Ünsal Oskay (der) - Kitle Haberleşmesi Teorilerine Giriş

Ankara Üniversitesi Basın-Yayın Yüksekokulu Yayınları, Ankara, 1985

Yeni tekniklerin topluma yayılması, yeni düşünce ve değerlerin de yaratılmasına bağlıdır. Ayrıca, yeni tekniklerin ve değerlerin yaşamaları, toplumsal yapının yeni bir sosyalizasyon sağlayacak yeteneğe kavuşturulmasına bağlıdır.

…kitle haberleşmesi olağanüstü bir araçtır, ama modernleşmeye yararlı ve etkin bir araç olabilmesi bile bazı önşartlara bağlıdır. Bunlar ise (…) (a) planlı bir sosyal değişim amaçlayan etkin bir devlet ve hükümet politikasının varlığı; (b) hükümetlerin, uzun vâdeli olarak, toplumda neyi değiştirmek istediklerini bilecek dununda olmalarıdır.

Tutumlar ve Kanaatlar

Psikolojik olayı, sadece bireysel eylemler şeklinde değil, karşılıklı-eylemleşme -özellikle sembolik karşılıklı-eylemleşme tip veya tarzları olarak ele almak gerek…

…tutumlar dinamiktir,

Tutumların ilintileştirilmiş olduğu algılar, algılanan obje ile temasta bulunma esnasında gelişip büyüdükleri için, tutumlar tanı maçı veya düşünsel (cognitive) bir temde dayanmış olmaktadırlar (s. 14).

…kanaatleri «söze dökülmüş tutumlar» şeklinde tarif etmek mümkün ve 'yararlı bir yoldur.

…tutumları şu dört boyut içinde ele almak yararlı: yön, derece, yoğunluk ve köklülük (salience).

Tutumun yönünü belli sosyal değerlerle tanımlamak birçok amaçlar açısından belli ölçüde yararlı olabilir.

…tutumun derecesindeki değişmelerle yoğunluğundaki değişmeler arasında genel bir ilişki vardır.

Bireyin bir gruba bağlanmasında ve bireyin bu gruptan gelecek etkileri ne derece kabul veya reddedeceğine dair alacağı kararlarda kişilik değişkenleri önemli faktörler yerine geçmektedir.

Sosyal tutumlar birey tarafından bireyin grubu ile özdeşleşmesinin bir fonksiyonu olarak öğrenilmiş, kazanılmış olan grup normlarıdır.

Leon Festtnger / Bilme – Tanıma Uyumsuzluğu Teorisi

Yeni tutum edinmeyi öneren bir mesaj karşısında kalan bireyler veya yeni bir davranışta bulunma önerisinde bulunulan bireyler, bazen, önceki bilme-tanıma öğeleri aksini söylediği hâlde, kendilerine önerilen «yeni» yolu izlemeyi tercih ederler veya buna mecbur olurlar.

…ülkelerde halk kitlelerine yeni davranış ve tutumlar aşılamaya, kazandırmaya, kitleleri kültürel alanda yenileştirmeye çalışanların uygulayacaktan Kitle Haberleşme Kampanyalarının başarısı geleneksel sosyal yapının değiştirilmesine ve yenilenmesine bağlı bulunmaktadır.

…insanlar bir davranışta bulunduktan sonra bu davranışlarım haklılaştırmak için söz söyleyecek bililerini ararlar.

…bireyler yaptıkları bu işlerden niçin bunca söz etme ihtiyacı duymaktadırlar?

Eğer, uyumsuzluk ve uyumsuzluk ara itimi teorimiz gerçekten doğru ise, uyumsuzluk azaltıcı ilâve haklılaştırma öğesi olarak sosyal destek elde edebilmek amacıyla bireylerin bu tür davranışlarda bulunduklarım görmemiz gerekecektir.

Robert Abelson / İnanç İkilemi ve Çözüm Biçimleri

Yeni bir tüketim malından, yeni bir fikre veya yeni bir İdeolojiye kadar, birçok şeyler bireylerce kabul edilmeleri için «ustaca» sunulmaları gerekmektedir.

Bir inanç sisteminde tutarsızlıklar (inconsistencies) olabilir…

Çözüm için kullanımı mümkün dört model: İnkâr, Abartma, Ayrımlaştırma, Aşımlama (transcendence).

Ayrımlaştırma: Bu modelde, öğelerden biri, kendi aralarında kuvvetle çelişkin iki kısma ayrılır.

Pek çok insan için, hidrojenbombası denemelerinin devam etmesi olumlu değer taşımakta, fakat atmosferin zehirlenmesi olumsuz değer taşımaktadır.

Fakat bomba denemesinden denemesine fark vardır: bomba denemeleri ikiye ayırılabilir - «kirletici bombaların» denemesi ve «temiz bombaların» denemesi. Atmosferin kirlenmesine yol açacak olanlar sadece «kirletici bombalar» denemesidir. «Temiz bombaların» denemesi atmosferin kirletilmesine yol açmayacaktır. Böylece dengesizlik giderilmiş olmaktadır.

Aşımlama mekanizması, bir bakıma, ayrımlaştırma mekanizmasının tersidir,

…burada, çelişkin kısımlar daha yüksek bir gâyeye hizmet eden yeni bir kavram içinde yuvalandırılmakta ve böylece ikilem yaratan obje aşımlanmaktadır.

Wibur Schramm / Haberleşme Nasıl İşler

Schramm, Haberleşme konusunu ele alırken Latince «communis» terminden başlıyor; ortaklaşma; ortak görüş ve düşüncelere sahip olma; ortak görüşler kazanma ile Haberleşme Sürecinin ereği arasındaki bağlantıya dikkat çekiyor.

Haberleşme (Communication) kelimesi Lâtin dilinde communis, yani ortak’dan gelmektedir. Bir bildirişimde bulunduğumuz zaman karşımızdaki ile bir «ortaklaşma» yaratmak istiyoruz.

Haberleşim daima üç öğeyi gerektirir - kaynak, mesaj ve hedef.

1. Mesaj ereklenen hedefin dikkatini çekecek şekilde kuralmalı ve sunulup, dağıtılmalıdır.

2. Mesaj, «anlamı bozmadan aktarabilecek şekilde» hem kaynağın, hem de hedefin ortaklaşa sahip oldukları yaşam-denemlerini ifade eden işaretlerle verilmelidir.

3. Mesaj, hedefte kişilik gereksinmeleri uyandırmak ve bu gereksinmelerin karşılanıp giderilmesi için bir şeyler önermeli, yol göstermelidir.

4. Mesaj bu gereksinmelerin giderilmesinde öyle bir yol önermelidir ki, bu yol, birey, kendisinden yapması istenilen tepi (response) için harekete geçerken kendisini hangi grubun içinde bulacaksa o gruptaki durumuna uygun düşmelidir (s. 115).

Bernard Berelson / “Gazetesiz Kalmak” Ne Demektir

(s. 139-154)

Gordon Allport & Leo Postman / Söylenti veya “Fısıltı Gazetesinin” Temel Psikolojisi

(s. 161-183)

Joseph T. Klapper / Değişik Haberleşme Araçlarının Karşılaştırmalı Etkileri

(s. 189-210)

Tartışmalı Bir Konuda Kanaat Değiştiriminde «Tek Yanlı» Sunuma Karşı «İki Yanlı» Sunumun Etkisi / s. 211-234

Kaynağın Güvenilirliği ve Haberleşmenin Etkinliği Üzerindeki Etkisi / s. 235-259

Propaganda

…