sagir, Çukurbük, Depecük, Dere, Dereköy, Galaba, Ilıca, Kayırdoğan, Kıran, Sarpak, Teknecik, Ulamaca

Renklerle İlgili Adlar: Kavak kazasında bu sınıflamada Sarualan adında bir köy vardır.

Eski Uygarlık Kalıntılarıyla İlgili Adlar: Bergos, Bistad, Minos, eski uygarlık kalıntıları üzerinde ve yakınında kurulan bir yerdir.

Bitkilerle İlgili Yer Adları: Ağaç, meyve, sebze, tahıl ve bitki yapısını oluşturan parçalarla ilgili adlara dayanan yer adları bu gruba girer. Kavak kazası, Alaçam, Ayvadalu, Çayırlı, Çirişli-yi Kebir, Çirişli-yi Sagir, Keterılik yerleşimleri buna örnektir.

Hayvanlarla (Totem) İlgili Yer Adları: Koci ve Geyikaian mezraları

İnsan Adından ve Lakaplardan Kaynaklanan Yer Adları: Mezralardan 3'ü kişi adı taşır. Bunlar; Hüseyin bin Yusuf, Hüseyin bin Yusuf, Şahinşah; köylerden şahıs adı taşıyan ise Mehmed Bey veled-i Mahmud Beylü, Beğbeslü o köyün aynı zamanda tımar beyidir.

Boy-Oymak, Cemaat Adlarına Dayanan Yer Adları: Kavak kazasında 46 adet boy, oymak ve cemaat adlarına dayanan yer adları vardır. Oğuz boylarına ait 3 yer adı vardır. Bunlar Kayı ve Bayındır ve Çaruklu köyleridir.

Dinle İlgili Yer Adları: Hatib mezrası

Meslek ve Tarımsal Faaliyetlere Dayanan Yer Adları: Koşaca ve Çuhacılı

Yerleşme Birimiyle İlgili Olan Yer Adları: Divanbaşlu köyü

Kavak ilçesinde bazı yerleşim yerlerinin eski ve yeni adları (s. 810)

Eski adı	Yeni adı
Ahurlu	Ahırlı
Beğtimur	Bekdemir
Bergos	Çakallı
Bilalan	Belalan
Bistad	İkizdere
Cemaat'i Ağcakilise	Ağcakise
Cemaat-ı Karacalu	Karacalar
Galaba (mezra'a)	Göçebe
Gulam	Yenigün
Kayı	Kayaköy
Kafalaz	Hacılı köyü civarı
Kayırdoğan	Seyitali
Kuşoğlu/Kuş Ali	Değirmencili köyü yakınları
Minos	Çalbaşı
Ozan (Alan)	Kozansıkı
Saraycık	Alagömlek, Karacalar, Ayvalı köyünü içeren bölge
Sülemiş	Söylemiş Mah. (Tabaklı Köyü)
Tuman	Duman

---

Köseoğlu, Mehmet. (2011), “Canik Sancağı Kavak Kazası'na Toponomik Açıdan Bir Bakış,” Samsun Sempozyumu 13-16 Ekim Samsun, Bildiriler Kitabı, Cilt: 3, s. 803-817, Samsun 2012