Trabzon’da Bakırcılık Sanatı ve Ali Çavuş

Fatma Yıldırmış - Trabzon’da Bakırcılık Sanatı ve Ali Çavuş

…çalışma, Ali Çavuş ve eserlerinin bakırcılığa katkısı yönünde ilerlemiştir.

Bakırın en önemli özelliği başka maddelerle karışarak alaşım yapabilmesidir. Çinko ile karıştırılarak pirinç, bronz ya da kalay ile tunç alaşımlar elde edilmektedir (s. 79).

Osmanlı Devletinin ekonomisine yön veren sanayinin başlıca kollarından ve devletin gelir kaynaklarından birini oluşturan madenler, Tanzimat dönemine kadar devlet kontrolünde işletilirken, bu tarihten sonra özel teşebbüs tarafından işletilmeye başlanmıştır.

Bakırcılık sanatının geliştiği merkezler önemli ticaret yolları ve bakır üretimi yapılan yerlere yakın merkezlerdir.

(Halibler) demir sanayisinin becerikli ustaları çelik sanayisinin de kurucuları olarak bu işi Yunanlılara da öğretmiştir. Günümüze kadar hâlâ bu bölgelerde küçük ev atölyelerinde ilkel veya gelişmiş aletlerle demir-çelikle uğraşanlar da vardır (Goloğlu, Anadolu’nun Millî Devleti Pontos: 6). (s. 80-81)

Bakır kap yapım teknikleri, dövme, dökme, sıvama (tornada çekme) ve preste basma olmak üzere dört ana bölüme ayrılmaktadır.

Bakır mutfak eşyası “çekme” veya “dövme” bakır diye satılır.

Ustalar dövme bakırın üzerindeki pürüzlerden dolayı pürüzsüz çekme bakıra göre daha iyi ve kalın kalay tuttuğunu ifade ediyorlar (s. 81).

Trabzon’da üretilen bakır ev araç ve gereçler olarak; tavalar, tencereler, tabak ve sahanlar, tepsiler ve siniler, ibrik, sürahi ve taslar, kepçe, kazan, hamam tası, güğüm, dekoratif eşya, şekerlik, semaver, cezve, çamaşır leğeni vb. sayılabilir (s. 83).

(İlde) kendi yaptığı bakırları satan usta kalmamıştır. Gaziantep, Kahramanmaraş ve Ankara’dan gelen bakır ürünleri satmaktadır.

…ilde bakır işlemeciliği de yapılmaktadır.

İldeki bakırcı ustaları: Ali Çavuş, Muammer Köroğlu, Veysel Doğan, Emin Özkara ve Metin Temizel.

Ali Çavuş (s. 84)

…yenilikçi düşünceye açık,

Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman ve onun eşi Hürrem Sultan adına birer ibrik yapmıştır. Bu ibriklerin gövde kısmına ise sahiplerinin fotoğraflarını işlemiştir (s. 85).

(Mülakat)

Sanatta yenilik keşfettim. Bakır yumuşatmak için havayı, tüpü kullandım.

Bu sanat bir zamanlar evlenecek çiftlerin olmazsa olmazıydı (s. 89).

---

Yıldırmış, Fatma. (2015), “Trabzon’da Bakırcılık Sanatı ve Ali Çavuş,” Uluslararası Karadeniz Havzası Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, (s. 78-95)