Patick Bateson & Paul Martin - Oyun, Oyunbazlık, Yaratıcılık ve İnovasyon

Patick Bateson & Paul Martin

Oyun, Oyunbazlık, Yaratıcılık ve İnovasyon

Davranışların gelişimsel kökenleri (…) oyun davranışı ve oyunun, gelişen organizmanın deneyim ve beceriler kazanmasını sağlayan rolü, bu çalışmanın düşünsel kaynaklarını oluşturuyor. (s. 9)

…özellikle oyunbazlıkla yaratıcılık arasındaki ilişkiye eğildik…

Vardığımız sonuçların (…) yaratıcılık ve inovasyonla uğraşanların ilgisini çekeceğini umuyoruz. (s. 10)

1. Bölüm

Giriş

Biz oyunun hem doğada hem de insan toplumunda yaratıcılığa ve dolayısıyla inovasyona olanak sağlayan önemli bir davranış biçimi olduğunu savunuyoruz. (s. 11)

Oyun için tanım

Davranış kendiliğindendir.

İçsel güdülenme gerektirir ve oyunun amacı oyundur.

…güvenli bir ortamda gerçekleşir.

Tekrar edilir. (s. 12

İnsan davranışında inovasyon şeylerin yapılış şeklinin değişmesini ifade ederken, yaratıcılık genel olarak yeni düşünce üretimine işaret eder.

…inovasyon daha sonra başkaları tarafından da kullanılacak pratik bir yarar elde etmek için yeni bir davranış biçimi veya düşüncenin yaşama geçirilmesi anlamına gelir.

Tezimizin temelinde yatan şudur: Yeni davranış ve düşünce biçimleri çoğunlukla oyundan, özellikle oyunbaz oyundan türer. (s. 14-15

Oyun, bireyin dünyayla baş edebilmek için yeni yaklaşımlar keşfetmesine olanak sağlar. (s. 16)

Oyun tarihçesi

Platon, Yasalar: yetişkinlikteki becerilerin gelişiminde çocukluktaki oyunbaz alıştırmaların önemli olduğunu ileri sürdü.

Rousseasu, oyunun çocuğu uygarlaştırdığını düşünüyordu.

Kant, oyunun ruhu özgürleştirdiğini söyleyerek romantik bir görüş ortaya attı.

Benzer görüşteki Schiller de oyunun bastırılmış enerjiyi açıpa çıkardığını söyler.

Dewey, Rousseau’yu izler; oyunun çocuğun gelişiminde yaşamsal önemi olduğunu vurgular.

Freud, bireyin davranışlarında oyunun rolüne önem atfetti.

Oyunla yaratıcılık arasında direkt ilgi kuran kimse olmadı.

Sadece Herbert Spencer, oyunun sanatsal yaratıcılığın kaynağı olduğunu savundu.

Huizinga, kültürün gelişiminde oyunun önemine vurgu yaptı (“hakiki saf oyun, uygarlığın belkemiğidir.”).

Vygotsky, edebi yetenek ve hayalgücünün oyundaki eylemlerden beslendiğini söyledi.

 Piaget ilk dönem eserlerinde, oyunun mantıksal aklın gelişiminde önemli olduğuna inanıyordu. Sonraki çalışmalarında oyunun hayal gücünün gelişiminde önemli olduğunu ileri sürdü.

Robert Fagen’in Animal Play Behavior adlı eseri oyunu bilimsel olarak ele alan önemli eserlerin başında gelir. Evrimci bir yaklaşım benimseyen Fagen, kuşların ve memelilerin neden riske girmek pahasına oyuna zaman ve enerji harcadıkları sorusunu gündeme getirmiştir. (s. 18-19)

2. Bölüm

Oyunun Biyolojisi

…bir çocuğun belli bir ihtiyacı karşılamaksızın yaptığı her şey oyundur (…) Bize göre oyun ve oyunbazlık, başka tanımlayıcı özellikleri olan daha özel kategorilerdir.

Oyun

Oyun, iş veya ciddi davranışın karşıtıdır.

Oyunbaz oyuna bireyin kendiliğinden ve esnek bir şekilde davranmaya daha eğilimli olduğu özel, pozitif bir duygu durumu eşlik eder.

Oyunbaz bir insanın davranışı neşe, cıvıl cıvıllık, şen şakraklık, iyi huyluluk, sevinçlilik, keyiflilik, eğlenceli olma, esprili olma, hayat doluluk ve canlılık gibi çok sayıda eşanlamlı sözcükle anlaşılır. (s. 25)

…genel kanı oyunun, çocukların ve yavru memelilerin tipik olarak yaptığı bir şey olduğu yönündedir. (s. 31)

Oyun

…iyi olmanın bir işaretidir. Bir insan stresli, huzursuz, aç veya hastaysa genellikle ilk yaptığı şey ortadan kaybolmaktır. (s. 32)

Yoksulluk (…) bir çocuğun oyun oynama olanağını azaltabilir. (s. 33)

Oyunu tanımlama konusunda öteden beri süregelen zorlukları dikkate alarak beş temel özelliğe dayanan bir tanım öneriyoruz; içsel güdülenme, güvenli ortam, değişik bileşimler, yineleme ve koşullara duyarlılık. (s. 41)

3. Bölüm

Oyunun İşlevleri

Ne için oyun oynanır

Oyun, bireyi daha esnek ve yeni koşullara daha iyi uyum sağlar hale getirerek strese karşı daha direngen kılabilir… (s. 45)

Oyunun çelişkili istekler dünyasında en iyi seçeneği buldurmak gibi bir özelliği vardır. (s. 46)

Oyun, ilkel koşullarda hayatta kalmaya yardımcı olur. Modern zamanlarda insanlar çeşitli teknik donanımlarla yaşamsal açıdan emniyetli koşullar inşa ettiği halde oyun günümüz dünyasında çok daha önemlidir. Yaratıcı düşünce ve inovasyon kapitalist sistemde başarı için ayırt edici başlıklardır. İnsanların bu niteliklerini geliştirmeleri için oyun (ve mizah) en önemli unsurlardır.

4. Bölüm

Evrim ve Oyun

Yaratıcılık, varolan davranış kalıplarını kırmaktır. Yaratıcı insanlar normalde birbirinden bütünüyle farklı görünen düşünceler, şeyler veya ifade biçimleri arasında yeni ilişkiler sezerler.

Oyun da varolan davranış kalıplarını kırmak ve eylemleri ya da düşünceleri yeni biçimlerde birleştirmekle ilgilidir. Bu nedenle oyun yaratıcılığı teşvik etmek ve dolayısıyla inovasyonu kolaylaştırmak için etkin bir mekanizmadır. (s. 62)

5. Bölüm

İnsanlarda Yaratıcılık

Yaratıcılığı (…) asıl olarak varolan eylem, düşünce ve tasarıları yeni biçimlerde bir araya getirerek veya bunları yeni durumlara uygulayarak yeni eylemler veya düşünceler üretme anlamında kullanıyoruz. …bu yeni davranış motiflerinin ve düşüncelerin kullanım açısından yararlı olup olmadığını, başkaları tarafından benimsenip benimsenmediğini inovasyon başlığı altında ayrıca ele almayı tercih ediyoruz.

Yaratıcılık (…) inovasyonun öncülüdür. (s. 74)

İnsan yaratıcılığının kriterleri J. P. Guilford’ın ıraksak ve yakınsak diye tanımladığı iki düşünce tarzı arasındaki ayrımdan fazlasıyla etkilenmiştir. Iraksak düşünen bireyler yeni fikirlere daha açıktır. Bu iki bilişsel tarz arasındaki fark Alternatif Kullanım Görev testiyle ölçülür. Yakınsak düşünenlere sözgelimi bir tuğlayla ne yapılır diye sorulduğunda duvar örülür derler. Iraksak düşünenler ise pek çok farklı kullanım sıralarlar.

Paul Torrance yaratıcılığın üç ana öğesini belirlemiştir: kıvraklık, esneklik ve özgünlük. Kıvraklık (…) kişinin üretebildiği farklı düşüncelerin sayısını gösterir. Esneklik, yaklaşımlar arasında gidip gelme yeteneğidir.

Biyologlar esnekliğin davranışlardaki yansımasını genellikle uyum sağlama olarak adlandırırlar.

…özgünlük, bilindik ve alışılmış düşüncelere bağlı kalmamayı, üretilen düşüncelerin yeniliğini gösterir. (s. 75)

Zoolog George Bartholomew “Yaratıcılık genellikle oyunun karmaşık bir işlevi olarak ortaya çıkar.”

Eğer doğru zamanda doğru yerde bulunmuyorsanız ya da kimsenin sahip olmadığı olanaklara sahip değilseniz, tek çareniz daha maceracı olmaktır.

İnsanın canı hiç sıkılmadığında mükemmel olmak için çaba sarf etmesi çok daha kolay oluyor. (s. 80)

Oyunun bazı türleri boyunca bireyler, akış adı verilen, kişinin dikkatini bütünüyle yaptığı işe verip zamanın nasıl geçtiğinin farkında olmadığı psikolojik durumu deneyimleyebilirler.

İçsel güdülenme, yapılan işin kendisinden alınan zevkten veya işi tamamlamanın verdiği tatminden kaynaklanır. (s. 81)

Genel olarak dışsal ödüllerin içsel güdülenmeyi engellediği ortaya çıkmıştır.

Kişilik çeşitleri

Dışadönüklük / karşıtı: soğuk, sakin

Nevrotiklik / karşıtı: duygusal olarak dengeli

Sorumluluk / karşıtı: özensiz

Tatlılık / karşıtı: işbirliğine kapalı, insan sevmez

Açıklık (yaratıcı, sıra dışı) / karşıtı: gerçekçi, analitik, uzlaşmacı (s. 82)

En yaratıcı bireyler genellikle müthiş oyunbazlık sergileyen kişilerdir. (s. 89)

7. Bölüm

İnsanlar ve Kuruluşlar

Yeni düşüncelerin bir kez keşfedildikten sonra inovasyonlara dönüşme süreci ise farklı yetenekler gerektirmektedir.

Graham Wallas yaratıcılık sürecinin hazırlık, kuluçka, sezindirme, aydınlatma ve doğrulama olmak üzere beş basamağını tanımlamıştır. (s. 101)

İnsanlar tek başlarına çalışırken değil de birbirleriyle etkileşim içindeyken, farklı düşünceleri yaratıcı bir şekilde bir araya getirmek çok daha mümkündür. (s. 104)

Yaratıcı grup girişimlerinin başarısındaki önemli bir unsur, gruptaki çok farklı bilgi ve becerileri olan insanların olmasıdır. (s. 105)

En başarılı şirketler, yeni düşüncelerin yaratımını geliştirmek için etkin girişimlerde bulunan ve bu düşünceleri hayata geçirmek için uğraşan şirketlerdir.

“İnovasyon Amerika’da yalnızca yaşamlarımızı değiştiren bir şey değildir, o bizim geçim kaynağımızdır.” Obama (s. 110)

İyi fikirler başarılı ticari ürünlere dönüşmeden önce uzun süre ortalıkta dolaşabilir.

Kişiler oyun boyunca biriktirdikleri deneyimlerin yararını hemen görmeyebilirler; gerçi (…) kişi ileride yaratıcı bir çözüm gerektiren bir zorlukla karşılaştığında, bu deneyimler büyük önem kazanabilir. (s. 113)

8. Bölüm

Çocukluk Oyunları ve Yaratıcılık

…kitabın ana konusunu oluşturan soru şudur: çocuklukta oynanan oyunlar, yaşamın ilerleyen dönemlerindeki yaratıcılığı arttırır mı? (s. 115)

…öğrencilerin öğrenmeleri gereken o kadar çok şey vardır ki yaratıcı düşünmek için pek az fırsatları olur. (s. 116)

(10-12 yaşlarındaki 36 çocuk üzerinde yapılan bir araştırma) …televizyon ve video izlemenin çocukların hayal gücünü canlandırmaktan ziyade körelttiğini ortaya koymuştur.

Dolaylı görüntü ve düşünce bombardımanının, çocukların kendi etkinliklerini yaratma ve kendi düşünme süreçlerini geliştirme fırsatını ellerinden aldığı görülmektedir. (s. 123)

9. Bölüm

Mizah ve Oyunbazlık

Oyun ve mizah

Her ikisi de içsel olarak güdüleyici ve eğlenceli olmak için eğlendiricidir, başka amacı yoktur.

…her ikisinde de olmayacak şeyleri bir araya getirme söz konusudur. (s. 131)

Igor Suslov

Mizahın insanların baştaki hatalarının farkına varmalarını sağlayan ani bir duygusal tepki olduğunu savunmuştur. (s. 134)

İnsanın gülmesi öncelikle sosyal bir tepkidir: sosyal bir ortamda, yalnızken olduğundan otuz kat fazla gülünür. (s. 135)

Hayatın komik veya saçma yanını görebilme yeteneği gerginliği azaltır ve insanların stresle baş etmesine yardımcı olur. (s. 136)

Oyun ve mizah

Her ikisi de (…) pozitif, kaygısız bir duygu durumunu teşvik eder.

Her ikisi de (…) güvenli bir ortamda gerçekleşir.

Her ikisinde de içsel güdülenme yaşanır ve ikisi de ödüllerini kendilerinde barındırır. Ve her ikisi de yaratıcılığın yolunu açan değişik sonuçlar üretir. (s. 139)

10. Bölüm

Rüyalar, Uyuşturucular ve Yaratıcılık

Rüya (…) varolan düşüncelerden değişik bileşimler oluşturur ve (…) kişiye yeni bağlantılar ve olasılıklar keşfetmenin güvenli bir yolunu sunar. Rüya (…) açık biçimde yaratıcılıkla ilişkilidir. (s. 140)

Rüya (…) rüya görene daha sonra işine yarayabilecek zihinsel beceriler sağlar. (s. 141)

Rüya kaynaklı sanatsal üretimler ve buluşlar

Bergman veFellini’nin birçok filminde kullandığı sekanslar gördükleri rüyalardan kaynaklıdır.

McCartney, “Yesterday” adlı şarkısının melodisini rüyasında duyduğunu söylemiştir.

Mendeleyev kimyasal elementleri sınıflandırması rüya kaynaklıdır. (s. 142)

Pek çok yaratıcı insan çok alkol kullanır.

Alkol insanların bilişsel tarzlarını değiştirerek geçici olarak çekingenliklerini atmalarına ve akılcı, zoraki düşünme biçimleriyle bağlarını gevşetmelerine neden olur. Alkol, geleneklerin vurduğu prangaları çözer. (s. 148)

Uyuşturucunun, daha dışavurumcu bir çalışmaya ve renklerin keskinleşmesine eğilimi artırarak sanatçıların çalışmalarındaki bazı özellikleri geliştirdiği görülmüştür. (s. 151)

11. Bölüm

Parçaları Toparlama

Oyunun, değişik düşünce ve eylem bileşimleri ortaya çıkarak veya ileriki problemler için değişik çözümler üretmeyi sağlayan deneyimler kazandırarak yaratıcılığa yardımcı olduğunu ileri sürdük. (s. 154)

Oyunun çok temel bir özelliği, içsel güdülenme yaratmasıdır.

Oyunbaz oyun, ıraksak düşünmeyi kolaylaştıran pozitif, kaygısız bir duygu durumuyla yakından ilişkilidir. (s. 155)

Oyunun bireyi gelecekte yüz yüze kalacağı güçlükleri değişik çözümlerle karşılamasına olanak sağlayan deneyimlerle donattığını düşünüyoruz. (s. 156)

Sanatlarda ve bilimlerdeki en yaratıcı insanların çoğu son derece oyunbaz ve geleneksel davranış kurallarını kırmaya istekli olmuşlardır.

İnovasyon, yaratıcı düşüncelerin başkaları tarafından benimsenen işlevsel ürünlere dönüştürülmesini gerektirir. Başarılı bir inovasyoncu olmak, yaratıcılığın temelinde yatan bilişsel özelliklerden farklı olarak, analitik beceriler, kararlılık ve inatçılık gibi başka nitelikler gerektirir. (s. 157)

Yaratıcı süreci teşvik etmenin bir yolu da mizahtan geçer.

Mizahla oyunun ortak özellikleri de vardır. Her ikisi de sosyal işaretler içerip mevcut koşullara duyarlıdır. Mizah da oyunbaz oyun da ıraksak düşünmeyi kolaylaştıran pozitif, kaygısız bir duygu durumuyla ilişkilidir. (s. 159)

Oyun, oyunbazlık, yaratıcılık ve inovasyon arasındaki ilişkileri keşfederken biyoloji, psikoloji ve sosyal bilimler bir araya gelir. Bireyler hem yaratıcıları hem de oyunbazlıkları bakımından birbirinden farklıdırlar ama bu özellikler değişmez değildir. (s. 162)

Play, Playfulness, Creativity and Innovation

Türkçeleştiren: Songül Kırgezen

Ayrıntı Yayınları

2014