Şebinkarahisar'da Ölüm İle İlgili İnanç ve Ritüeller

Mustafa Bayar - Şebinkarahisar'da Ölüm İle İlgili İnanç ve Ritüeller

Köpeğin uzun uzun uluması, bir eve yakın uluması, kapı önünde uluması ölümün ön belirtisi olarak kabul edilir.

Baykuşun çatısına konduğu ve öttüğü evden bir ölünün çıkacağına, o eve bir uğursuzluğun geleceğine inanılır. Bundan dolayı yörede bazı kimselere “ocağında baykuş ötsün”, “ocağına baykuşlar tünesin” diye beddualar da edilir.

Genellikle yörede karganın bir evin damında ötmesi, horozun zamansız ötmesi uğursuz sayılır, ölüm olacağına yorulur (s. 178).

Rüyada ölen kişi, rüya görenden bir şey isterse ya da gel diye çağırırsa ölüme yorumlanır. Rüyada ölü görmek diriye, diri görmek ölüye işarettir.

Şebinkarahisar yöresinde de yıldız kayması gibi göksel olaylar çoğu zaman bir felakete, ölüme ön belirti olarak yorumlanmıştır (s. 179).

Öleceği anlaşılan kişinin başucunda Kur'an okuma geleneği yaygındır.

Hastanın ağzına su verilir, zemzem suyu varsa bunu vermek daha makbuldür. Bu pratiğin yapılmasındaki amaç; ölüm döşeğindeki hasta susamaktadır. Bunu bilen Şeytan, hastanın karşısına geçerek, 'bana imanını verirsen sana su veririm' der. Bu nedenle hastaya su verilir ya da dudaklarına su damlatılır. Böylece şeytanın tuzağına düşmemesi sağlanmış olur.

Şebinkarahisar ve çevresinde ölüm, “vefat etmek, hakka yürümek, hakkın rahmetine kavuşmak, ruhunu teslim etmek, son nefesini vermek” gibi terimlerle ifade edilmektedir (s. 180).

Ölünün gözleri 'gözü arkada kalmasın' diye salâvat getirilerek kapatılır. Ağzı açık gitmesin diye çenesi bağlanır.

Ölen kadınsa saçlarına, eline, ayağına kına yakılır

…üstündeki elbiseler çıkarılır ya da makasla kesilir. Üzerine beyaz bir örtü serilir

Yas ve kederin bir göstergesi olarak ölü gömülene kadar ev süpürülmez, çamaşır yıkanmaz, cenaze evinde yemek pişirilmez, komşular tarafından cenaze evine yemek getirilir.

…cenaze çıktıktan sonra, o evde bulunan bütün sular “Azrail kılıcını yıkadı düşüncesiyle içilmez, dökülür (s. 181).

Ölen kimse elden geldiğince çabuk gömülmeye hazırlanır. Kişi sabahleyin ya da gece ölmüşse öğle namazına, ikindiden sonra ölenler, o gece bekletilerek sabahleyin gömülürler.

Su ısıtılırken genellikle çam odunu kullanılır. Yanmayan ya da arta kalan odunlar alınmaz, atılır.

Ölü yıkandıktan sonra kazan ters çevrilir.

Erkek kefeni, üç parça bezden (gömlek, izar ve lifafe), kadın kefeni ise; bunlardan başka bir başörtüsü bir de göğüs örtüsü olmak üzere beş kat bezden oluşur (s. 182).

Tabut mezarlığa kadar omuzla taşınır.

Kadın mezarının derinliği göğüs hizasına kadar, erkeğinki ise göbek hizasına kadar olur.

…kadın ölüyü mahremi (oğlu, kardeşi, kocası) kabre indirir. Tabuttan çıkarılan ölü, sağ tarafına doğru kıbleye gelecek şekilde yatırılır. Bağlanan baş ve ayak tarafı çözülür. Mezar tahtaları sıkça dizilir. Bu işlemden sonra cemaat sırayla mezara toprak atar. Toprak atarken kürek elden ele verilmez, yere bırakılır ve yerden alınır (s. 183).

Defin işlemi tamamlanıp cemaat dağıldıktan sonra, imam kabrin baş tarafına durarak “telkin” yapar…

...telkin, fıkıh terimi olarak ölüm döşeğindeki kişiye Kelime-i Tevhid'i veya Kelime-i Şehâdet'i hatırlatmayı (…) ifade eder (s. 184).

Yas süresince cenaze yakınlarının uyması gereken birtakım kurallar mevcuttur ki bunlar; eğlenmemek, süslü elbiseler giyinmemek, düğün, nişan veya sünnet merasimlerini ertelemek gibi kaçınmalardır (s. 185).

7. gününde (cumalık) mevlit okutulur, 52. gecede yemekli mevlit okutulur. Halk arasında bu gecede ölünün etinin kemikten ayrıldığına inanılır

Senesinde de mevlit okutanlar vardır. Ölen kişinin ardından ilk yedi gün Yasin Suresi okutulur.

Yörede bazı köylerde (…) helva yapılıp dağıtılır (s. 186).

…mezarlıkların kenarında bulunan ağaçlar kesilmez, kesilmesi günah sayılır. Mezarlıkların etrafına kavak ve çam ağaçları, mezarların üzerine ise susam, çiçek türü bitkiler dikilir.

Mezarlığın içinden gece geçilmeyeceği inancı yaygındır. Mezarlıktan gelen direk olarak eve gelmez, ahıra ya da samanlığa gider (s. 187).

---

KSBD, 2014-Sonbahar, y. 6, S. 11, s. 175-190