Gerçeklik – Edebiyat İlişkisi Bağlamında Lozan Nüfus Mübadelesi’nin Örnek Romanlarda Karşılaştırmalı Analizi

Sibel Ercan - Gerçeklik – Edebiyat İlişkisi Bağlamında Lozan Nüfus Mübadelesi’nin Örnek Romanlarda Karşılaştırmalı Analizi

Kemal Yalçın’ın Emanet Çeyiz (1998)

Yaşar Kemal’in Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana (1998)

Sabâ Altınsay’ın Kritimu – Girit’im Benim (2004) adlı romanları üzerinden mübadele hakkında bir inceleme…

Kemal Yalçın, Emanet Çeyiz adlı anlatısı (…) mübadeleyle Denizli’nin Honaz nahiyesinden Yunanistan’a göç eden Yanni ve Stella Minoğlu’nun kızları Sofiya ve Eleni’nin çeyizlerinin sahiplerine ulaştırılma sürecini aktarır. Minoğlu ailesi gitmeden önce kızlarının çeyizini, dönerlerse kızlarına ve dönemezlerse bir fakire verilmek üzere Kemal Yalçın’ın dedesiyle babaannesine emanet eder.

Kitabın birinci bölümünü Yunanistan’a göç eden Rumlarla yapılan görüşmeler oluşturur.

İkinci bölümde, Kemal Yalçın Türkiye’ye döner ve Türkiye’deki mübadillerle aynı biçimde görüşmeler yapar.

Bu görüşmeler sayesinde Minoğlu’nun kızlarından Sofiya’nın torunu İrini’yi bulur ve “emanet çeyiz”i sahiplerine teslim eder.

Bu görüşmelerde hiçbir Rum, Yunanistan’a gönderilmekten mutlu olduğunu belirtmemiştir.

Anadolu’daki göçmenlerle yaptığı görüşmeler sırasında halkın tedirgin olması ve birçoğunun yazara güvenmemesi dikkat çekicidir.

Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana (Kemal, 2003), Bir Ada Hikâyesi dörtlemesinin ilk kitabıdır. Roman, Mübadele’nin hemen sonrasındaki dönemi kapsar ve hayali bir ada olan Karınca (Mirmingi) Adası’nda geçer. Mübadele’nin gerçekleşmesinin ardından adayı terk etmeyip saklanan Rum Vasili’yle, adaya yerleşen Türk Poyraz Musa’nın hikâyesi, çelişkileri ve zamanla gelişen iletişimi roman içerisinde geriye dönüşlerle ele alınır.

Yaşar Kemal, karakterlerini doğanın bir parçası olarak kurgulamıştır. Doğa ve Karınca Adası onları bir araya getirir.

Sabâ Altınsay’ın Kritimu – Girit’im Benim (2004) isimli romanı mübadele kararıyla Girit’ten Çanakkale’ye göç eden Müslüman bir aileyi ve bu ailenin mübadele öncesinde Giritli Rumlarla zamanla değişen ilişkileri anlatılır.

Kritimu’da Müslümanlarla Hıristiyanlar başta bir arada yaşarken zamanla uzaklaşırlar ve birbirlerine karşı nefret ile öfkeleri roman boyunca artar. / (s. 745-759)

…

…

90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Sempozyumu Bildirileri, 2 Cilt, Yayına Hazırlayanlar: Duygu Türker - Murat Saygın - Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara-2015