Rus ve Azerbaycan Kaynaklarında Lozan

Roida Rzayeva Oktay  - Rus ve Azerbaycan Kaynaklarında Lozan

Genellikle ilgili kaynaklarda her iki tarihi vakıa – Sevr ve Lozan – ilintili olarak ele alınmaktadır.

Sovyet kaynaklarında Sovyetlerin Türkiye’ye yardımı konusunun altı çiziliyor, yorumlar Boğazlar tartışması üzerinden yapılıyor.

…tahlillerin çoğu, Sovyet ideolojisinin etkisi altında yapılmış…

Sovyetler sonrası literatür Lozan Konferansı’nda Türkiye’nin son derece büyük başarılar kazandığına vurgu yapılıyor ve Lozan Konferansı ile Doğu probleminin bittiği belirtiliyor.

Noviçev’in “Türkiye Kısa Tarih” adlı çalışmasında: Lozan Konferansı’nda emperyalistlerin savaşta uğradıkları yenilgiye rağmen Türkiye’deki konumlarını korumaya çalıştıklarını, fakat muvaffak olmadıkları belirtiliyor.

Boğazlarla ilgili sözleşme, Noviçev’e göre ilk önce Sovyetler Birliği’nin aleyhineydi (…) Türkiye’nin bu denli önemli bir konuda, Ulusal Kurtuluş Savaşı zamanı, önemli yardım yapmış Sovyetler’in çıkarlarını zedeleyen tavizkârlığı, politikasında Türk halkının çıkarlarının zararına emperyalistlerle anlaşma eğilimlerinin olduğu şeklinde yorumlanmaktadır.

“Türkiye’nin Problemleri” adlı kaynakta Lozan Konferansı’nda Türkiye’nin, onun egemenliğine ve politik bağımsızlığına, bilhassa kendi politik özgürlüğünü korumak için tehlike oluşturmayan konularda ödün vermesine dikkat çekiliyor.

“Türkiye Tarihinin Problemleri” adlı kitapta (…) Batı’nın Türkiye’ye karşı emperyalist politikasını İngiltere’nin cisimleştirdiğine değiniliyor.

K. Finkel’in “Osmanlı İmparatorluğunun Tarihi” adlı kitabında, Lozan Antlaşması’nın önemi olarak Türkiye’nin, eski komşuları ile aynı statüyü alması görülüyor. Kaynakta konferansın getirdiği konular arasında Ermenilerin kitlesel katliamından dolayı mahkeme bekleyen tutukluların kalanının tahliye edildiklerinin özellikle altı çiziliyor.

Rusça en önemli kaynaklardan biri olan “Büyük Sovyet Ansiklopedisi”nin “Lozan Konferansı 1922-1923” ve “Lozan Barış Sözleşmesi 1923” adlı maddelerindeki yorumlar, bahsi geçen çalışmalardakilerden farklılık sergilemektedir. Türk burjuva milliyetçilerinin, uluslararası gericilikle bir an önce anlaşma yapmaya çalıştıkları ve bu konferansta Sovyet delegasyonunun barış ve güvenlik için kararlı ve tutarlı şekilde mücadele eden tek delegasyon olduğu, ayrıca Karadeniz boğazları ile ilgili sorunun Lozan Konferansı’nın kilit konusu olduğu belirtilmektedir.

…çalışmada Türk Hükümeti’nin emperyalistlere verdiği ödünler ve onun hem Lozan Konferansı hem de daha sonra kaynakta “halk düşmanı” olarak nitelendirilen politikası, Türkiye’nin 1919-1922 yıllarında kazandığı bağımsızlığının sonradan fiili kaybını koşullandırmış olduğu şeklinde yorumlanmaktadır. / (s. 239-254)

…

…

90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Sempozyumu Bildirileri, 2 Cilt, Yayına Hazırlayanlar: Duygu Türker - Murat Saygın - Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara-2015