Karadeniz’in Mimari İncisi Serander

Karadeniz’in Mimari İncisi Serander

Atalay Yılmaz (s. 89-96)

Kafkasya’dan Kastamonu bölgesine kadar geniş bir coğrafyada görülen seranderlerin (yöredeki diğer adları: nayla, paska, bagen) en güzel, sanatsal örnekleri Doğu Karadeniz bölgesinde bulunmaktadır.

Gövde kısmı, tepesinde teker bulunan direkler üstüne oturtulmuş, 4x5 m. ebatlarında, geçme ve ahşap yığma tekniği ile yapılmış mısır/erzak ambarına Serander denir.

…direğin tepesinde duran geniş teker (…) farenin seranderin içine girmesini engeller.

Seranderlerin ana işlevi mısırı kurutmak ve onu güvenli bir şekilde saklamaktır.

Buğday, mısır, fasulye, patates, meyve kuruları, turşular, baklagiller, fındık ve diğer kışlık ihtiyaçlar seranderde bozulmadan saklanabilmektedir. Seranderin anahtarı genelde evin en yaşlı ve söz sahibi kadınlarında bulunur.

Kastamonu’dan Artvin’e kadar olan bölgede seranderlerin işlevi hemen hemen aynıdır: Mısırı kurutma, saklama, gıda/erzak ambarı (s. 89).

Her yörenin seranderinin kendine has teknik özellikleri, planı olduğu görülmektedir (s. 90).

Serander, Yunanca “kserándiro” kelimesinden; kurutma balkonu anlamına geliyor.

Ordu’da daha çok seren, serende, Giresun’da ise serenti biçimleri kullanılmaktadır (s. 91).

“Naliya” ve diğer formları seranderin yerine başta Rize olmak üzere Artvin’in bazı yörelerinde ve Gürcistan’da da (Nalia: Nalya) kullanılmaktadır.

Paska kelimesi özellikle yoğun olarak Trabzon ili Sürmene ilçesi başta olmak üzere Araklı’nın bir bölümünde, Rize’nin ise bazı yörelerinde serander yerine kullanılmaktadır (s. 92).

Bagen/Bageni başta Artvin olmak üzere Rize’nin Fındıklı gibi bazı yörelerinde serander yerine kullanılmaktadır.

Artvin’den Ordu’ya kadar olan bölge içinde “ambar”, yukarıdaki kavramlarla (Serender, Nayla, Paska, Bagen ve türevleri) anılırken, Kastamonu, Sinop ve kısmen Samsun bölgelerinde serender yerine doğrudan onun işlevini gören “ambar” kullanılmaktadır.

“Ambar”a ilişkin ikinci bir olgu da şudur: Serender, Nayla, Paska, Bagen ve türevi olan kavramlar doğrudan direkler üstünde duran yapıyı ifade etmektedirler. Ancak ambar (Kastamonu, Sinop, Samsun’da) hem direkler üstünde duran yapıyı hem de zemine, hatta Rize’nin iç bölgelerinde evin bir bölümüne, çoğunlukla hayat kısmına kurulu ve mısır, buğday/tohum saklama işlevini yerine getiren yapılar için kullanılmaktadır (s. 93).

Sayvan, seyvan, sayfan: Güneşten ve yağmurdan korunma amacıyla yapılan geniş suntaya sayvan denir.

Sarben, Sarbi: “Sarben”, serander yerine Hopa’nın bazı yerlerinde kullanılıyor (s. 95).

---

Rize Defteri 3

Editör: İsmail Kara

Dergâh Yayınları

İstanbul, 2016