Mustafa Kemal Atatürk'ün Karadeniz Bölgesi gezileri (1923 - 1938)

İsmail Hakkı Baran - Mustafa Kemal Atatürk'ün Karadeniz Bölgesi gezileri (1923 - 1938)

(Özet gibidir)

Mustafa Kemal Atatürk, cumhurbaşkanı olarak görev yaptığı on beş yıl içinde düzenlediği yurt gezileriyle Türk milletinin arasında olmuştur.

Trabzon, Rize, Giresun, Ordu, Samsun, Sinop, Amasya, Tokat, Kastamonu, Zonguldak ve Bolu şehirleri çalışmamızın içinde yer almıştır.

Birinci bölümde Atatürk’ün Trabzon gezileri kendi içinde kronolojik olarak verilmiştir. İkinci bölümde Kastamonu gezisi incelenmiş, tarihsel önemi dolayısıyla çevre ilçelere yapılan geziler de ayrıca belirtilmiştir. Üçüncü bölüm, daha kısa ziyaretlerin gerçekleştiği Rize, Giresun, Ordu, Sinop, Zonguldak ve Bolu şehirlerine ayrılmıştır. Dördüncü bölümde Milli Mücadelenin başladığı çevre olması ve ulaşım güzergâhı olarak aynı doğrultuda bulunan Samsun, Amasya ve Tokat şehirlerine yer verilmiştir.

Giriş

Cumhuriyet ilan edildikten sonra halkın yeni yönetimle bütünleşmesi ve cumhuriyet rejiminin benimsetilmesi açısından yurt gezileri büyük rol oynamıştır.

…aracısız görüşmeler yapmaya özen göstermiştir. Gittiği her yerde Türk Ocağı, Halk Evi, Cumhuriyet Halk Fırkası Gençlik Kolları, İdman Yurdu gibi yerleri mutlaka ziyaret etmiştir.

21-30 Ağustos 1925 tarihleri arasında çıktığı Kastamonu gezisi şapka inkılâbının gerçekleştirilmesinde büyük bir adım olmuştur.

Alfabesi inkılâbı da başka bir yurt gezisinin konusu olmuştur. Bu amaca yönelik olarak Marmara, Trakya ve Karadeniz şehirlerine yurt gezisine çıkmıştır.

Yurt gezilerinde her şeyin mükemmel gittiğini söylemek doğru olmaz.

1930 yılının son aylarında yapılan inceleme ve tetkik gezisi

…gezi, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendini feshetttiği bir ortamda başlamıştı.

Geziden bir süre önce yapılan yerel seçimlerde Samsun Belediye başkanlığını Serbest Cumhuriyet Fırkası adayı kazanmıştı.

Atatürk, Samsun’da verilen bir yemek esnasında Belediye Başkanı ile yaptığı bir konuşmada “Şimdi Reis beyefendi; zatıaliniz de artık feshedilmiş olan bir fırkanın Belediye Reisi olarak vazifenizde devam etmek istemezsiniz değil mi? İstifa ediniz, yeniden intihap yapılsın belki zatıaliniz seçilirsiniz.” diyerek başkandan istifasını istemişti.

Belediye Başkanı istifa etmeyeceğini belirtti.

O andan sonra Atatürk Samsun valisi Kazım Paşa’yı epeyce azarladı. Birkaç gün sonra da Dahiliye Vekaleti, valiyi görevden aldı.

…basında çıkan haberlerde gezilerin bütün yönleri yer almamaktadır. Geziler basında çok yer kaplamasına rağmen büyük ölçüde resmi programları aksettirdiği söylenebilir.

Atatürk’ün Trabzon Gezileri

Atatürk, Trabzon’u üç kere ziyaret etmiştir. 15-17 Eylül 1924, 27-30 Kasım

1930 ve 10-12 Haziran 1937…

Atatürk’ün Trabzon’u ilk ziyareti, 29 Ağustos 1924’ten 18 Ekim 1924’e kadar 51 gün süren ve “Atatürk’ün Sonbahar Seyahatleri” olarak kayıtlara geçen geziler çerçevesinde gerçekleşmiştir.

Gazi’ye bu seyahatte eşi Latife Hanım, İstanbul mebusu Hamdullah Suphi Bey, Gaziantep mebusu Kılıç Ali Bey, Rize mebusu Rauf Bey ve Bozok mebusu Salih Bey eşlik ediyordu.

15 Eylül sabahı saat 11.00’de Hamidiye kruvazörü Trabzon limanına yanaştı.

Karşılama töreninde iskelede yer bulamayanlar caddeleri doldurmuştu.

Atatürk, belediye binasında belediye heyeti, Halk Fırkası idare heyeti, ticaret kulübü reisi ve üst düzey memurlarla bir araya geldi.

…ikameti için hazırlanan binada kısa dinlenmenin ardından Soğuksu sayfiyesinde gezinti yapan Gazi, akşam saatlerinde belediye tarafından ikameti için ayrılan köşke geçti.

…ziyaretin ikinci günü Belediye reisi Kazazzade Hüseyin Efendi’nin düzenlediği toplantıya katılan Gazi Paşa, Milli Mücadelede savaşan gazilerle de bir araya gelir.

Hükümet binasından sonra vali ile birlikte Trabzon Lisesi’ne geçen Gazi Paşa, öğretmenlerle ayrı ayrı görüştü

Öğretmenlerle görüşmesi esnasında Türk Tarih Tezinin esaslarını ilk kez anlattı

Tesadüf ettiği din dersinde ders hocasından Kur’an’dan İnşirah suresini okuyup açıklamasını ister.

Gazi Paşa “Birkaç satırlık sure için tefsir kitabına ne gerek var.” der ve ezberden okuyup Türkçe açıklamasını yapar (s. 15).

…ipek mensucat fabrikanın gelişmesi ve ilerlemesi isteğini belirtti ve memleket hastanesine giderek hasta koğuşlarını birer birer gezdi. Ardından ticaret mektebi ve muallim mektebine gitti.

Akşam üzeri Halk Fırkası’nda bir ziyafet verildi.

Erzurum depreminden haber alınması nedeniyle seyahat kısa tutulmuştu.

İkinci Trabzon Gezisi ( 27 Kasım - 29 Kasım 1930)

Seyahat boyunca Gazi Paşa’ya, başyaver Rusuhi, özel kalem Hasan Rıza (Soyak), İçişleri Bakanı Şükrü (Kaya), Sağlık Bakanlığı Müsteşarı Hüsamettin Bey, milletvekilleri Kılıç Ali, Salih (Bozok), Recep (Peker), Cevat Abbas, Falih Rıfkı, Recep Zühdü, Reşid Galip, Ruşen Eşref ve Memduh Şevket beyler eşlik etmiştir. Liman Şirketi kurucusu Ahmet Hamdi ve Cumhuriyet Halk Fırkası başkâtibiyle her bakanlıktan birer müfettiş de seyahate katılmıştır.

…gezi, Serbest Fırka’nın kendini feshetmesiyle aynı zamana rastlaması bir yana, ülke 1929 dünya ekonomik buhranının etkilerini de yaşamaktadır.

Atatürk, 27 Kasım 1930 Perşembe günü saat 14.30’da Trabzon’a ulaşır

…ilk ziyaret edeceği yer olan Türk ocağına doğru hareket eder.

Türk ocağında bir süre dinlendikten sonra, Vilayet binası ve Belediye’yi ziyaret eder.

Belediyeden ayrıldıktan sonra Soğuksu sayfiyesini gezmeye gitmiştir.

Türk Ocağına dönen Gazi Paşa, akşam yemeğini burada yer. Yemekten sonra refakatindekilerle birlikte Muhlis Sabahaddin’in “Mon Bey” piyesini izlemek için Yıldız Sinemasına gider.

Ziyaretin ikinci gününde Türk Ocağındaki temaslarının ardından Halk Fırkası binasında bir buçuk saat süren önemli bir konuşma yaptı.

…konuşmasında Serbest Fırka’nın kendini feshetmesinin nedenleri üzerinde durmuş ve hükümetin faaliyetlerini anlatmıştır.

Gazi Paşa, geceyi Türk Ocağı’nda geçirdi.

Atatürk iki gün kaldığı ikinci Trabzon ziyaretinden çok memnun ayrılmıştır.

Trabzon ziyareti sırasında kamuoyunda en çok konuşulan konu, Atatürk ile Halk Fırkası arasındaki ilişki olmuştur.

Üçüncü Trabzon Gezisi (10 Haziran - 12 Haziran 1937)

İçişleri Bakanı ve CHP Genel Sekreteri Şükrü Kaya, Ordu müfettişlerinden Orgeneral Fahrettin Altay ve Parti Kamutay Grup Reisi Hasan Saka, milletvekilleri Cevad Abbas, Salih Bozok, İsmail Müştak, Hasan Cavid, Receb Zühdü, Doktor Neşet Ömer, Doktor Rıza Naki, Doktor Şükrü Osman Şenozan Atatürk’le birlikte yola çıkmıştır.

Trabzon heyeti Atatürk’ün ilk ziyaretinde kaldığı köşkün anahtarlarını Gazi’ye takdim etmişlerdi.

…köşkte, sekiz vilayetin valilerini, belediye, parti, kültür heyetlerini kabul etti.

Gezinin ikinci günü programı valilik binasını ziyaretle başladı.

Daha sonra Cumhuriyet Halk Partisi binasına geçildi.

Atatürk buradan Halkevi’ne geçti.

Belediye binasında Trabzonlulara, kendisinden bir istekleri olup olmadığını sorusunu soran Atatürk, şehrin içme suyu sıkıntısı olduğu bilgisini aldı.

Atatürk mutlu ve huzurlu bir şekilde köşke döndüğünde tarihi bir karar almıştı. Çiftliklerini, köşklerini ve diğer emlâkını millete bağışladığını açıklayacaktı.

Ziyaretin son gecesi Umumi Müfettiş Tahsin Uzer, Atatürk’ün şerefine, Soğuksu’daki Atatürk köşkünün bahçesinde beş yüz kişinin katıldığı bir gece şöleni vermişti.

Atatürk’ün Kastamonu Gezisi (23 Ağustos – 31 Ağustos 1925)

Kastamonu şehri Milli Mücadelenin başından itibaren Mustafa Kemal’in yanında yer almıştır.

Özellikle Açıksöz gazetesi ilk sayısından itibaren Mustafa Kemal’in yanında yer almış, Cumhuriyetin ilanından sonra da aynı çizgide yayınlarını devam ettirmiştir.

23 Ağustos 1925 ile 31 Ağustos 1925 tarihleri arasında gerçekleşen Kastamonu gezisinde İnebolu, Taşköprü ve Daday ilçeleri de ziyaret edilmiştir. Kütahya milletvekili Nuri (Conker), Rize milletvekili Fuat (Bulca), Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Tevfik (Bıyıklıoğlu), Başyaver Rusuhi, Muhafız Birliği Komutanı İsmail Hakkı (Tekçe), Atatürk’le birlikte geziye katılmıştır.

Atatürk ve beraberindekileri Ilgaz Dağı’nda Çankırı-Kastamonu il sınırında, yaklaşık yirmi araçlık konvoydan oluşan heyet karşıladı.

23 Ağustos 1925 günün akşam saatlerinde Kastamonu’ya gelen Gazi Paşa, şehirdeki ziyaretlerine ertesi gün başlamış, kışla, memleket hastahanesi, kütüphane belediye ve vilayet binasını ziyaret etmiştir.

Kastamonu’da bir gece kalan Gazi paşa ertesi gün saat 11.00’de İnebolu’ya doğru hareket etti.

Atatürk, akşama doğru beraberine Nuri Conker olduğu halde, sivil kıyafet ve başında Panama şapkası giyerek ilçe içinde gezinti yapmaya çıktı.

27 Ağustos 1925 Perşembe günü Gazi Paşa İnebolu Türk ocağını ziyaret etti.

Burada Şapka Nutku olarak bilinen konuşmayı yaptı:

“…muhterem vatandaşlar size sual tarzında bazı hitaplarda bulunacağım. Hakimiyetine sahip olan bu milletin başında bir dakika bile olsun bir sultanı bırakmak caiz olabilir miydi?

Benim sevgili kardeşlerim; Fikir ve idrak sahibi olduğunu büyük hadisat ile isbat etmiş olan bu millet, Allah’ın gölgesi, peygamberin vekili olduğunu iddia küstahlığında bulunan halife unvanındaki gafillere, cahillere, riyakarlara vatanında, vicdanında yer verebilir miydi?

Bizim kıyafetimiz milli midir?

Tabirimi maruz görünüz. Altı kaval üstü şişhane diye ifade olunabilecek bir kıyafet ne millidir ve ne de beynelmileldir. O halde kıyafetsiz bir millet?

Medeni ve beynelmilel kıyafet bizim için çok cevherli, milletimiz için layık bir kıyafettir. Onu iktisa edeceğiz. Ayakta iskarpin veya fotin, bacakta pantolon, yelek, gömlek, kravat, yakalık, caket ve bittabi bunların mütemmimi olmak üzere başta siperi şemsli serpuş. Bunu çok açık söylemek isterim:

- Bu Serpuşun İsmine Şapka Denir.

Redingot gibi, bonjur gibi, smokin gibi, frak gibi… İşte şapkamız. Buna caiz değil diyenler vardır. Onlara diyeyim ki, çok gafilsiniz ve çok cahilsiniz. Ve onlara sormak isterim:

Yunan serpuşu olan fesi giymek caiz olur da, şapkayı giymek neden olmaz ve yine onlara, bütün millete hatırlatmak isterim ki, Bizans papazlarının ve Yahudi hahamlarının kisve-i mahsusası olan cübbeyi ne vakit, ne için ve nasıl giydiler?

Medeniyetin coşkun seli karşısında mukavemet beyhudedir.

İnebolu’dan Kastamonu’ya hareket

29 Ağustos 1925 Cumartesi günü Taşköprü’ye gitti.

Taşköprü’den Kastamonu’ya dönüşünde Gazi Paşa, yol üzerinde beyaz şapkalarını giymiş olan köylüler tarafından selamlandı.

Gazi Paşa önce Türk Ocağı’na, buradan Cumhuriyet Halk Fırkası binasına gitti.

“Kastamonu Nutku” olarak bilinen konuşmayı yaptı.

“…Devlet memurları bütün milletin kıyafetlerini tashih edecektir. Fen, sıhhat noktai nazarından amelî olmak itibariyle, her noktai nazardan tecrübe edilmiş medeni kıyafet iktisa edecektir. Bunda tereddüde mahal yoktur.

Bazı yerlerde kadınlar görüyorum ki, başına bir bez veya bir peştemal veya buna mümasil bir şeyler atarak yüzünü gözünü gizler ve yanından geçen erkeklere karşı ya arkasını çevirir veya yere oturarak yumulur. Bu tavrın mâna ve medlulü nedir? Efendiler, medeni bir millet anası, millet kızı bu garip şekle, bu vahşi vaziyete girer mi? Bu hal milleti çok gülünç gösteren bir manzaradır. Derhal tashihi lâzımdır…”

Kastamonu gezisinin temel noktası, modern kılık-kıyafet ve şapkanın halka benimsetilmesi olmuş, Gazi Paşa gezi boyunca yaptığı her konuşmada bu konuya vurgu yapmıştır (s. 88).

Gazi, beslediği köpeği Kastamonu gezisinde yanında getirmiştir. Hattâ Kastamonu Nutku’nu verirken ve kışla ziyareti esnasında çekilmiş olan tarihî fotoğraflarda, köpeği de yanı başında bulunmaktadır.

Atatürk’ün Rize, Giresun, Ordu, Sinop, Zonguldak, Bolu Gezileri

Rize Gezisi (17 Eylül - 18 Eylül 1924)

Atatürk, 1924 yılı Eylül ayında, Sonbahar Seyahatleri olarak bilinen yurt gezisine çıkmıştı.

Gazi Paşa’nın Rize yolculuğu esnasında Karadeniz dalgalıydı.

İçinde Rize Valisi Kara Hurşit Bey, Belediye Başkanı Mataracı Hakkı Bey, Askerî Birlik Komutanı, Rize Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyetinin Başkanı Mataracı Mehmet Bey ile Tuzcuoğlu Mehmet Bey’in bulunduğu motor olduğu motor, güçlükle Hamidiye’ye yanaşmayı başardı. Önce Gazi Paşa ardından Latife Hanım, motora bindi. İkinci motora ise diğer misafirler alındı.

l7 Eylül l924’te Çarşamba günü Rize iskelesine çıktı.

Gazi Paşa maiyetiyle birlikte Vilayet, Belediye, Halk Fırkası ve Komutanlık dairelerini ziyaret etmiş / s. 95

l7 Eylül l924 gecesi Hamidiye savaş gemisinde değil, Mataracı Mehmet Beyin evinde kalmaya karar vermişti.

(Müftü mahallesi açıklarına kayıkla gidildi)

Gazi Mustafa Kemal Paşa’yı, o sırada sandalın kıyısında bekleyen Hakkı Şentürk sırtına alarak kıyıya çıkardı.

Rusya’dan getirilen jeneratör sayesinde Mataracı Mehmet Beyin konağında elektrik dahi vardı.

Gazi Paşa 18 Eylül 1924 günü öğleden sonra, ikamet ettiği binadan ayrılarak Valilik binasına geldi.

Rize ve Atina (Pazar ilçesi) müftüleri Gazi Paşa’ya, kapatılan medreselerin açılması isteğini içeren bir dilekçe takdim ettiler. Memleketin felaket nedenlerinin ne olduğunu kısaca hatırlatan Atatürk, medreselerin açılmayacağını kesin bir dille ve yüksek sesle tekrarladı (s. 97).

Rize ziyareti dönüşünde Hamidiye gemisinde iken Başvekil İsmet Paşa’ya çektiği başka bir telgrafta yukarıda yaşanan hadiseyi aktararak Rize ve çevresinde yeni okul açmak isteyenlere devletin destek vermesi gerektiğini bildirmişti.

Giresun Gezisi (19 Eylül 1924)

18 Eylül 1924 günü öğleden sonra Rize’den hareketle Giresun’a doğru yola çıkan Gazi Paşa, geceyi Hamidiye gemisinde geçirdi.

19 Eylül 1924 günü sabah saat dokuzda Giresun iskelesine yaklaştı.

Gazi Paşa önce Halk Fırkası’nı, ardından Belediye, Hükümet binası ve Bilgi Yurdu’nu ziyaret etti.

Ordu Gezisi (19 Eylül 1924)

19 Eylül 1924 günü gerçekleşen Giresun ziyaretinden sonra Atatürk’ün bir sonraki durağı Ordu şehriydi.

Gazi Paşa iskeleye geldiğinde polis ve jandarma tarafından karşılama töreni yapıldı ve kurbanlar kesildi.

Belediye binası, Halk Fırkası ve Valilik binasını ziyaret eden Gazi Paşa, İdman Yurdu Kulübünü ziyaret ederek hatıra defterini imzaladı.

Gazi Paşa aynı günün akşamında şehirden ayrıldı.

Sinop Gezisi (15 Eylül 1928)

Gazi Mustafa Kemal Paşa, Sinop’tan başlayan Karadeniz gezisine, 14 Eylül 1928

Cuma günü çıkmıştı.

Gaziantep milletvekili Kılıç Ali, Bolu milletvekili Cevat Abbas, Yozgat milletvekili Salih Bozok, Sinop milletvekili Recep Zühdü, Halk Fırkası genel Sekreteri Saffet, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Tevfik Bıyıklıoğlu, Muhafız Kıtası Kumandanı İsmail Hakkı Tekçe, Başyaver Rusuhi Bey ve diğer yaverler bu seyahatte Gazi Paşa’ya refakat etmişlerdir.

Harf Devriminin başlamışından sonra Karadeniz şehirlerinin milletvekilleri, yeni harfleri halka benimsetmek için bölgelerine gitmekteydiler.

16 Eylül 1928 günü saat 14.30’da Sinop’a geldi (s. 115).

Valilik makamında bir süre dinlenen Paşa, Yatı Mektebi’nde yeni harflerle ilgili ders verdi.

Paşa, Meydan Kapı’da Hüsnü Efendi’nin kıraathanesinde bir kahve içtikten sonra tersaneye indi

…fırka binasında yeni harfler ve Türk alfabesi hakkında özellikle öğretim metodları ile ilgili olarak açıklamalar yaptı.

Atatürk’ün, yeni Türk harflerini halka öğretmek amacıyla gittiği Sinop gezisi, ulusal ve yerel basında bu özelliği nedeniyle geniş yer kaplamıştır.

Zonguldak Gezisi (26 Ağustos 1931)

O günlerde kömür madenlerinin ileri düzeyde işletilmesi gündeme gelmiştir.

Atatürk, kömür madenlerini yerinde görmek ve teftiş etmek için Zonguldak’a hareket etmişti. İş Bankası Genel Müdürü ve İzmir Milletvekili Celal Bayar, Afyon Milletvekili Ruşen Eşref Ünaydın, Gaziantep Milletvekili Kılıç Ali, Sinop Milletvekili Recep Zühtü, Aydın Milletvekili Reşit Galip Bey, Cumhurbaşkanı Genel Sekreteri Tevfik Bıyıklıoğlu, Başyaver Rusuhi, Özel Kalem Müdürü Hasan Rıza Soyak Bey ve diğer yaverler, Atatürk ile birlikte Zonguldak’a gitmişlerdi.

Gazi Paşa’nın Zonguldak ziyareti çok fazla sürmemişti. Bu nedenle, kendisini görmek ve şehirlerine davet etmek için Zonguldak’a gelen ilçe heyetleri Gazi Paşa’ya yetişemedi. Bartın ve Safranbolu heyetleri yolda iken Gazi Zonguldak’tan ayrılmıştı.

Bolu Gezisi (17 Temmuz - 18 Temmuz 1934)

17 Temmuz 1934 günü saat 17.00’de Gazi Paşa Bolu’ya geldi.

Gazi’nin şerefine Halkevi’nde bir yemek verildi.

Yemekte yapılan müzakerelere bakarak Atatürk’ün Bolu ziyaretinin, Türk kadının milletvekili seçilme hakkını elde etmesinde önemli rol oynadığı söylenebilir.

Atatürk’ün Bolu’dan sonra Hendek ve Adapazarı’nda kısa süre bulunmuş ve buradan trenle İstanbul’a hareket etmiştir.

Atatürk’ün Samsun, Amasya, Tokat Gezileri

Atatürk’ün Samsun Gezileri

Birinci Samsun Gezisi (19 Mayıs 1919 - 25 Mayıs 1919)

Mustafa Kemal’in 19 Mayıs 1919’da yanında bulunanlar; Kurmay Albay Refet Bey, Kurmay Albay Manastırlı Kazım Bey, Dr. İbrahim Tali Bey, Kurmay Yarbay Mehmet Akif Bey, Kurmay Binbaşı Hüsrev Bey, Topçu Binbaşı Kemal Bey, Dr. Binbaşı Refik Bey, Yüzbaşı Cevat Abbas, Yüzbaşı Mümtaz, Yüzbaşı İsmail Hakkı, Yüzbaşı Ali Şevket, Yüzbaşı Mustafa Vasfi, Üsteğmen Hayati, Üsteğmen Arif Hikmet, Üsteğmen Abdullah, Teğmen Muzaffer, katipler Faik ve Memduh.

Samsun’daki ilk gününde vazifesine başlayan Mustafa Kemal Paşa, 15. Tümen Kumandanı ve Mutasarrıf vekili olarak Edirneli İsmail Hakkı Bey’i tayin etti. Ertesi gün Hükümet Dairesini ziyaret eden Mustafa Kemal polisleri teftiş etti.

25 Mayıs’ta Havza’ya hareket etti.

Havza’da Mesudiye Oteli’ne yerleşen Mustafa Kemal ve arkadaşları 12 Haziran 1919 tarihine kadar burada kalmıştır.

İkinci Samsun Gezisi (20 Eylül 1924 - 24 Eylül 1924)

15 Eylül 1924’te Trabzon’a giden Paşa, Rize, Giresun ve Ordu’yu ziyaret ettikten sonra, 20 Eylül 1924 günü sabah erken saatlerde Hamidiye kruvazörü ile Samsun limanına geldi.

Gazi Paşa, Belediye Başkanı’nın odasında biraz istirahat ettikten sonra heyetleri kabule başladı.

Gazi Samsun’daki ikinci gününde Samsun-Çarşamba ve devamı demiryolunun yapımına başlama törenine katıldı.

Töreni müteakip Hükümet binasını, Samsun idman kulüplerini, kumandanlığı, askerî ve sivil hastaneyi ziyaret eden Gazi, yetimler okuluna da giderek buradaki çocuklara özel ilgi göstererek gönüllerini aldı.

22 Eylül 1924 günü Gazi Paşa ve beraberindekiler, askeri birlikleri ve kışlaları teftiş etti.

23 Eylül 1924 günü Belediye binasında görüşmeler yapan Gazi Paşa şehrin sorunlarıyla ilgili bilgi aldı.

24 Eylül 1924 günü Amasya’ya gitmek üzere hareket etti.

Üçüncü Samsun Gezisi (16 Eylül 1928 - 18 Eylül 1928)

Gazi, 15 Eylül 1928 gece yarısından sonra Samsun’a hareket etti.

Karşılama törenini ardından Gazi Paşa, hükümet konağında biraz istirahat etti.

Gazi Paşa, bizzat tahtaya geçerek önce Vali, sonra daire amirleri öğretmenleri memurlar ve hizmetlileri yeni harflerle ilgili sınavdan geçirdi

Dersten sonra Belediye ve Halk Fırkası’nı ziyaret etti.

17 Eylül 1928 günü ikametgâhında geçirdi.

18 Eylül 1928 sabah saatlerinde şehirden ayrıldı.

Dördüncü Samsun Gezisi (22 Kasım 1930 - 26 Kasım 1930)

Serbest Fırka, Atatürk karşıtlarının toplandığı bir merkez haline gelince, yoğunlaşan olaylar nedeniyle 17 Kasım 1930’da kendini feshetme kararı almıştı. Bu kararla aynı gün Gazi Paşa, memleketteki durumu tespit etmek ve sorunlara çözüm bulmak için uzun süreli bir inceleme seyahatine çıkmıştı.

Atatürk, Samsun’a yaptığı bu son gezisinde demiryolunu kullanmıştır.

Otomobille istasyondan ayrılarak kendi evine gitti.

23 Kasım 1930 günü Gazi Paşa önce Cumhuriyet Halk Fırkası temsilcileriyle ve ardından bazı milletvekilleriyle görüştü.

24 Kasım günü Çarşamba’ya giden Atatürk, Hükümet Konağı ve Belediyeyi ziyaret etti. Cumhuriyet Halk Fırkası ve Türk Ocağı’na da giden Gazi temaslarını tamamlayıp Samsun’a döndü.

Samsun’daki son gününde resmî daireleri ziyaret ettikten sonra Samsun Lisesi’ne gelen Gazi Paşa, burada bazı derslere katılarak öğrencilere sorular sordu.

Lise ziyaretinden sonra Türk Ocağı’na da gitti.

Samsun’da dört gece kalan Gazi Paşa geziden çok memnun ayrılmıştır.

Atatürk’ün Amasya Gezileri

Gazi Paşa Amasya şehrine farklı dönemlerde beş defa gelmiştir. İlk iki ziyareti 1919 yılının Haziran ayında gerçekleşmiştir.

Gazi Paşa, 12 Haziran’da Havza’dan Amasya’ya hareket etmiştir.

Atatürk Cumhuriyet döneminde ise Amasya’ya üç kez gelmiştir. Bu gezilerin ilki 1924 sonbaharında gerçekleşmiştir. İkinci gezi, harf devrimi günlerine rastlamaktadır. Gazi’nin Amasya’ya son gelişi ise inceleme ve tetkik gezileri kapsamında 1930 yılının Kasım ayında gerçekleşmiştir.

Birinci Amasya Gezisi (24 Eylül 1924 - 25 Eylül 1924)

Gazi Paşa, top atışları ve halkın coşkulu gösterileri arasında saat 19.30’da şehre girdi.

Halkın sevinç gösterileri arasında Belediye binasına geçen Gazi Paşa onuruna burada elli kişilik bir akşam yemeği verildi.

25 Eylül 1924 sabahı Amasya’dan Tokat’a hareket etti.

İkinci Amasya Gezisi (18 Eylül 1928)

Bütün okullar ve spor kulüpleri kendi kıyafetleriyle karşılamada yerlerini almışlardı.

Başvekil İsmet Paşa ve Sıhhiye Vekili Doktor Refik Saydam da Gazi Paşa ile birlikte Amasya’ya gelmişti.

Seyahatinin amacı doğrultusunda başta Amasya Valisi olmak üzere, memurları, öğretmenleri ve halktan bazı kişileri yeni harflerden imtihan etti.

Gazi Paşa, Amasya’da yaklaşık bir saat kaldıktan sonra Turhal istikametine doğru hareket etti.

Üçüncü Amasya Gezisi (22 Kasım 1930)

17 Kasım 1930’dan 6 Ocak 1931 tarihine kadar sürecek olan uzun bir geziye çıkmış olan Gazi bu seyahatlerinde, aynı zamanda Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendini feshetmesinden sonraki ortamı yakından izleme fırsatı bulacaktır.

Gazi Paşa, saat 12.30’da şehre ulaştı. Belediye binasına gitti. Burada istirahat ve öğle yemeğinden sonra, Saraydüzü mevkiindeki Amasya Orta Okulu ziyaret etti.

Amasya’dan ayrılmadan önce Halk Fırkası’nı ziyaret eden Gazi Paşa, parti üyeleri ve halk temsilcileriyle görüştü

Atatürk’ün Tokat Gezileri

Tokat şehri, bulunduğu konum itibariyle Amasya’dan Erzurum’a uzanan yol üzerinde bir geçiş noktası durumundadır. Gazi Mustafa Kemal Paşa, Milli Mücadele’nin başlangıç safhasında Samsun, Amasya, Sivas ve Erzurum’da faaliyetlerini sürdürürken üç defa Tokat’a gitmiştir.

Gazi Paşa’nın şehre ilk gelişi, Amasya Genelgesi’nin ardından, 26 Haziran 1919 tarihinde gerçekleşmiştir.

Tokat’a ikinci gelişi 17 Ekim 1919 tarihindedir.

Amasya Görüşmelerinin ardından 27 Ekim günü tekrar Tokat’a geldi.

Birinci Tokat Gezisi (25 Eylül 1924 - 27 Eylül 1924)

Cumhuriyetin ilanından sonra Atatürk’ün ilk Tokat ziyareti 25 Eylül 1924 tarihinde gerçekleşmiştir.

Gazi Paşa ilk olarak Belediye’yi ziyaret etti.

Tokat’ta iki gece kalacak olan Gazi Paşa, Tokat Milletvekili Mustafa Bey’in evinde misafir edildi.

26 Eylül 1924 Cuma günü Hükümet binasına giden Gazi, burada memurlarla konuştu.

Tokat’ta Kolordu Kumandanlığına da giden Gazi Paşa akşam misafir olduğu evde Tokat Musiki Yurdu öğrencileri tarafından düzenlenen konseri dinledi.

İkinci Tokat Gezisi (17 Eylül 1928)

17 Eylül 1928’de Sivas’a gitmek üzere trenle Samsun’dan ayrılan Gazi Paşa, saat 22.00’de Tokat’a ulaşmıştır.

Belediye binasına giderek geceyi burada geçirmiş

Ertesi gün Hükümet Konağına giden Gazi Paşa, il genel meclisi salonunda memurlar, öğretmenler ve halkın katıldığı yazı dersi vererek yeni harflerden sınav yapmıştır.

Üçüncü Tokat Gezisi (21 Kasım 1930 - 22 Kasım 1930)

21 Kasım 1930 Cuma günü sabah saatlerinde otomobille Sivas’tan hareket eden Gazi, öğleden sonra Tokat’a ulaşmıştı.

Belediye binasında verilen öğle yemeğinin ardından, misafir edileceği Tokat milletvekili Mustafa Bey’in evine geçmiştir.

Sonuç

Atatürk’ün Karadeniz şehirlerine ilk ziyareti 1924 yılının Eylül ayında çıktığı sonbahar gezileri sırasında gerçekleşmiştir.

Atatürk’ün 1925 yılı Ağustos ayında çıktığı Kastamonu gezisinin ayrı bir önemi vardır. Kendisini ilke defa görecek olan Kastamonu halkının karşısına fötr şapka ile çıkan ve on gün süren gezi boyunca her konuşmasında modern kıyafete vurgu yapan Atatürk, yöre halkının kısa zamanda bu inkılâba ayak uydurmasına tanık olmuştur.

1928 yılının Eylül ayında yaptığı Sinop, Samsun, Amasya ve Tokat gezileri yeni Türk alfabesinin bir an önce öğrenilmesi amacına yöneliktir.

Atatürk’ün 1930 yılının son aylarında yaptığı yurt gezileri, ülkede bozulmaya başlayan ekonominin iyileşmesi için çareler bulmak amacını taşımıştır.

…

Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2016