Anadilimizin Söz Denizinde

Doğan Aksan – Anadilimizin Söz Denizinde

...bil dilin sözcükleri, terimleri, yabancı dillerden gelme öğeleri, atasözleri, deyimleri, insanlar arasındaki ilişkilerde kullanılması gelenek olmuş kalıp sözleri ve kalıplaşmış birtakım özdeyişler, bir bütün olarak sözvarlığı adı altında ele alınır. (s. 13)

(kitap içerisinde yukarıda sıralanana maddeler örneklendiriliyor)

Türkçenin en eski ürünleri, Orhun ve Yenisey yazıtlarıdır.

Orhun Yazıtları hakkında çalışmış olan Fransız Türkoloğu R. Giraud, yazıtların soyut sözvarlığından yoksun olduğundan söz ediyor. (s. 26) (Bu iddia küllüm yalandır)

Türkçede,

İnsan yavrusuna,

Ad olan en eski sözcük ogıl (oğul)dur. Oglan, bunun çoğul biçimidir.

Çocuk ise Türkçeye sonradan, Rusça çoçka’dan geçen ve “domuz yavrusu” anlamına gelen bir sözcüktür. (s. 34)

(eń) sözcüğü, Karahanlı Türkçesinde insan yüzünü işaret eder. (eń / ben) (s. 37)

Hint-Avrupa dillerinde çok az kullanılan ikilemeler Türkçede yaygın olarak kullanılmış (hâlâ daha da kullanılmaktadır). (s. 81)

Aktarmaların çoğu, anlambilimde benzetme adı verilen olaya dayanır; keçi gibi inatçı vs. (s. 101)

Türkçede abartılı anlatımda öteden beri en çok kırk ve bin sözcüklerinden yararlanılmaktadır.

Dokuz sayısı da hafif sayılabilecek bir anlatımda kullanılmaktadır.

Abartmalı deyimler arasında “kan” kavramından yararlanılan örnekler vardır.

Ciğer ve yürek kavramlarının da abartmalı deyimlerde yer aldığı görülür. (s. 109/110)

Bilgi Yayınevi

Şubat 2002