Geleneksel Japon ve Osmanlı-Türk Evi'nin Modern Konuta Yansımaları Bruno Taut'un Ortaköy Evi - Notlar

Türkan Harmanbaşı - Geleneksel Japon ve Osmanlı-Türk Evi'nin Modern Konuta Yansımaları Bruno Taut'un Ortaköy Evi - Notlar

Doktora Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul, 2024

…

Özet

Yaşadığımız mekânlar kültürel, sosyal, toplumsal, bireysel, ekonomik kimliklerimiz doğrultusunda şekillenmektedir.

Modernizm / yaşam alışkanlıklarını ve konuttan beklentileri önemli ölçüde etkilemiştir.

Bu durum, / "kimliksizleşme-kimliksizleştirme durumu" yaratmaktadır.

…sorunun üstesinden gelmek için, geleneksel mimariyi modernize etmek / bir çözüm olarak görülmektedir

Bu bağlamda, Bruno Taut ve onun Ortaköy Evi incelenmektedir.

 

İkinci Bölüm: Geleneksel Japon Evi ve geleneksel Osmanlı-Türk Evi, plan, cephe ve iç mekân özellikleri bağlamında detaylıca incelenmiştir.

Üçüncü Bölüm: Japonya’da ve Türkiye’de inşa edilmiş, geleneksel öğelerle bağ kuran modern konut projeleri analiz edilmiştir.

Dördüncü Bölüm: Modern Türk konutları, geleneksel Osmanlı-Türk Evi bileşenleriyle karşılaştırılarak benzerlikler ortaya konmuştur.

Beşinci Bölüm: Bruno Taut’un yaşamı, mimarlık anlayışı ve eserleri anlatılmıştır.

Altıncı Bölüm: Taut’un Ortaköy Evi incelenmiş/değerlendirilmiş.

 

Birinci Bölüm - Giriş

…tezin amacı, geleneksel mimari ile modern mimarlık arasındaki devamlılığı takip ederek yere özgü modern konut mimarisinin mümkün olup olmadığını araştırmaktır.

yaşanan mekân ait olunan topluma, sosyo-kültüre, iklime, coğrafyaya uyumlu olduğu zaman yaşama ahengi meydana gelmektedir.

 

İkinci Bölüm - Geleneksel Japon ve Osmanlı-Türk Evi Mimarisi

Geleneksel Japon Evi

Tarihsel süreçte tateana cükyo (çukur konutlar), takayuka-şiki cukyo (yükseltilmiş ambarlar) ve Budizm'in etkisiyle gelişen Şinden tarzı (aristokrat konutlar, Nara Dönemi) gibi tipler görülmüştür. Muromaçi döneminde Zen Budizmi'nin etkisiyle sadeliği vurgulayan çaşitsu (çayevi) ve erken modern konutun kökeni olan Şoin tarzı ortaya çıkmıştır. Edo döneminde ise halkın kullandığı minka (kırsal konut) ve ticaret+konut işlevli maçiya (kasaba evi) yaygınlaşmıştır.

 

Plan Özellikleri

Heya (Çok İşlevli Oda)

 

Zaşiki (Misafir Odası) / içerisinde tokonoma köşesi barındıran prestij mekânıdır. Yükseltilmiş bir zemin duvarda girinti yaparak tokonomayı oluşturmaktadır. Tokonomada bir adet güzel yazı eseri, önünde vazoda çiçek aranjmanı ya da tütsülük gibi estetik öğeler bulunmaktadır.

 

İma (Oturma Odası) / genellikle ortasında irori (ateş çukuru/ocak) bulunur.

 

Genkan (Giriş) / "kirli" dış kısım ile "temiz" iç kısım arasındaki ayrımı temsil etmektedir

 

Engava (Veranda)

 

Niva (Bahçe)

…

 

Şoci (Şeffaf Kayar Panel)

 

Çatı: Kırma, beşik, kırma ve beşik, piramit çatı gibi tipler en yaygın olanlarıdır

 

Saçak: geniş saçaklar verandaları yağmurdan korur ve saçak altları başlı başına birer mekân haline gelmiştir.

 

Oşiire (Sabit Dolap): Yatak takımlarını veya minderleri saklamak için kullanılan sürgülü kapaklı büyük bir dolaptır

 

Tatami (Hasır Döşeme): Pirinç samanı çekirdekli hasır döşeme kaplamasıdır; bir odanın büyüklüğü tatami hasırlarının sayısına göre belirlenir.

 

Fusuma (Opak Kayar Panel)

 

Geleneksel Osmanlı-Türk Evi

Kökenleri arasında Türk-Asya göçebe yaşam kültürü, İslam dünya görüşü ve Anadolu'nun zengin kültürü sayılmaktadır.

Temeli ‘taşınabilir mekân’ anlayışına dayanır.

 

Plan Özellikleri

S. Hakkı Eldem’in sofanın plandaki yerine göre yaptığı sınıflandırma yaygındır: Sofasız, Dış Sofalı, İç Sofalı (en yaygın) ve Orta Sofalı.

 

Oda: Mekânsal biçimlenmenin temel birimidir

 

Eyvan: Genellikle bir basamak yükseltilmiş, üç yanı kapalı oturma yeridir.

 

Taşlık: Zemin katta sokaktan evin girişine kadar olan bölümde taşla döşeli giriş avlusudur

 

Avlu

 

Bahçe

…

Cumba/Çıkma: Yapının sokağa ya da çevreye yönelmesi için düzenlenmiştir; cepheye hareketlilik katar ve odaların daha havadar olmasını sağlar.

 

Balkon: Genellikle güneydoğu cephesinde yer alır; gün ışığından faydalanarak meyve/sebze kurutma ve dinlenme işlevini görür.

 

Çatı: Genellikle kırma ya da beşik çatı tipindedir

…

 

Üçüncü Bölüm - Geleneksel Japon Evinin Modern Konuttaki İzleri

Bu bölümde 11 modern Japon konut projesi analiz edilmiştir.

İncelenen 11 modern Japon konutunda tüm geleneksel bileşenler %66 oranında kullanılmıştır.

 

Dördüncü Bölüm - Geleneksel Osmanlı-Türk Evinin Modern Konuttaki İzleri

Bu bölümde 14 modern Türk konut projesi analiz edilmiştir.

 

Beşinci Bölüm - Bruno Taut’un Hayatı ve Mimarlığı

Bruno Taut (1880–1938), mesleğe duvar ustası olarak başlamış

Demir Anıt (1913) ve Glasshaus (Cam Ev, 1914) gibi dışavurumcu eserleriyle tanınmıştır.

Nazi baskısı nedeniyle 1933'te Almanya'dan ayrılarak Japonya'ya gitmiş (1933-36).

1936'da Türkiye'ye gelmiş, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü başkanlığı görevini üstlenmiş

 

Taut, mimarlığı "oran sanatı" şeklinde tanımlamıştır

Önemli Yapıları: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi (1937-39), Ankara Atatürk Lisesi (1937-40), Trabzon Lisesi (1938-40), Kültür Pavyonu (1938)

 

Ortaköy Evi

Bruno Taut’un 1938 yılında Emin Vâfi Korusu’nda kendisi için tasarladığı bu konut, betonarme taşıyıcı sistemle, eğimli araziye yüksek pilotiler üzerinde yerleştirilmiştir. Bu tasarım, mimarın tüm kariyerinin sentezi olarak görülmektedir.

 

Plan çözümü işleve yöneliktir.

Çatı formu, Japon pagodalarını andıran katmanlı biçimlenmeye sahiptir

 

Altıncı Bölüm - Bruno Taut’un Ortaköy Evi Özelinde Geleneksel Japon ve Osmanlı-Türk Evi’nin Modern Konuta Yansımaları

Ortaköy Evi, Japon ve Osmanlı-Türk geleneksel bileşenlerinin toplamda %66 oranında kullanıldığı bir sentezdir. Elde edilen veriler, geleneksel mimarinin ilkelerinin (sadeliği, işlevselliği, topografyaya uyumu) evrensel değerlerle örtüştüğünü göstermektedir.

 

Yedinci Bölüm - Sonuç ve Öneriler

Modern Japon konutlarında en çok tercih edilen geleneksel plan bileşenleri; açık plan tipi, heya, ima, genkan, engava ve niva olmuştur. Cephede engava, şoci ve saçak, iç mekânda ise oşiire, tatami, fusuma ve şoci öne çıkmıştır.

 

Modern Türk konutlarında en çok tercih edilen geleneksel plan bileşenleri; plan tipi, sofa/hayat ve bahçe olmuştur. Cephede tüm bileşenler (cumba/çıkma, balkon, pencere, çatı ve saçak) yüksek oranda kullanılmıştır. İç mekân tasarımında ise ocak ve gömme dolap kullanılmıştır.

 

Ortaköy Evi’nden elde edilen veriler, modern Japon ve Türk konut analizlerinden çıkan verileri büyük oranda doğrulamaktadır. Ortaköy Evi analizlerine göre, geleneksel Osmanlı-Türk Evi'ne ait öğelerin uyarlandığı modern konut tasarımında planda plan tipi, sofa/hayat ve bahçe; cephede cumba/çıkma, balkon, pencere, çatı ve saçak; iç mekânda ocak ve gömme dolap bileşenlerinin kullanılması gerektiği sonucu çıkmıştır.

…