Felsefenin Tesellisi

Alain de Botton - Felsefenin Tesellisi

1 - Toplum Tarafından Kabul Görmemenin Tesellisi - Sokrates

1786, Jacques-Louis David

Tabloda, Atina halkının ölüme mahkum ettiği Sokrates bir tas baldıran içmeye hazırlanıyor…

1950’de Charles-Alphonse Dufresnoy Sokrates'in Ölümü adlı tabloyu yaptı.

Kişinin şüphe uyandırmamak ve dışlanmamak için nasıl davranması gerektiğine ilişkin olarak her toplumun kendine göre anlayışları vardır.

"Sağduyu", nasıl giyinmemiz, maddi açıdan hangi değerleri edinmemiz, kimlere saygı duymamız, hangi etiketlerin peşinden koşmamız ve nasıl bir aile hayatı sürmemiz gerektiği konusunda bizi yönlendirir (s. 16).

İÖ. 469 yılında Atina'da doğdu. Babası Sophroniskos'un heykeltraş, annesi Phainarete'nin de ebe olduğu söylenir. Sokrates gençliğinde filozof Arkhelaos'un öğrencisi oldu…

Öldüğünde evli ve üç erkek çocuk babasıydı. Karısı Ksanthippe'nin huysuzluğu dillere destandı…

Kısa boylu, sakallı ve keldi; acayip, sanki yuvarlanırmış gibi bir yürüyüşü vardı (s. 21).

Eğer varolan düzeni sorgulamaktan kaçmıyorsak, bunun nedeni -içinde yaşadığımız kentin iklimi ve büyüklüğü bir yanatoplum tarafından kabul gören her şeyin doğru olduğunu düşünmemizdir (s. 23).

Platon'un Lakhes'te anlattığına göre, filozof Atina'da bir öğleden sonra, iki saygıdeğer generalle, Nikias ve Lakhes ile karşılaşır.

Sokrates: Cesaretin ne olduğunu tanımlamaya çalışalım Lakhes.

Platon'un Menon adlı yapıtında (…) Menon, Tesalya'da yaşayan çok varlıklı bir aristokrattır (…) paranın erdemle yakından ilgili olduğu fikrini savunmaktadır.

Sokrates ona da birkaç soru yöneltir…

Bir kaç dakika içinde, Menon, erdemli olmak için ille de zengin ve nüfuzlu olmak gerekmediğini, hatta bunların erdemli olmak için yeterli olmadığını anlamıştı (s. 28).

…çok "doğal" diye nitelenen şeylerin gerçekten öyle olduğuna çok az rastlanır. Bu bilinç şunu düşünmeye sevketmeli bizi: Aslında yaşam göründüğünden çok daha esnek, çünkü yaygın görüşler, genelde, hatasız çıkarımlar sonucunda değil, yüzyıllardır sürüp giden entelektüel karmaşanın sonucunda bugünkü konumlarına geldiler. Belki de şimdiki konumlarında olmaları için iyi bir neden yoktur, kim bilir (s. 31-32)?

Sokrates'in düşünme yöntemi

1. Sağduyuya uygun diye nitelenen bir görüşü yansıtan bir ifade seçin.

2. Bu görüşün yanlış olduğunu varsayın. İfadenin doğru olamayacağı durumlar ya da bağlamlar bulmaya çalışın.

3. Eğer bir istisna bulabildiyseniz, yapılan tanım yanlıştır ya da en azından eksiktir.

4. Şimdi, başlangıçta kullandığınız ifadeye nüanslar eklemeli ve ifadeyi istisnaları da kapsayacak hale getirmelisiniz.

5. İnsan ancak bir şeyin ne olmadığını anlamak suretiyle onun tam olarak ne olduğu bilgisine yaklaşabilir.

6. …düşüncenin ürünü, sezginin ürününden daha üstündür (s. 32-33).

Sokrates bilgiyi doğru düşünce den üstün tutar.

Üç Atinalı -şair Meletus, politikacı Anitus ve hatip Likhon- onun tuhaf ve kötü ruhlu bir adam olduğuna karar vermişlerdi.

Sokrates'in davasının görüleceği gün mahkeme salonunda 500 kişi vardı.

Sokrates suçlamalara yanıt vermeye çalıştı.

220 kişi Sokrates'in suçsuz olduğu, 280 kişi de suçlu olduğu kanısına vardı.

Gerçek saygınlık çoğunluğun iradesinden değil, sağlam bir akıl yürütmeden kaynaklanır.

Sokrates'in ölümünden hemen sonra insanların düşünceleri değişmeye başlamış. Isokrates'in anlattığına göre, Euripides'in Palamedes adlı oyununu izleyenler, Sokrates'in adı geçince gözyaşlarına boğulmuşlar. Diodorus, Sokrates'i suçlayanların sonunda Atinalılar tarafından linç edildiğini söylüyor.

Diogenes Laertius ise, Sokrates'in ölümünden kısa bir süre sonra Atinalıların Meletus'un idamına karar verdiğini, Anitus ve Likhon'un sürgün edildiğini (…) anlatıyor (s. 53).

Bir düşüncenin doğruluğu, herkesin ona inanmasıyla ya da herkesin onu reddetmesiyle değil, bu düşüncenin mantık kurallarına uygun olup olmadığıyla belirlenir (s. 55).

2 - Yeterince Paraya Sahip Olmamanın Tesellisi - Epikuros

"Tad alma, duyma zevkini, cinsel zevkleri, güzel şeyler görünce içimde uyanan hoş duyguları bir kenara atarsam," diye yazıyordu bu filozof, "iyiyi kötüden nasıl ayırırım bilmiyorum."

Epikuros İ.Ö. 341 yılında, bir adada, Samos Adası'nda doğdu.

Epikuros'un aşağı yukarı her konuda 300'den fazla kitap yazdığı söylenir.

Epikuros'un felsefesini ötekilerden ayıran en önemli nokta onun bedensel zevklerin önemi üzerine yaptığı vurguydu: "Zevk, mutlu bir yaşamın başlangıcı ve amacıdır," diyordu (s. 65).

Epikuros'un ortağı Metrodorus'un kardeşi Timokrates, çok fazla yediği için Epikuros'un günde iki kez kusmak zorunda kaldığı söylentisini çıkardı.

Epikuros'a göre felsefenin en önemli işlevi, sıkıntılarımızın saklı nedenlerini, arzularımızın asıl kaynaklarını bulup onları yorumlamamıza yardım etmek ve mutlu olmak adına yanlış yollara sapmamızı engellemektir (s. 72).

Epikuros'un büyük bir evi yoktu. Yediği yemekler basit yemeklerdi; şarap içmektense su içmeyi yeğler, bir parça ekmek, biraz sebze ve bir avuç zeytinden oluşan akşam yemeğini zevkle yerdi.

İnsanın bütün hayatını mutluluk içinde geçirmesine yardım etmek üzere bilgeliğin bize sundukları arasında en önemlisi dost edinme yetisidir.

Bir şey yiyip içmeden önce, ne yiyip içeceğinizi değil, kiminle yiyip içeceğinizi düşünün; çünkü yanında arkadaşı olmaksızın yemek yemek ancak bir aslana ya da kurda mahsustur.

Eğer kimse bizim varolduğumuzu görmüyorsa varolamayız.

Bilge insan yemeğin çoğunu değil, en lezzetlisini yemeye bakar

Paramız olduğu halde dostlarımız, özgürlüğümüz yoksa ve yaşadığımız hayat üzerine inceden inceye kafa yormuyorsak asla gerçek anlamda mutlu olamayız.

Bütün bunlara sahip olduğumuz halde paramız yoksa, o zaman da asla mutsuz olmayız.

Epikuros gereksinimlerimizi üç gruba ayırıyordu:

Arzuladığımız şeylerden bazıları doğal ve gereklidir.

Bazıları da doğal ve gereksiz.

Tabii bir de ne doğal ne de gerekli olan istekler vardır.

Ona göre insan fiziksel bir acı duymadığı zaman mutluydu.

1. Sizi mutlu edeceğini düşündüğünüz bir şey bulun.

2. Bu düşüncenizin yanlış olduğunu farzedin.

3. Bir istisna bulduysanız, arzu ettiğiniz nesne mutlu olmanız için gerekli ya da yeterli değil demektir.

4. Mutlu olmak istiyorsanız, bulduğunuz istisnayı da ilk düşüncenize dahil ederek onu yeniden biçimlendirmelisiniz.

5. Artık gerçek gereksinimleriniz ile başlangıçta gereksinim duyduğunuza inandığınız şey arasındaki farkı açıkça görebilirsiniz (s. 82-83).

Hayatın asıl amacı dikkate alındığında, yoksulluk içinde, büyük bir yoksulluk içinde yaşamak aslında en sınırsız servete sahip olmaktır.

…

3 - Düşkırıklığı Yaşamanın Tesellisi - Seneca

…her düşkırıklığının temelinde aslında aynı şey yatar: İsteklerimiz gerçekliğin o yıkılmaz duvarına çarpar.

Felsefenin görevi, biz gerçekliğin yıkılmaz duvarını aşmaya çalışırken, isteklerimizin mümkün olan en yumuşak biçimde yere inmesini sağlamaktır (s. 102).

Öfke

Gerçekliğin duvarıyla ilk ve en önemli çarpışmamız.

Seneca'nın görüşüne göre (…) iyimser fikirlere sahip olduğumuz için öfkeleniriz.

Düşkırıklığı karşısında ne kadar kötü tepkiler verdiğimiz, normal diye algıladığımız şeyin ne olduğuna bağlıdır.

En büyük öfkeyi de, varoluşumuzun temeli olarak algıladığımız kuralları yıkan olaylarla karşılaştığımızda duyarız.

Varlıklı olmak öfkeyi körükler

Daha dikkatli davranmalıyız.

Yaşamın kusurlu yanlarına karşı hazırlıklı olmalıyız.

…iyimser olmaktan vazgeçersek, o kadar fazla öfkelenmeyiz.

…bir felaketle karşılaşabileceğimiz ihtimalini de her zaman aklımızın bir köşesinde bulundurmalıyız

Geleceğe ilişkin beklentilerimizin altında, tehlikeli olabilecek bir saflık yatıyor…

…hiçbir şey kalıcı değil

Huzursuzluk, belirsiz bir durumdan duyulan rahatsızlıktır.

Bilge kişinin kaybedeceği hiçbir şey yoktur. O, sahip olduğu her şeyi kendinde taşır.

İncindiğimizde, incinmemize yol açan şeyin ya da kişinin bizi isteyerek incittiğini düşünme eğiliminde oluruz.

Asıl bilgelik, gerçekliği ne zaman kendi isteklerimize göre şekillendirebileceğimizi, değiştirilemeyecek olanı ise ne zaman sükûnetle kabulleneceğimizi bilmektir (s. 133).

Bazı şeyleri değiştirme gücümüz olmayabilir ama bunlar karşısında şu ya da bu tepkiyi vermekte özgürüz ve ancak kaçınılmaz olanı hemen kabullenirsek bizi öteki canlılardan ayıran özelliğimize, yani gerçek özgürlüğümüze kavuşabiliriz (s. 136).

Hayatın bize getirdikleri için gözyaşı dökmeye ne hacet? Hayatın kendisine şöyle bir bakmak bizi gözyaşlarına boğmaya yetmez mi?

…

4 - Kendini Yetersiz Hissetmenin Tesellisi - Montaigne

Fransa'nın güney batısında, Bordeaux'nun 30 mil doğusuna düşen ağaçlı bir tepenin doruğunda, sarı taşlarla inşa edilmiş, kırmızı çatılı güzel bir şato (…) Michel de Montaigne'in büyükbabası bu mülkü 1477'de, tuzlu balık işinden elde ettiği kazanç ile satın almıştı.

Montaigne zamanını, şatonun bir ucundaki kulelerden birinin üçüncü katında bulunan oval kütüphanede geçirmeyi yeğliyordu.

Montaigne, klasikleri okumaya çok erken yaşlarda başladı.

Okumak beni çekildiğim bu inzivada avutuyor (s. 145)…

Montaigne üstü yazılı kalaslarla bölünmüş çatının altında yeni bir felsefe geliştirdi:

Sağlık ve erdem gibi konularda hayvanlar bize örnek olabilirlerdi; oysa biz genellikle duygularını denetleyemeyen, yoldan çıkmaya müsait, kibirli, huzursuz yaratıklardık. İşte felsefenin görevi bu gerçeği yansıtmaktı (s. 151)…

Montaigne, bedenlerimizle yaşadığımız sorunları bir ölçüde, bunları rahatça tartışabileceğimiz ortamlardan yoksun olmamıza bağlıyordu.

En yüce tahtta bile üstüne oturduğumuz kendi kıçımızdır.

Montaigne portrelerimizi hep alışıldık biçimde çizmemizi, kendimizi anlatırken gerçekte kişiliğimizi ortaya koyan pek çok şeyden söz etmememizi yanlış buluyordu. İşte kitabını yazarken bir amacı da bu yanlışı düzeltmekti.

Denemeler'in önsözünde de belirttiği gibi, aklının ve bedeninin nasıl çalıştığını elinden geldiğince açık bir biçimde anlatmayı istiyordu  (s. 159).

Montaigne yerlilerin yaşamıyla çok ilgileniyordu. Oval kütüphanesinde, Amerika'daki yerli kabilelerin hayatını anlatan pek çok kitap bulunuyordu.

Kolomb'un keşfinden sonra yeni topraklara ayak basmak üzere Avrupa'dan gelen İspanyol ve Portekizli koloniciler yerlilerin hayvanlardan yalnızca bir parça daha gelişmiş olduklarına kanaat getirmişlerdi.

İspanyollar onları hayvanlar gibi boğazlamaya başladılar, çünkü nasılsa onlar insan değildiler. Kolomb'un keşfinden 42 yıl sonra, yani 1534'de Aztek ve İnka İmparatorlukları yok edilmiş; yerli halkları köleleştirilmiş ya da katledilmişti.

İnsan bilgeliği diye nitelenen ahmaklıkları zekice bir araya getirebilen kişi harikulade bir hikâye yaratabilir...

Anormallik suçlamalarıyla baş etmenin en iyi yollarından biri de dostluk kurmaktır.

…yirmi beş yaşındayken, Bordeaux Parlamentosu üyesi olan, yirmi sekiz yaşındaki yazar Etienne de La Boetie ile tanıştırılmıştı.

…tanışmalarından dört yıl sonra La Boetie hastalandı. Mide krampları çeken genç adam birkaç gün içinde öldü. Bu kaybın yol açtığı acı Montaigne'in yüreğinden hiç çıkmayacaktı.

Yazar, Fransa'nın en iyi eğitim kumullarından birinde, 1533'te, kentin eski ve yetersiz Güzel Sanatlar Lisesi yerine kurulan Bordeaux Guyenne Okulu'nda eğitim aldı.

Eğitim sistemimizin saçmalığına geri gelmek isterim: Bu sistemin amacı bizi iyi ve bilge biri haline getirmek değil; bilgili bir insan yapmaktı.

Oysa, kimin daha çok şeyden anladığını değil kimin daha iyi anladığını merak etmeliyiz.

Anlaşılmaz bir düzyazı çoğunlukla entelektüelliğin değil tembelliğin göstergesidir; kolayca okunan bir yazıysa asla kolayca yazılmamıştır. Ya da böyle anlaşılmaz bir yazı kaleme alan yazar içerikteki eksikliği gizlemek istiyordur; anlaşılmaz olmak söyleyecek hiçbir şeyi olmayan için benzersiz bir korunaktır.

Entelektüel insanlar gerçekleri bilmelidirler.

Düşünmek kolay iş değildir. Eğitim sistemimiz bize, yazılanları kendi algı mekanizmalarımız yardımıyla keşfetmeyi değil, yazı otoritelerine itaat etmenin erdemli olmakla aynı anlama geldiğini öğretir. Montaigne bizi bu konuda uyarmaya çalışmıştır.

Pekiyi, bizim söyleyecek neyimiz var? Hangi yargılara varıyoruz? Ne yapıyoruz?

Başka hiçbir konu hakkında, kitaplar hakkında yazıldığı kadar çok kitap yazılmamıştır: Bütün yaptığımız, birbirimizi açıklayıp durmak: Yazar kıtlığı var.

5 - Kırık Bir Kalbin Tesellisi - Schopenhauer

1788 Arthur Schopenhauer Danzig'de doğar.

İnsan varoluşu bir tür hata olmalı.

Bugün kötü, yarın daha da kötü olacak ve en kötüsü olana dek de bu böylece sürüp gidecek.

Schopenhauer' m babası Heinrich zengin bir tüccar, kocasından yirmi yaş küçük annesi Johanna ise aklı havada, sosyal ortamlara pek meraklı bir kadındır.

1803-5 Babasının intiharından sonra on yedi yaşındaki Schopenhauer, hayatını hiç çalışmadan sürdürmesine yetecek kadar büyük bir servete kavuşur.

Aslında... bu dünya sevgi dolu bir yaratıcının değil, varlıklara, ıstırap çektiklerini görmek için can veren şeytanın eseriydi.

Schopenhauer, İngilizce öğrenmek üzere Wimbledon'a, Eagle House adlı bir yatılı okula gönderilir.

1809-1811 Schopenhauer Göttingen Üniversitesi'nde okumaya başlar ve filozof olmaya karar verir: 'Hayatı yaşamak üzüntü verici bir şey; ben de hayatımı hayat üzerine düşünerek geçirmeye karar verdim.'

1813 Schopenhauer Weimer'a annesini ziyarete gider.

Goethe ile arkadaş olmuştur.

Goethe onun için iki dize yazar:

Keyif almak istiyorsan hayattan,

Değer vermelisin dünyaya.

1814-15 Schopenhauer Dresden'e taşınır ve bir tez yazar (Yeter Neden Önermesinin Dört Çeşit Kökü).

Bazen karşımdaki kadın ve erkeklerle, küçük bir kızın oyuncak bebeğiyle konuştuğu gibi konuşuyorum. Küçük kız oyuncak bebeğin kendisini anlamadığını bilir, yine de bilinçli bir biçimde kendini aldatarak iletişim kurmanın keyfini yaşamaya çalışır.

1818 Schopenhauer İrade ve Tasarım Olarak Dünya adlı yapıtını bitirdiğinde kitabın bir başyapıt olduğundan emindir.

1818-19 Schopenhauer kitabının bitişini kutlamak için İtalya'ya gider.

Floransa'yı, Roma'yı, Napoli'yi ve Venedik'i ziyaret eder. Bu kentlerdeki resepsiyonlarda pek çok çekici kadınla tanışır: 'Hepsinden çok hoşlandım -ah bir de beni isteselerdi.'

1819 İrade ve Tasarını Olarak Dünya adlı yapıtı basılır. Kitabın yalnızca 230 kopyası satılır.

1820 Schopenhauer Berlin'de üniversite hocası olarak 'Genel felsefe -dünyanın ve insan aklının özüne ilişkin kuram' başlıklı dersler vermeye başlar. Derse yalnızca beş öğrenci katılır. Biraz ötedeki binada ise rakibi Hegel 300 kişilik bir öğrenci grubuna ders anlatmaktadır.

Schopenhauer, Hegel'in felsefesini şöyle değerlendiriyor: '[Hegel felsefesininl temelleri, saçma sapan fantezilerden, baş aşağı çevrilmiş bir dünyadan ve felsefi maskaralıktan ibaret... içeriği, bütün kaim kafalıların şimdiye kadar uğraşıp bir araya getirdikleri sözcüklerin en boşlarından, en anlamsızlarından oluşuyor, sunumu ise... inanılmaz derecede itici ve anlaşılmaz bir laf kalabalığı; insana bir akıl hastasının abuk sabuk sözlerini hatırlatıyor.'

1821 Schopenhauer on dokuz yaşındaki şarkıcı Caroline Medon'a âşık olur.

1825 Akademisyen olarak pek başarı kazanamayan Schopenhauer, çevirmen olarak şansını denemeye karar verir. Ancak Kant'ı İngilizceye, Tristram Shandy'ı de Almancaya çevirme önerileri yayıncılar tarafından reddedilir.

'Eğer bu dünyayı Tanrı yarattıysa ben Tanrı'nın yerinde olmak istemezdim; bu çaresizlik, bu acılar kalbimi kırardı.'

1831 Berlin'de yaşayan, kırk üç yaşındaki Schopenhauer evlenmeyi bir kez daha düşünmeye başlar. Dikkatini on yedi yaşına yeni basmış, güzel, neşeli bir kız olan Flora Weiss'a çevirir.

1833 Filozof, 50.000 kişinin yaşadığı bir kent olan Frankfurt'a, mütevazı bir apartman dairesine yerleşir.

Bundan sonra Schopenhauer bir dizi kaniş besleyip en yakın dostluklarını onlarla kuracaktır. Ona göre hayvanlarda, insanların sahip olmadığı bir zarafet ve yumuşak başlılık vardır.

Filozofun hiç aksatmadığı bir günlük rutini vardır. Sabahları üç saat yazı yazar, bir saat flüt çalar (Rossini), sonra beyaz kravatını takarak Rossmarkt'taki Englischer Hof adlı lokantaya öğle yemeğine gider.

Öğle yemeğinden sonra Schopenhauer yakınlardaki Casino Society adlı kulübe giderek kütüphaneye geçer.

Üç sularında köpeğini de alarak Main Irmağı kıyısında iki saatlik bir yürüyüşe çıkar.

Akşam operaya ya da tiyatroya gider.

İnsanın dayanabileceği gürültü miktarı ile zihinsel yetileri arasında bir ters orantı vardır...

1840 Schopenhauer yeni bir kaniş alır ve ona, Brahmanlarca dünya ruhu olduğuna inanılan Atma'nın adını verir.

Genel olarak Doğu dinlerine, özellikle de Brahmanlığa ilgi duymaktadır

1843 Schopenhauer Frankfurt'un merkezinde, Main Irmağı'nın hemen yakınında yeni bir eve taşınır.

1844 İrade ve Tasarım Olarak Dünya adlı yapıtının yeni baskısı çıkar. Ayrıca bu yapıtın ikinci cildi de yayınlanır.

1851 Deneme ve aforizmalardan oluşan Parerga ve Paralipomena (ikincil Yapıtlar ve Geriye Kalan Yazılar) adlı kitabı yayınlanır. Kitabın çok satmasına en çok yazarın kendisi şaşırır.

1853 Schopenhauer'ın ünü Avrupa'da yayılır (kendisi bundan 'ünün komedisi' diye söz eder).

Bonn, Breslau ve Jena üniversitelerinde ders vermesi için öneriler gelir.

'Koskoca bir ömür boyu önemsiz, dikkate alınmayan biri olarak yaşıyorsun; tam perde kapanırken davullarla, çalgılarla çıkageliyor, sonra da bunun önemli bir şey olduğunu düşünüyorlar.'

1859 Ün, kadınların Schopenhauer'a daha fazla ilgi göstermesini sağladıkça filozofun kadınlarla ilgili düşünceleri de yumuşar.

Elizabeth Ney, Ekim ayında Frankfurt'a gelerek bir ay kadar filozofun evinde kalır ve onun bir büstünü yapar.

1860 Schopenhauer'in giderek bozulmaya başlayan sağlığı sonun yakın olduğuna işaret etmektedir.

Aşk, filozofları genellikle pek ilgilendirmez.

Filozofların aşk konusuna bu kadar kayıtsız kalmaları Schopenhauer'ı şaşırtıyordu:

İnsan yaşamında bu denli önemli rolü olan bir meselenin şimdiye kadar filozoflar tarafından neredeyse tümüyle görmezden gelinmesi ve en işlenmemiş, en ham haliyle önümüzde durması bizi şaşırtmak.

Aşk... en ciddi işleri sekteye uğratır, hatta en büyük zihinleri bile karıştırır.

Montaigne'e göre, aslında zihnimiz bedenimizin kölesiydi ama biz kibirli olduğumuz için bunun tam tersine inanıyorduk. Schopenhauer da bu görüşe katılıyordu (s. 229).

Schopenhauer bu düşünceyi daha da ileri götürdü. Mantığın bedene yenik düşmesini zayıf örneklerle açıklamaya çalışmak yerine, mantığımıza tümüyle hükmeden, mantığın bütün planlarını bozan, bütün yargılarını çarpıtan güce 'yaşam iradesi' (Wille zum Leben) adını verdi. Yaşam iradesi, insanın doğasında var olan bir hayatta kalma ve üreme güdüsüydü.

Bütün aşk maceralarının nihai amacı bir sonraki kuşağın oluşturulmasından.... insan ırkının gelecekteki varlığının sağlanmasından ve özel yapısının belirlenmesinden başka bir şey değildir.

Schopenhauer'a göre, benimiz bilinçli ve bilinçdışı ben olmak üzere iki parçaya bölünmüştür. Bilinçdışı beni, yaşam iradesi yönetir. Bilinçli ben ise yaşam iradesine boyun eğmek zorundadır.

[Akıl] iradenin karar vermek için yaptığı gizli toplantılara giremez; tabii ki [akıl] iradenin sırdaşıdır ama her şeyi de öğrenmesi mümkün değildir.

Yani, birini bir kez daha görmek için bilinçli ve çok yoğun bir istek duyuyoruz, ama aslında bilinçdışında bir güç bizi üremeye, bir sonraki kuşağı yaratmaya doğru itiyor.

Böyle bir şaşırtmaca niçin bu kadar gerekli? Çünkü Schopenhauer'a göre, eğer aklımızı kaçırmadıysak, çocuk yapmaya yanaşmayız.

Aşkın en gizemli tarafı da 'Neden bu adam?' ya da 'Neden bu kadın?' sorusuyla ifade buluyor. Bir sürü başka aday varken arzumuz niçin ille de bu yaratığa yöneliyor?

Bu seçicilik Schopenhauer'ı şaşırtmıyor. Ona göre, her önümüze gelene âşık olamayız çünkü herkesle sağlıklı çocuklar yapamayız.

…yaşam iradesi bizi, kusurları açısından bizimkileri dengeleyecek insanlara doğru yönlendirerek (…) bir sonraki kuşağın fiziksel ve ruhsal açıdan daha dengeli olmasına yardım eder.

Kusurların etkisiz kılınmasıyla ilgili bu kuram Schopenhauer’i, insanların neleri çekici bulduklarıyla ilgili tahminler yapmaya yönlendirmiştir.

Schopenhauer'in çıkardığı sonuç şu: Çocuk yapmamız için çok uygun olan kişinin aynı zamanda bizim için de uygun olması pek az rastlanan bir durum (tabii bunu o zaman fark edemiyoruz çünkü yaşam iradesi gözlerimizi kör ediyor).

Kişisel mutluluğun peşinden koşmak ve sağlıklı çocuklar dünyaya getirmek birbirine tamamen ters düşen iki amaçtır; fakat aşk kafamızı karıştırdığı için bir süre bu ikisinin aynı şey olduğunu düşünürüz. Bu yüzden, asla dostluk kuramayacak iki insanın evlenmesine şaşmamak gerekir.

…reddedildiğimiz zaman (…) Tesellimiz acımızın normal olduğunu bilmektir.

Bizi çocuk yapmaya götürecek kadar büyük bir gücün -amacına ulaşmadığı zaman- yıkıma yol açmadan yok olup gideceğini düşünmek mantıksız olur.

Ortada bizimle ilgili bir sorun yok. Karakterimiz itici, yüzümüz tiksinti verici değil. İstediğimiz kişiyle bir araya gelemedik çünkü o insanla, dengeli ve sağlıklı bir çocuk ortaya çıkaracak kadar birbirimize uygun değildik (s. 239).

Zamanla bizi reddeden kişileri de affetmeyi öğrenmeliyiz. Sonuçta ayrılmamız onların yaptığı bir seçimin sonucu değildi. Bir insan bir başkasına, daha fazla yalnız kalmaya ve zamana ihtiyacı olduğunu, bağlanmaktan ya da yakınlaşmaktan korktuğunu beceriksizce ifade etmeye çalışırken aslında, yaşam iradesinin bağımsız davranarak onun adına verdiği olumsuz kararı bildirmek için uygun yollar arıyordur. Bizi reddedenlerin mantıkları bizim niteliklerimizi takdir ediyor olsa da yaşam iradeleri bunu görmezden gelir ve onlara nihai kararını hiçbir tartışmaya yer bırakmayacak biçimde -yani bize karşı cinsel istek duymalarını engelleyerek- bildirir.

Schopenhauer'ın dediği gibi şunu hiç unutmamalıyız:

Evlilikte asıl istenen şey zekice sohbetlerle hoş vakit geçirmek değil, çocuk dünyaya getirmektir.

Her reddetmede doğanın fermanı söz konusudur; doğa bu iki kişinin çocuk yapmasını istememiştir.

En büyük sanat yapıtları bizim kim olduğumuzu bilmeksizin doğrudan bize seslenen yapıtlardır.

…cennet bahçesinden kovadan yalnızca Adem ile Havva değil bütün insanlıktır.

6 - Zorluklar Yaşamanın Tesellisi - Nietzsche

İstiyorsunuz ki eğer mümkünse, -bu eğer mümkünse lafından daha saçma bir şey de yoktur- hiç acı çekmeyelim…

1865 yılında İrade ve Tasarım Olarak Dünya adlı yapıt rastlantı eseri eline geçmişti.

Kitabın her satırından, vazgeçişin, reddedişin, teslimiyetin sesleri yükseliyordu.

Schopenhauer' a göre felsefi bilgeliğin özü Aristoteles'in Nikomakhos'a Ahlak adlı yapıtında söylediği bir sözde yatıyordu:

Sağduyulu insan, zevkten değil, acıdan uzak durmaya çalışır (s. 255).

Hayatın sunduğu hoş ve güzel şeyleri ele geçirmeyi değil, onun sayısız uğursuzluklarından mümkün olduğunca uzak kalmayı amaç edinmeliyiz...

Yirmi dört yaşında Basle Üniversitesi'nde Klasik Edebiyat dersleri vermeye başladı…

Richard ve Cosima Wagner ile çok yakınlaştı.

Platon'dan soğumuştu…

1876 / Schopenhauer'ın öğretisine karşıyım…

Mutluluğa ulaşmanın, yaşamdan tatmin olmanın yolu, acıdan sakınmak değil, acıyı doğal bir şey, iyi olana erişmek için çabalarken karşımıza mutlaka çıkacak bir basamak olarak görmekti.

Keyif ile keyifsizliğin birbirinden asla ayrılmaz şeyler olduğunu düşünelim, öyle ki insan birinin ne kadarına sahip olmak isterse ötekinin de ancak o kadarına sahip olacak...

Talihsizlik ve dışlanma, hatta bazı durumlarda nefret, kıskançlık, inatçılık, sertlik, tamah ve şiddet arzu edilen şeyler değil midir? Bunlar yaşanmazsa hiçbir büyük gelişme olmaz, hatta hiçbir erdem oluşamaz.

Çünkü hiç kimse deneyimler yaşamadan büyük sanat yapıtları yaratamaz; birdenbire iyi bir mevkiye gelemez…

Çoğu edebiyat yapıtının Kırmızı ve Siyah kadar iyi olmaması, Nietzsche'ye göre, bu yapıtların yazarlarının dehadan yoksun olduklarını değil, bir yapıt ortaya koymak için ne kadar acı çekmek gerektiği konusunda yanlış bir fikre sahip olduklarını gösteriyordu.

Ecce Homo: Yazdıklarımın havasını solumayı bilen kişi, bunun yüksek dağların havası, sert bir hava olduğunu anlar.

İnsanca, Pek İnsanca: Hakikatin dağlarına tırmanırken çabalar asla boşa gitmez

Nietzsche hem fiziksel hem de ruhsal anlamda dağların insanıydı. 1869 yılının Nisan ayında İsviçre vatandaşlığına geçen Nietzsche bu ülkenin çıkardığı en büyük filozof sayılabilir.

Eğer bir acıdan kaçınamıyorsak o acıyı çekmeyi öğrenmeliyiz.

Yaşadığımız zorluklardan utanç duymamalıyız ama eğer bu zorlukları işleyip bunlardan güzel bir şey ortaya çıkaramadıysak belki o zaman utanabiliriz.

Yunan kültürü

Kötücül niteliklerde ifade bulan doğal güdüleri reddetmek yerine bunları dengede tutmaya çalışmış; topluma en az zarar verecek bir çözüm, gürleyerek akan suları kanallara yönlendirmek gibi uygun bir yöntem bulur bulmaz da doğal güdülerini belli tapınma biçimlerine dönüştürüp ayinlerini belli günlerle sınırlamışlardır. Kötücül ve şüpheli olanı kabul etme... bunları makul biçimde yönlendirip denetim altına almaya çalışma ama asla yoketmeye uğraşmama... İşte antik çağda ahlak bağlamında gelişen özgür düşüncenin temelinde bunlar yer alır.

Tutku bir evrede insana felaket getirir, kurbanını aptallığın ağırlığıyla aşağı doğru çeker -ama belli bir süre sonra, çok daha ileri bir evrede tutkular ruhla bütünleşir, manevi bir anlam kazanır.  

'Alman beyni birayla sulanmış!' diye yakmıyordu filozof.

Nietzsche sanatçı vicdanı diyordu çünkü bir sanat yapıtı yaratmak insana çok büyük bir manevi tatmin sağlayan ama aynı zamanda çok büyük acılara katlanmayı da gerektiren etkinliklere en güzel örnekti.

Filozof, Saksonya'da, Leipzig yakınlarında küçük bir köy olan Röcken Köyü'nde doğmuştu. Babası Cari Ludwig Nietzsche bir rahipti.

…annesi de (…) bir rahibin, David Ernst Oehler'in kızıydı.

Hıristiyanlık en büyük lanet, en büyük günah...

Yeni Ahit'i okurken eldiven giymeli.

Ürkek olduğu için sıkıntılar yaşayanlara, Yeni Ahit şöyle diyor (Matta 5.5):

Ne mutlu halim olanlara; çünkü dünya mirası onlarındır.

Dostu olmadığından yakınanlara Yeni Ahit şöyle sesleniyor (Luka 6.22-3):

İnsanların sizden nefret edecekleri, sizi cemiyetlerinden ayıracakları, size hakaret edecekleri, adınızı kötüye çıkaracakları gün, ne mutlu sizlere! …cennetteki ödülünüz büyük olacaktır.

İş yerinde sömürülenlere Yeni Ahit'in tavsiyesi şu (Koloselilere 3.22-4):

Ey kullar, sizin gibi insan soyundan olan efendilerinize her zaman itaat edin. Bilin ki Rabbiniz sizi mirasıyla ödüllendirecektir: Çünkü siz Rab Mesihe kulluk ediyorsunuz.

Parası olmayanlara Yeni Ahit şunu söylüyor (Markos 10.25):

Delmenin iğne deliğinden geçmesi, zenginin Rabbin krallığına girmesinden kolaydır (s. 292).

1876 yılının ilkbaharında Cenova'ya giden filozof orada yirmi üç yaşında bir kıza âşık oldu. Sarışın, yeşil gözlü bu kızın adı Mathilde Trampedach'tı.

Filozofun aldığı tek olumsuz yanıt bu değildi.

Richard Wagner'e göre filozof ancak iki şekilde iyileşebilirdi: 'Ya evlenmeli ya da bir opera bestelemeli.'

1872 yılının Temmuz ayında, yazdığı bir piyano düetini şef Plans von Bülow'a göndermiş, ondan yapıtına dürüstçe bir eleştiri getirmesini istemişti. Von Bülow kendisine şöyle yazmıştı: 'Uzun zamandır, bu kadar garip sesin bu denli yoğun, rahatsız edici ve müziğe aykırı biçimde bir araya getirildiğine tanık olmamıştım.'

Nietzsche'nin gerçekten âşık olduğu tek bir zengin kadın vardı, o da Wagner'in karısı Cosima.

1882'de Nietzsche bir kez daha uygun bir eş bulduğunu sandı. Lou Andreas-Salome onun en büyük ve en acı veren aşkı oldu.

Lou'dan aldığı olumsuz yanıt Nietzsche'yi çok daha uzun ve çok daha ağır bir bunalıma itti.

Nietzsche mesleki zorluklar da yaşıyordu. Aklı başındayken, yazdığı hiçbir kitap 2000 kopyadan fazla satmadı.

Bu arada sağlık sorunları da yaşıyordu.

1889 yılının Ocak ayında, Turin'deki Piazza Carla Alberto'da Nietzsche bilincini tümüyle yitirerek bir ata sarıldı.

Sonra bir trene bindirilip bir bakımevine yollandı. Yaşlı annesi ve kız kardeşi ona burada baktılar. Filozof tam on bir yıl sonra elli beş yaşında öldü (s. 298).

'Erkeklere özgü kendini hor görme hastalığının tek çaresi zeki bir kadın tarafından sevilmektir.'

'Sabah erken tan ağarırken, gücünün en taze olduğu anda, gücünün şafağında kitap okumak -bu korkunç bir şey!'

Soylu bir insanın en önemli özelliği olarak gördüğü şeye, 'artık yadsımayan bir insan olmak düşüncesine her zaman sadık kaldı.

…

Türkçeleştiren: Banu Tellioğlu Altuğ

11. Baskı: Eylül 2011, Sel Yayıncılık, İstanbul