İsmet İnönü'nün Lozan Dönüşü ve Demeçleri (10 Ağustos 1923—23 Ağustos 1923)

İsmet İnönü'nün Lozan Dönüşü ve Demeçleri (10 Ağustos 1923—23 Ağustos 1923)

Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Yıl: 1993 Cilt: 03 Sayı: 12

Cemal Avcı

Lozan Antlaşması Türk tarihinin en önemli sayfalarından birini oluşturmaktadır.

(Lozan Antlaşması) Türk siyasal hayatının bundan sonraki şekillenmesinde büyük rol oynamıştır.

İsmet Paşa ve arkadaşları Lozan dönüşü zaferler kazanmış komutanlar gibi karşılanmışlardır.

Türkiye'ye gelirken Filibe'de oradaki Türk ahali adına Müftü Efendi tarafından bir karşılama yapılmıştır.

Heyet-i Murahhasamızı getiren tren 9 Ağustos 1923 günü saat 11.30'da Karaağaç'a gelmiş ve burada müttefik devletlerin kontrol heyeti tarafından selamlanmıştır.

İsmet Paşa'yı Çatalca'da karşılamak üzere bir özel tren hazırlanmış ve bu trenle hareket etmeleri için 650 kişiye davetiye gönderilmişti. Her vagonuna Millî Mücadele'nin önemli şehir ve zaferlerinin adının verildiği bu tren (…) Karşılama töreni çok ciddiye alınıyordu.

Muratlı'dan ayrıldıktan sonra İsmet Paşa ile gazeteciler arasında şu konuşma olmuştur:

"— Hamdolsun, milletimize, memleketimize kavuştuk; memleketimize sulh ile döndüğümüzden dolayı çok seviniyorum. Hasretimiz çok sürdü. Lozan'dan bahsedecek bir şey yok. Hepsini biliyorsunuz, İşte sulh oldu. Sulh yeni ve büyük vazifelere başlamak demektir. Şimdi o kapıyı açtık. Bu imtihanı vereceğiz, bu imtihanda da behemahal muvaffak olacağız. Ve olmamız lâzımdır, Ve artık bundan sonra da rahat rahat çalışabiliriz. (Tevhid-i Efkar, 11.8.1923, s. 1)"

İstanbul'dan gelen treri lokantasıyla beraber 18 vagondan oluşuyordu Sulh ismini taşıyan ilk vagon İsmet Paşa'ya ayrılmıştı. Bu tren Çatalca'dan ayrıldıktan sonra da tebrik ziyaretleri devam etti.

…özel tren, 10 Ağustos 1923 saat 11.00'de Sirkeci'ye gelmiş ve burada onbinlerce kişiden oluşan kalabalık tarafından büyük bir tezahüratla karşılanmıştır.

İsmet Paşa, saat iki'de kendisini ziyarete gelen müttefik generallerini kabul ederek onlarla konuşmuştur.

(General Harrington) Ben İngiltere orduları namına Türk ve İngiliz kuvvetlerinin Kırım Muharebesinde samimî hissiyatla mütehassıs olarak yan yana yürüdükleri günleri meserretle yad ediyorum.

(İsmet Paşa) "Mudanya'da başlayan dostluk bende kıymettar bir hatıra bırakmıştır. O zaman samimi bir surette cereyan eden müzakereler bu gün hüsn-ii netice vermiş bulunuyor. Binaenaleyh bundan sonra aynı şerait dairesinde yapılacak olan müzakeratın da aynı netice-i hüsnayı tevlit edeceği kanaatindeyim. (Hakimiyet-i Milliye, 12.8.1923, s. 3)”

İsmet Paşa nın Darülfünun da Yaptığı Konuşma

…Harb-i Umumî'den sonra yapılan muahedatın hiçbirisiyle kabil-i kıyas değildir. Almanya, Avusturya, Bulgaristan ve saire için yapılan muahedat o milletlere pek ağır tahdidat vazetmiştir.

Efendiler, hal-i sulha giriyoruz. Yeni ve ağır bir vazife devresine giriyoruz. Cemiyet-i milelde vazife deruhte ediyoruz. Bu imtihan, geçirdiğimiz devrelerden, geçirdiğimiz imtihanlardan daha mı zayıftır, yoksa daha mı ağırdır. Bunu şimdiden söylemekten acizim. Benim bildiğim bundan sonraki vazifemiz de çok ağırdır.

Geçirdiğimiz devrelerden iksab-ı kuvvet ederek yeni devreye girmek lazımdır. Önümüzde herhalde on senelik bir devre vardır ki bunun inkişafı için bütün kuvvetlerimizi temerküz ettirerek, hedefe varmak için vakf-ı nefs etmek, sebat ve tahammül etmek lazımdır (İleri, 12.8.1923, s. 2).

İsmet Paşa ve arkadaşlarının Ankara'ya gelişleri de büyük bir heyecan yaratmıştı.

İsmet Paşa Hazretleri'nin geldiği trenin üstü insanlarla dolmuştu.

Mecliste İsmet Paşa:

İstiklâl Mücadelesi'nin mücadelât-ı harbiyesi bittikten sonra mücadelat-ı siyasiyesi başlamıştır. Bu mücadelât-ı siyasiye hakikat-ı halde Mudanya Mütarekesinden başlar.

Mudanya Mütarekesinin hata olduğunu iddia etmişlerdi. Muhti kendileri idi.

Lozan Konferansı milletimizin Avrupa ortasında davet olunduğu büyük bir imtihandır... / T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, 2. Devre, 23.8.1939, s. 264-281

…