Ayşe Demir - Mizahi Kahramanın Doğuşu Ömer Seyfettin'in Efruz Beyi

Mizahi Kahramanın Doğuşu Ömer Seyfettin'in Efruz Beyi

Ayşe Demir, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 8/1, 2019 s. 392-404

Ömer Seyfettin’in hikâye yazarlığı (…) Üyesi olduğu toplum ve çağ, yaşadığı coğrafyanın meseleleri edebî dünyasının içeriğine sızar.

Efruz Bey (…) mizahın da yardımıyla döneme ve zihniyetlere getirilen eleştirinin ana hedefi olur.

“kimlik” meselesine odaklandığı öykülerinde, çocuk kahramanları tercih etmesinden (mütevellit çocuk hikâyeleri yazarı diye yaftalanır).

Mizah (…) özellikle eleştiriye ya da hicve yöneldiği öykülerinde asıl anlatım yoludur.

(Efruz Beyli hikâyeler) Efruz Bey’i, özellikle farklı görüşteki aydın gruplarının içinde gezdirerek hem bilinçsiz bir araç durumundaki ana kahramanın hem de onun etkileşimde bulunduğu kişilerin ve durumların eleştirisini yapar.

…okurun da bilinçli bir alıcı olması mizahın tam manasıyla kavranmasında kilit işlev görmektedir.

“Hürriyete Layık Bir Kahraman” hikâyesi Efruz Bey’in kahramanı olduğu serinin ilk halkasıdır.

Kahramanın asıl adı Ahmet’tir. …bir halk kahramanı olma arzusu duymakta, bu nedenle sahip olduğu ismi sıradan bulmaktadır.

Efruz ismi Araba Sevdası romanının kahramanı Bihruz’u hatırlatır.

Ömer Seyfettin, bu seri hikâyelerdeki mizahı, ‘mübalağa’ etmek olarak da yorumlar.

Efruz Bey’in yerildiği temel noktaların başında onun cehaleti, hiçbir konu hakkında tam bir vukuf sahibi olmayışı gelir.

Resmî salnamede ‘Kanun-ı Esasi’ ibaresini gören Efruz Bey, bunun her sene tekrarlanan bir gelenek olduğundan tümüyle habersizdir. Zaten mevcut olan Kanun-ı Esasi’nin yeni ilan edildiğini düşünerek heyecanlanır ve neredeyse tüm İstanbul halkını içine alan bir yanlış anlama dalgasını başlatır. Hedefi ise II. Abdülhamit’i devirmek ve nihayet hürriyet kahramanı olmaktır.

Türkçe hürriyet yerine ısrarla Fransızcasını söylemeye çalışması (…) O, böylelikle muhatapları tarafından daha saygın görüneceğini düşünür.

Liberte yerine bu kelimeyi kavram olarak asla çağrıştırmayacak ‘Leblebi’nin gelişi de bu mizahı kuvvetlendirir.

Bağlamdaki uyuşmazlık ne kadar fazlaysa sahne de o denli komik olur.

İronide asıl amaç yüzeyde sunulan anlama karşılık alt yapıda daha derin ve karşıt bir mesaj vermektir. Mizahın oluşturduğu üst yapının amacı ironinin sağladığı derinliği ilk bakışta gözden uzak tutmaktır.

Ömer Seyfettin, epigrafta Efruz’u ‘hepimizden bir parça’ olarak tanımlar.

Efruz Bey, sıradan bir yalancı değildir. O kendi yalanlarına samimiyetle inanır. Kendine kurduğu hayali dünyadan hiçbir kuşku duymadan yaşar.

…