Karşılaştırmalı Lozan ve Sevr Barış Antlaşmaları

Deniz Bozkurt - Karşılaştırmalı Lozan ve Sevr Barış Antlaşmaları

Sevr Barış antlaşmasında parçalanan Osmanlı toprakları üzerinde iki devlet kurulması kararlaştırılmıştı: Ermenistan ve Kürdistan.

Ermenistan fikrinin baş savunucusu Fransa bile askeri ve maddi olarak Ermenistan'ı sahiplenmek istememiştir.

İngilizlerin önerisi, Kürdistan'ın bir aşiretler federasyonu olmasıydı. Sınırları Ermenistan'ın güneyinden Fırat'ın doğusuna uzanacaktı. Fransa'nın ısrarları üzerine Kürdistan'ın Türk egemenliği altında özerk bir devlet olmasına karar verildi.

Sevr'de Kürdistan: Madde 62, 63 ve 64.

Sevr'de Ermenistan: Madde 90, 91, 92 ve 93

Sevr'de Azınlıkların hakları: Madde 140, 141, 142, 146 ve 149

Lozan’da azınlıklarla ilgili maddeler: Madde 37, 38, 39 ve 41

Boğazlar - İstanbul ve Saltanat

Boğazlar ve İstanbul 1. Dünya Savaşının kilit noktalarıdır. İstanbul'un fethi, Hıristiyan Avrupa'nın inanmak istemediği bir gerçektir. Hıristiyanlığın yüzyıllardır başkenti sayılan Constantinopolis, Müslüman Türklerin iradesine girmiş, boğazlar trafiği de Osmanlı'nın kontrolüne geçmiştir. Haçlı seferleri İstanbul'u geri almak için yapılmış bir Hıristiyan ittifakıdır ve sadece İstanbul için bile tüm Avrupa ittifak yapmaya hazırdır.

Kuzeyde büyük Rus İmparatorluğunu kontrol etmenin yolu boğazlardan geçmektedir.

Boğazların ve İstanbul'un sadece bir devletin kontrolü altına verilmesi mümkün değildi, müttefiklerden hiçbiri bunu göze alamazdı. Öte yandan Halifenin ve Saltanatın merkezi olan İstanbul'da Hilafeti dışlayacak bir politika, tüm İslam dünyasında karmaşaya neden olacaktı.

Sevr’e göre Boğazlar müttefikler tarafından kurulacak bir komisyonun kontrolüne verilecektir. Bu komisyon adeta boğazlar üstüne kurulmuş bir devlettir.

Sonuç olarak Halife ve Saltanat İstanbul'da, tüm yetkilerden arındırılmış şekilde, kalmaya devam edecek böylece (…) İngilizler yaptırımlarını Halife aracılığıyla ve onun emri gibi Müslüman sömürgelere ileteceklerdir.

23 Nisan l920'de Türkiye Büyük Millet Meclisi kurulmuştur, Sevr ise 10 Ağustos 1920'de Osmanlı Hükümeti tarafından imzalanmıştır.

Lozan'da üzerinde en çok tartışılan konulardan biri de kuşkusuz boğazların durumu olmuştur. Burada üç ana görüşten söz edilebilir; Sovyet Rusya, Boğazların ticaret gemilerine mutlak açık ancak, savaş gemilerine kapalı tutulmasını savunuyordu. ABD ve Japonya dahil olmak üzere müttefikler ise boğazların hem ticaret hem de savaş gemilerine açık tutulması taraftarıydı. Üçüncü görüş ya da Türk görüşü, İstanbul ve Marmara'nın emniyeti için denizden ve karadan gelebilecek her türlü saldırıya karşı bir güvence verilmesi, savaş gemilerinin geçişlerine sınırlama getirilmesi, barış ve savaş durumlarında ticaret gemilerine geçiş serbestliği (s. 13).

Sonuç olarak (Lozan’da) Boğazlar, milletler Cemiyetinin oluşturacağı bir komisyonun yönetiminde olacaktır.

Sevr'de İstanbul ve Boğazlar: Madde 36-61

Lozan’da İstanbul ve Boğazlar: Madde 1, 2, 10-18

Sevr antlaşmasında mübadele ile ilgili hüküm Madde 143.'te şöyle belirlenmiştir:

“…Bu anlaşmanın yürürlüğe girmesinden itibaren 6 ay zarfında Yunanistan ile Türkiye, Yunanistan'a terk edilen veya Osmanlı'da kalan arazide bulunan, Türk ve Rum ırklarına mensup ahalinin kendi istekleriyle ve karşılıklı olarak göç etmeleri hakkında özel bir anlaşma imzalayacaklardır.”

…

Umay Kültür Sanat Merkezi Yayınları, Ankara 1998