Giresun İli ve Yöresi Ağızlarında Fındık

Serdar Bulut - Giresun İli ve Yöresi Ağızlarında Fındık

…ekonomisi fındık üzerine endekslenen şehirde; düğünler, eğlenceler ve tatiller fındığın harmanına ve ticaretine göre planlanmaktadır.

…yöre ağzında (…) dil malzemelerinde fındıkla ilgili kullanımların fazla olması doğaldır.

Günümüzde Giresun şehrinde nüfusun çoğunluğunu Çepni Türkleri oluşturmaktadır.

şehrin adı

“Kerasus” adının Türkçe söyleyiş etkisi ile “Giresun” şekline dönüştüğü anlaşılmaktadır”

araştırmacılar bu adlandırmanın yörenin önemli miktarda yetiştirdiği “Kiraz” meyvesinin söylenişinden doğduğunu da ortaya koymuştur (s. 206).

Türkiye, dünya fındık üretiminde ilk sırada yer almaktadır. Halen dünyada fındık yetiştiren ülkeler; Türkiye, İspanya, İtalya, Fransa, İran, Amerika, Rusya, Filistin ve Çin'dir.

Türkiye’de (…) yaklaşık 3 ila 5 m. ve İtalya, İspanya, ABD gibi ülkelerde yetiştirilen çeşitler ise, 6 ila 8 m. boylanabilen, küçük ağaççıklar olarak dikkati çekerler.

Türk fındığı (corylus avellana L.) türü, 20 ila 22 m. kadar büyüyebilen bir ağaç görünümündedir.

1403 yılında Cenevizlilerin yelkenlerle Karadeniz’den fındık alıp İstanbul’a getirdikleri biliniyor…

Türkiye’den ilk defa 1773’de Rusya’ya, 1792’de Romanya’ya, 1851’de İngiltere’ye, 1871’de Belçika’ya fındık gönderilmiştir.

en kaliteli fındığın Giresun’da yetiştiği biliniyor (s. 207).

“Fındığın başkenti Giresun, sarayı Bulancak, tahtı Ayvasıl”dır.

Giresun bölgesinde genel olarak fındıklar, parlak kabuklu, iri taneli, dolgun, yüksek randımanlı olmaktadır. Kalite bakımından da dünya fındık üretiminde en yüksek yeri almaktadır (s. 28).

Fındıkla İlgili Atasözleri

Bir avuç fındık, bir yığın sağlık

Daldaki fındık cepte harçlık olmaz

Elin tavuğu ele kaz, fındığı da koz görünür

Fındık kadar aklı vardı, o da koruk çıktı

Fındık kadar aklınla elma kadar işe karışma

Harman fındığıyla yar sevilmez

Harmana serilmeyen fındık kuru sayılmaz

Sen ağa, ben ağa, fındıkları kim toplaya

Fındıkla İlgili Deyimler

Fındık altını gibi

Fındık çubuğu gibi

Fındık kırmak

Fındıkla İlgili Maniler (s. 216)

Fındığın çalışını

Kırarlar yarısını

Küçükken evlenenin

Alırlar karısını

Fındık budaklanır mı?

Dalları saklanır mı?

Anasının yanında

Kızı kucaklanır mı?

Fındıkla İlgili Tekerlemeler

Karga fındık getirdi

Sıçan yedi bitirdi

Onu tuttu bir kedi

Miyav dedi, av dedi.

Yok mu bana bir av dedi

Fındıkla İlgili Ninniler (s. 219)

Fındıkla İlgili Türküler

Yine yeşillendi fındık dalları

Bir fındığın içini

Fındık toplayan gelin

Fındıkla İlgili Bilmeceler

Çıtır çıtır kırılır, kıtır kıtır yenir; Giresun’da derilir, size gönderilir

Sonbaharda pürçeklenir, ilkbaharda çiçeklenir, yaz kış gemilere yüklenir

Fındıkla İlgili Dualar

Fındığın bereketli olsun

Fındığın çok olsun

Fındıkla İlgili Beddualar

Fındığı yanasıca

Fındıksız kal

Evlilik Kültüründe Fındık

Saçgı: Gelin eve giderken gelinin başının üzerine fındık saçılır.

Yedi Çift Bir Tek Fındık: Birbirine yapışık, çift fındık bulmak zordur. Yedi çift, bir tek olmak üzere toplam 15 fındık bulan bekâr gençler, buldukları fındıkları gece yastıklarının altına koyunca kısmetlerinin açılacağına inanırlar (s. 223).

Yöresel sözlük

Alivre: Fındığın dalında satılması. (

Atdamak (ayıtdamak): Sık bitkilerin ve özellikle fındık ocaklarının ayıklanması işi

Ayı fındığı: Dağlarda yetişen yabani fındık

Başak: Fındık toplandıktan sonra geride kalan çotanak fındıklar

Burç gurusu: Fındık meyvesinin iyi olduğu yılın akabindeki yılda, fındık olmadan kurur ve fındık olmazsa, o yıla burç gurusu denir

Cıdık: Fındık dalından yapılan ve karatavuk yakalamak için kullanılan yay şeklinde eğilebilen tuzak

Curuf: Fındık meyvesinin kabuğunu saran yeşil kısım

Çakıldak: Fındık, mısır, buğday gibi tarım ürünlerinin taneleri

Çardak fındığı: Tavan arasında veya tütün damlarında güneş görmeden kurutulan çerezlik fındık

Çeç: Talaşı çıkarılmış kabuklu fındık, çotanağından çıkarılmış fındık

Çiftleme: İkiz, yapışık fındık

Çöte: Fındık toplanan sepet

Dikin: Fındık fidesi

Dozillik: Özellikle ucu sivri fındıktan yapılan topaç şeklindeki oyuncak

Dozirik: Delik fındıktan yapılan oyuncak

Fındık mazusu: Ağaç dikmelerle yapılan ve içine fındık konulan tahta semender. Ambar, merek

Fışkan: İnce, uzun fındık çubuğu

Fitruka: Fındık tanesi yere düşüp filizlendikten sonra kabuk içinde kalan değişik lezzetteki meyvesidir.

Fol: Sert kabuğu çıkarılmış fındık meyvesi

Futuç: Fındığın yeşil kabuğu. Buna zuluf ya da kumuş da denmektedir

Gacır: Fındığın yaş kabuğu

Galat: Fındık çubuğundan yapılan sepet

Garamuk: İçi boş, hastalıklı fındık

Gavsak: Fındığın dışındaki kurumuş olan yeşil kabuk

Gavsuk: 1. Kabuklu fındığın dışındaki yeşil kısım

Gazel: Kurumuş fındık kabuğu

Gerevü: Yüksek dallardaki fındık meyvesini toplamak için dalı çekmeye yarayan ucu çatal çubuk

Gıdık: Fındık toplamak için kullanılan küçük sepet

Güllük: Fındık bahçesinde olan uzun otlar

Haşlak: Aşırı sıcak nedeniyle yeterince gelişip sertleşememiş olan fındık meyvesi

Hüğüm: Fındık dalı

Irgama: Fındıklar olgunlaştıktan sonra, fındık dallarını sallayarak olgunlarını düşürüp toplama

Işka: Fındık ocağının kökünden ya da dallarından çıkan filizler

Karabaş: Hastalık sonucu içi çürüyen boş fındıklar

Karamuk: Hastalık sonucu içi çürüyen gelişmemiş fındık

Kelez: Çürük iç fındık

Kelif / gelif: Fındık harmanlarındaki bekçi kulübesi

Kesici: Tarladan ne kadar fındık üretileceğini tahmin eden tecrübeli kişi

Kopali: Fındık kıran alet

Kugar: Fındık devşirirken uzaktaki dalları yakına çekmek için kullanılan ucu çengelli çubuk.

Masdı: Sepet yapmaya yarayan küçük fındık dalı

Mayalama: Fındık meyvesinin içinin dolmaya başlaması

Paldır: Fındık bahçesinin altındaki yeşil otlar

Patak: Çotanak fındık

Patoz: Fındık tanelerini yeşil yeşil kabuklarından çıkarmak için kullanılan motorlu makine

Piç: Fındık kökünden çıkan yeni sürgün, filiz

Püs: Fındık dallarındaki çiçeklerin üst üste gelerek aşılanması. Aşılanan fındık büyük olur

Sayvan: Fındık harmanlarındaki bekçi kulübesi

Sonlama: Fındık toplandıktan sonra tarlada geri kalan fındık meyvelerini tarla sahibinin tekrar toplaması

Soğuleş: İçi boş fındık

Şelek: Orta büyüklükteki fındık sepeti

Tekleme: Harmanda son kalan iyi ve kötü fındıkları tek tek kontrol ederek birbirinden ayırma

Toka: Fındık toplanırken bele bağlanarak kullanılan örme sepet

Topur: 1. Fındık meyvesinin dışındaki yeşil kabuk

Üğüm: Fındık ocağı, fındık ağacı

Vurgun: Kabuğu kırılırken fındık içinin yaralanması

Yelönü: İçi çok küçük veya boş fındık

Yıflan: Esnek, ince fındık çubuğu.

Zıpcuk: Fındık sürgününün kabuğundan yapılan düdük

---

Bulut, Serdar. (2018), “Giresun İli ve Yöresi Ağızlarında Fındık,” Mavi Atlas Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1 (s. 205-232)