Ferdinand Tönnies

Ferdinand Tönnies (1855-1936)

En önemli eseri 1887 yılında yayınlanan Cemaat ve Cemiyet (Gemeinschaft und Gessellschaft) çalışmasıdır. Ağırlıklı olarak toplumsal değişme, suç ve intihar olgularıyla ilgilenmiş olan Tönnies, sosyolojinin kurucularından biri olarak kabul edilmektedir.

Tönnies sosyolojiyi önce Genel Sosyoloji ve Özel Sosyoloji olmak üzere iki alana ayırmış, daha sonra bu alanları da alt alanlara ayırmıştır. Genel sosyoloji, bütün insan ilişkilerini bir bütün olarak ele alan sosyolojidir.

Genel sosyoloji

a) evrim sürecinde biyolojik açıdan insanı ve diğer biyolojik organizmalarla ilişkisini inceleyen Sosyal Biyoloji,

b) kültürü üreten insanı inceleyen Sosyal Antropoloji ve

c) insanların öznel eylemlerini ve grupların iç işleyişlerini inceleyen Sosyal Psikoloji olmak üzere üç alt alana ayrılır.

Özel sosyoloji de Tönnies’e göre üçe ayrılmaktadır. Bu alt alanlar

a) Saf/Teorik Sosyoloji,

b) Ampirik Sosyoloji (Sosyografi) ve

c) Deneysel Sosyolojidir.

Tönnies’e göre saf/ teorik sosyoloji ideal tip kavramlarından ve statik, durağan haldeki toplumsal varlıklardan (social entities-sozialewesenheiten) oluşan bir mantıksal sistemdir. Bu sistemin temel taşları cemaat ve cemiyet kavramlarıdır.

Cemaat / Cemiyet Kavramsallaştırması: Cemaat ve cemiyet kavramları, geleneksel kırsal yaşam tarzı ile modern kentsel yaşam tarzını karşılaştırma amacına yönelik olarak oluşturulmuş ideal tiplerdir.

İlişkiler ya da Toplumsal Varlıklar Teorisi: Toplumsal varlıklar (a) toplumsal ilişkiler (b) kolektifler ve (c) toplumsal örgütler ya da şirketlerdir. Toplumsal ilişkiler kişiler arasındaki iradî fiziksel ilişkilerden doğarlar.

Toplumsal Normlar: Düzen, hukuk ve ahlak, bunlar Tonnies’in toplumsal ilişkileri düzenlediğini öne sürdüğü normlardır.

Toplumsal Değerler: Tönnies toplumsal değerleri üç gruba böler. Bunlar; ekonomik, politik ve entelektüel/ruhani değerlerdir.

İnsan Çabası Sistemleri: Bu sistemler toplumsal değerlerin Cemaat ve Cemiyet içinde yer alan biçimleri olarak görülebilir.

Cemaat ve Cemiyet

Cemaat ve cemiyet kavramları analitik amaca yönelik olarak oluşturulmuş ideal tiplerdir.

Tönnies’e göre, bütün toplumlar ya doğal iradeye ya da rasyonel iradeye, ama kesinlikle insan iradesine dayanırlar.

Bu iki iradenin de içsel bir bütüne sahip olduğunu, birincisinin mizaca ve karaktere bağlı gerçek/doğal bir irade, ikincisinin ise belirli bir amaca ulaşmak için araçları farklılaştırabilme ve en uygun aracı seçebilme kapasitesine bağlı olan kavramsal/yapay bir irade olduğunu belirtir. Tönnies, birinci tip iradeyi doğal irade, ikinci tip iradeyi ise rasyonel irade olarak tanımlar

Tönnies, cemaatlerde doğal iradenin, cemiyetlerde ise rasyonel iradenin karakteristik olduğunu belirtmektedir.

Cemaat kavramı kan bağına bağlı olan hane halkı ilişkilerine, akrabalığa, düşünce birliğine dayanan arkadaşlığa ve yerleşim yeri birliğine, komşuluğa dayanır.

Endüstrileşme, kentleşme ve ticaretin artması sonucunda insanların ihtiyaçları ve talepleri değişmiş, cemaatler zayıflamaya ve cemaat duygusu kaybolmaya başlamış, yerlerini ortak cemaat çıkarları yerine bireysel çıkarların ön planda olduğu cemiyetlere bırakmaya başlamıştır.

Tönnies’e göre cemaatler, cemiyetlere doğru evrilirken doğal irade de rasyonel iradeye doğru dönüşecektir.

Tönnies’e göre cemaatin zayıflaması, endüstriyel kapitalizmin “gelişmesi için gerekli koşulları, rasyonalizm, hesapçı alışkanlıklar ve sözleşmeye dayalı ilişkileri” yaratmış, ayrıca suç ve intiharın artmasına neden olmuştur.

Cemaat	Cemiyet
Biz duygusu egemendir	Ben duygusu egemendir
Dayanışma ortak isteme dayalıdır	Dayanışma bireysel isteme dayalıdır
Ortak mülkiyet egemendir	Bireysel mülkiyet egemendir
Ortak çıkarlar önce gelir	Bireysel çıkarlar önce gelir
Dayanışma organiktir	Dayanışma mekaniktir
Töreler egemendir	Moda ve geçici zevkler egemendir
İnançların ve dinin önemli bir ağırlığı vardır	Kamuoyu ve öğretiler egemendir

---
Klasik Sosyoloji Tarihi
Editör: Prof.Dr. Serap Suğur
Anadolu Üniversitesi Yayını, No: 2685