Medya Sosyolojisi: Yeni Teknolojilerle Aracılanmış İletişim

Yeni Teknolojilerle Aracılanmış İletişim

“Yeni teknoloji” “günümüzdeki araçlar” anlamında kullanılır.

Bilgisayar bir teknolojik araçtır. E-posta, sohbet, Facebook gibi sosyal ağ ve blog gibi şeyler teknolojik araç değildir; bunlar teknolojik araçların sağladığı ilişki ve iletişim kurma ve yürütme biçimleri veya türleridir.

Yeni teknoloji, eski veya geleneksel teknolojik yapıdan bağımsız varolamaz. Her yeni teknoloji, bir önceki teknik seviyenin üstüne koyulan bir tuğla gibi düşünülmelidir.

Yeni teknolojik araçların topluma ve insanlara faydalı etkileri çoğu kez abartılmış bir şekilde sunulur.

Faydaları bir yana; yeni teknolojilerin kullanımı, belli bir ekonomik maliyettir. İnternet, kişilerarası iletişimi nicel olarak azalttı. WEB ortamı herkese istediğini verebilir ve bu sayede insanlar etkileşimden uzaklaşır, yalnızlaşır.

Zamanı artık bireyler planlayamaz geldi (internet ve benzeri iletişim olanaklarına rağmen hiçbir işe zamanı olmayan bireyleri düşün).

İnternet ortamındaki iletişimin dili gündelik dili körelterek insanların ifade imkânlarını sınırlamaktadır.

İletişim olanaklarının artmasını şeffaflaşma olarak sunmaya çalışan özel teşebbüsler (Facebook, Google vb.) içinde oldukları çevrelerin çıkarlarına göre enformasyon akışı yapabilmektedir.

Yeni iletişim teknolojileri kullanıcılar için güç unsuru değildir. Gücün kaynağı maddi üretim ve dağıtım olanaklarına sahip olma veya bu olanakları kullanma koşullarına sahip olmadır.

Yeni teknolojiler ve iletişim olanakları demokratikleşmeye katkı sağlamaz. Gerek üretim aşamaları gerekse toplumsal süreçler demokratik prensiplerle işlemez. Demokratik olmayan koşullarda doğan bir ürün demokrasiye katkı yapamaz. Demokrasi veya kölelik herhangi bir aracın ürünü değildir.

Yeni teknolojiler insanlara seslerini duyurma imkânı tanımaktadır denebilir. İnsanlar her zaman ve her koşulda seslerini duyurabilirler zaten. Dikkat edilmesi gereken nokta, siyasal kararların halkın çıkarına değil güç ilişkilerine göre verildiğidir.

İNTERNETİN GELİŞMESİ

Hemen her iletişim aracının gelişmesinde olduğu gibi internetin geliştirilmesinin en önde gelen nedeni ekonomik, siyasal ve kültürel pazarları kontrol etmek gereksinimidir.

İnternet dünya çapında birbirine bağlı bilgisayar şebekeleridir. İnternet iletişimi bilgisayarların bağlandığı şebekeler ağından geçerek kurulan ilişkiyi anlatır.

Dijitalin gelişme tarihinde önemli başlangıcı 1642’de Blaise Pascal ilk mekaniksel hesap makinesini yaparak açtı.

Charles Babbage (1833) bilgisayarın kaşifi olarak sunulur.

Mekaniksel gelişmeye 1868’de Christopher Sholes ilk daktiloyu kattı.

1880’lerde Herman Hollerith 1890 nüfus sayımında kullanılan “punch card” sistemini kullandı.

1911’de IBM olacak firma kuruldu.

Turing makinesi 1936’da dijital teknoloji prensibini kullandı.

1939’da John V. Atasnoff and Clifford Berry ilk digital, binary makineyi yaptı. 1946’da John von Neumann günümüzde bilinen bilgisayarın parçalarını anlatan yazısını yazdı.

1951’de UNIVAC ilk ticari bilgisayar olarak çıktı. İki sene sonra IBM Model 650’yi çıkarttı.

1958’de, “anakart” olarak gelişecek bilgisayar devre kartı Jack Kirby (Texas Instruments) tarafından yapıldı.

Mini kompütürler 1960’larda çıkmaya başladı

1990’larda PC’lerde multimedya, ses ve video geliştirildi.

İnternet 1969’da Amerikan Savunma Bakanlığı’nda savaş iletişiminde gelişmeyi sağlama amacıyla Advanced Research Projects Agency Network (ARPANET) adıyla başladı. Sonradan Savunma adı eklenerek DARPANET oldu.

DARPA bugünkü, UNIX ve TCP/IP’nin (IP=internet protokol; TCP= transmisyon kontrol protokolu) Berkeley biçimi dahil, İnternetin oluşması ve gelişmesinde çoğu fonu ve desteği sağlamıştır.

1990’larda kullanıcılara gevezelik (sohbet), tartışma, program değiş tokuşu, eposta olanakları veren BBS’ler yaygınlaştı

1991’de AOL ve birkaç yıl sonra YAHOO, 1995’te LYCOS ve ALTAVISTA arama motorları çıktı.

Türkiye’ye internet, Geniş Alan Şebekesi (WAN, Wide Area Network) olarak Türk Üniversiteleri ve Araştırma Kurumları Ağı (TUVAKA) adı altında kuruldu.

İlk uluslararası şebeke bağı Ege Üniversitesi tarafından Fransa ve Türkiye arasında 9600 bps hızında kurulan “EARN” isimli ağdı.

İnternete ilk bağ, 1993’ün Nisan ayında NSFnet’den (Washington, USA) kiralanan 64 kbps hat (Saniyede 64 kilobayt hız) ile ODTÜ tarafından kuruldu.

İnternet iletişimi bilgisayarların bağlandığı şebekeler ağından geçerek kurulan ilişkiyi anlatır. Diğer bir deyişle, internet, “kullanıcıları birbirine bağlayan şebekeler şebekesidir.”

“WWW”, “World Wide Web” (WEB): Dünya Çapında Ağ anlamına gelen bir internet uygulamasıdır. 1990’larda çıkan ve gelişen bu yapı, (a) İnternet ağ sistemiyle ağ kurmayı ve (b) “hypertext” denen küresel yazışma sistemini birleştirdi.

İnternette gezinirken farklı mekanlara girilir ve internetin sağladığı bu mekanlara cyberspace denir.

Cybernetics: Biyolojik, mekaniksel ve elektronik sistemlerde iletişim ve kontrol süreçlerinin kuramsal incelenmesidir. Fakat oldukça farklı kullanım şekilleri vardır.

Ürün Biçimlendirme

Teknolojik araçlar bilinçli olarak belli amaçlar doğrultusunda biçimlendirilir. Benzer araçlar arasında ve parça kullanımında geçişsizlik yaratılır (böylece daha çok ödemek zorunda kalırız). Teknolojik gelişmeler bu geçişsizliği geride bırakmaya yöneliktir.

İnternette “içerik” emtiadır ve entelektüel mülkiyet haklarını (copy right) beraberinde getirir. Google, Facebook ve Twitter özel mülkiyettir.

Türkiye’de iki ayrı amaçlı internet yönetim sistemi vardır: Birincisi akademik bağı kurma amaçlı Ulusal Akademik Ağ Bilgi Merkezidir (ULAKBİM). İkincisi ise ticari amaçlı TURNET’tir. 1996’da kurulan TURNET ile devlet internetin gelişmesi üzerinde, özellikle internet hizmeti vermeyi kısıtlayarak, tekelci kontrol kurmaktadır.

Bilgi güçtür, iletişim teknolojileri ilerledikçe bilgi paylaşımı hız kazanacak ve de bu bilgiyi güç/koz olarak yüceltecek gibi önermeler duyarız ancak bilgi, güç olabilmesi için sermaye sahipleri tarafından satın alınmalı veya kiralanmalıdır. Tek başına bilgi hiçbir anlam ifade etmez. Üretim araçları sermaye sahiplerinin elinde olduğu sürece bilgi toplumunun üretimi yine onlara hizmet edecektir.

Bilgi sermayesine sahip olabilirsin, ama bu bilgiyi kullanarak fiziksel ve entelektüel olarak kendini yeniden-üretemediğinde (yani, seni bir kapitalist veya devlet kiralayıp senin bilgini kullanmadıkça), bu bilgi kapitali sadece potansiyel bir değere sahiptir.

Kullanım Biçimleri

a. Kitlelerin büyük çoğunluğunun kullanımı boş vakit geçirme ve eğlenme amaçlıdır (zamanı boş geçirme).

b. Eğitim amaçlı kullanım.

c. Akademik ve profesyonel kullanım (bilgi işlem sektörü ve araştırmacıları işaret eder).

d. İnternetle alışveriş için kullanım.

e. Kişiler arası iletişim için kullanım

f. Kitleler arası iletişim için kullanım (sosyal medya, forumlar vs.).

g. Kötü amaçla kullanım (bilgisayar dilini bilenler tarafından üretilip yayılan virüsler, hacklemeler vs.).

Örgütlü Kullanım

İnternet gazeteciliği örgütlü kullanımın basit bir örneğidir.

Gerçek dünyadaki kurumsal yapılar ve pratikler çalışmalarını internet ortamına entegre ederek sürdürmektedirler.

İnternetin Demokratik Katılma Sağlaması

İlk önce, katılmanın bir şeyi meşrulaştırmak için kullanılan bir taktik olup olmadığını tespit etmek gerekir. Bu tür “katmalar” önceden alınmış kararları “sizi bu şekilde katarak” meşrulaştırma mekanizmalarıdır ve sinsice bir şekilde demokrasi imajı verir.

Aronowitz’in “Radical Democracy” (1994), Giddens’in “Dialogic Democracy” (1994) ve internetin getirdiği söylenen diğer demokrasiler internetin ve yeni teknolojilerin promosyonunu yapan “şırıngalanmış heyecandan” öte gitmemişlerdir.

İnternet, ulusal ve uluslararası çapta var olan ve sürdürülen egemenliklerin ve mücadelelerin sürdürüldüğü yeni bir alandır.

İnternet örgütlü yaşamın ek bir parçasıdır ve bu yaşam koşulları tarafından belirlenmiştir; ne internetin kendisi ne de interneti kullanan bireyler genel yaşamı belirleyecek güce ve konuma sahiptir.

Bilgi toplumu demek, en azından, kararlarını ve uygulamalarını bilgiye dayanarak yapan ve bu bilgiyi de internet kullanımıyla elde eden toplum demektir. Alışveriş ötesinde internette “bilgi toplumu” sağlayacak bilgi varsa, asla bedava değildir, çünkü değerli bilgi ya satılmaz ya da satılırsa, oldukça pahalıdır.

İlk imparatorluklardan günümüze kadar toplumlar örgütlü yapılar içinde kendilerini üretmişlerdir. İnternet ağı veya internet ağ toplumu sadece bu toplumsal ağların bir parçasıdır. Bir toplumun, internet ağ toplumu olması için insanların yaşamlarını internet kullanarak üretmeleri gerekir. İnternetteki “ağ toplumları” da süregelen toplumsal ağların teknolojiyle uzatılmış biçimidir.

İnternetin insana ve topluma getirdikleri ile ilgili söylenen şahane sözlerin büyük çoğunluğu gerçeği yansıtmayan biliş ve davranış yönetimi ifadeleridir. En doğru görünenleri bile “olabiliri” “oluyor” gibi gösteren mistikleştirmelerdir.

Sosyal Medya

Öncelikle, sosyal medya, digital ortamlarla sınırlı bir kavram değildir. Sosyal olmayan veya sosyalin dışında bir iletişim aracı düşünülemez. Böyle sunulmasının nedeni, iletişimin internetle sınırlı hale gelmesi sonucunda sosyalleşmenin ne olduğunu unutacak olan insanlara bu kavramın (sosyal) içeriğini boşaltma imkânı vermektir.

İnternet, inanç sömürüsü, vekâleten ilişki veya görsel ilişki, sosyal ilişkiden uzak boş vakit geçirme (vekâleten oyun ve eğlence) gibi etkinlikler başta olmak üzere, yoğun ideolojik ve endüstriyel pazarlama aracıdır. Siber uzay, insanlık tarihinde en yoğun kontrolün olduğu, fakat sonsuz özgürlüğün var olduğu sanıldığı bir alandır.

---

Medya Sosyolojisi

Prof. Dr. İrfan Erdoğan

Anadolu Üniversitesi Yayın no: 2832

Eskişehir, Ocak 2013