Cumhuriyet Döneminde Rize – 1 (1923-1950)

Editör: Zehra Aslan – Mustafa Arıkan, RTEÜ Yayını, Ankara, 2018

Pınar Polat / Rize’nin İdari Yapısı

1864 tarihli Vilayet-i Umumiye Nizamnamesi’nde Lazistan Sancağı Trabzon Vilayetine bağlı idi.

93 Harbi’nde Batum Rus işgaline uğrayınca Rize sancağı Lazistan Sancağının merkezi oldu.

İstiklal Harbi devam ederken Lazistan 18 Haziran 1920’de sancak durumunda idi.

29 Kasım 1923’de Lazistan isminin yerine Rize ismi geçerli kabul edildi (s. 73).

Rize, 20 Nisan 1924’de vilayet merkezi oldu.

1924 Anayasası hükümleri gereğince Rize, diğer sancak ve livalar gibi il olarak kabul edildi.

Bu tarihte Atina ve Hopa kazaları Rize’ye bağlı idi.

Mapavri, Kura-i Seba ve Karadere nahiyeleri vilayet merkezine; Hemşin ve Ardeşen nahiyeleri Atina kazasına; Viçe, Arhavi ve Kemalpaşa nahiyeleri Hopa kazasına bağlı idi.

1928’de Atina ismi “Pazar” olarak değiştirildi.

1929’da İyidere 1930’da Gündoğdu nahiyeleri kuruldu.

1933’de Rize ile Artvin, Çoruh vilayeti adı altında birleştirildi.

1936 yılında Hopa kazası Artvin’e bağlandı ve iki il tekrar taksim edildi.

25 Kasım 1925 şapka kanunu

11 Aralık İstiklal Mahkemesi kuruldu, üç gün içinde muhakemesini yapıp kararını verdi, idam kararları 14 Aralıkta alındı ve derhal infaz edildi.

1941’de Güneysu nahiye oldu

1944 Çayeli kazası kuruldu

1945’de Güneyce ilçe statüsüne getirildi, bu düzenleme 1952’de ilçe merkezinin İkizdere’ye taşınmasından dolayı lağvedildi.

…

1869 tarihli salnamede Rize’nin belediye teşkilatı vardır (s. 100),

1931-42 yılları arasındaki en önemli imar/iskân çalışması Rize-Erzurum yoludur,

1936-38 / Hopa-Borçka yolu yapıldı

Borçka Köprüsü,

Rize iskelesi

Pazar-Hemşin yolu

Ardeşen-Fırtına yolu

Senoz yolu

1939 / Rize-Çoruh (Artvin) arasında telefon görüşmesi gerçekleşti (s. 102),

29 Ekim 1934 tarihli Rize gazetesinde belediye başkanı olarak Mucip Kamelyeri’nin ismi geçmektedir.

Kamelyeri sağlık sorunları nedeniyle 1938 sonunda istifa etti, yerine vekaleten Şefik Aydın getirildi. O da iş yükü nedeniyle istifa edince başkan olarak Vahap Önemli göreve getirildi. O da iş yoğunluğu gerekçesiyle görevi kabul etmeyince başkan olarak Hasan Fehmi Biber atandı (s. 104). Biber, 10 Kasım 1939’da asaleten göreve atandı ve 1950 yılına dek göreve devam etti (s. 105).

27 Kasım 1942 / 3 Temmuz 1946, her iki seçimde de Hasan Fehmi Biber başkan seçildi.

…

1928 yılında Kalkandere-İkizdere nahiyelerini Erzurum’a bağlayacak olan yol çalışmalarına ağırlık verildi. 1930’da Rize-İspir yolunun yapımına başlandı. Bu çalışmalara halk gerek gönüllü gerekse ücretli olarak katkı vermiştir.

1932’de 44 km’lik yol tamamlandığında 3,058 ücretli işçinin yanı sıra 4,200 gönüllü işçi bu çalışmalara katılmıştır (s. 144).

1950 yılına gelindiğinde yolun sadece 49 km’lik kısmı tamamlanmıştır.

1936’da Atatürk caddesinin merkezden askerlik şubesi önüne kadar ki kısmına parke döşenmek üzere çalışmalara başlanmış, bu çalışma 1936’da tamamlanmıştır.

Mucip Kamelyeri döneminde iskelenin ıslahı için çalışmalara başlandı,

Aynı dönemde şehir içinde kötü durumdaki ahşap binaların ıslahı için çalışmalar yapıldı (yangından dolayı)

Değirmendere köprüsü,

Aspet köprüsü, 1934’te yenilendi

Taşlıdere’ye 170 metrelik, Şairler deresine 40 metrelik, Büyükdere’ye 45 metrelik ahşap köprüler yapıldı (s. 147),

…

Şeyh Camisi yanındaki eski hamam, Yeniköy mahallesindeki yeni hamam

Yeni hamam, yakınındaki derenin kurutulması ile kapatılmıştı,

Eski hamam ise 1942’de restore edilmiştir.

Orta cami 1929’da onarılmış, 1941’de yeniden inşa edilmiştir (s. 148),

1938 yılında elektrik tesisatı çalışmalarına başlandı (s. 149).

…