Valerie Sweeney Prince - Evi Yakmak Afrika-Amerikan Edebiyatında Yuva - Notlar

Valerie Sweeney Prince - Evi Yakmak Afrika-Amerikan Edebiyatında Yuva - Notlar

Burnin' Down the House, Home in African American Literature, Columbia University Press, New York, 2005

 

Afro-Amerikan edebiyatındaki ev, yuva ve Büyük Göç temalarını ele alıyor. Giriş bölümü, Afro-Amerikalılar için yuva arayışının yirminci yüzyıl boyunca adalet ve fırsat arayışıyla nasıl iç içe geçtiğini tartışmaktadır. Kitabın bölümleri Richard Wright'ın Yerli Oğul, Ralph Ellison'ın Görünmez Adam, Toni Morrison'ın En Mavi Göz ve Süleyman'ın Şarkısı ile Gayl Jones'un Corregidora adlı eserlerindeki ev ve mutfak temsillerini incelemekte

Yazar özellikle Houston A. Baker Jr.'ın "blues matrisi" teorisini eleştirel bir şekilde inceleyerek ve blues'un ifade gücünün maddi yoksunluk ve toplumsal baskı karşısında bir yuva işlevi görme rolünü vurgulayarak, cinsiyet ve mekan unsurlarını analiz ediyor.

 

Giriş: Bir Ev, Bir Yuva Değildir

Yirminci yüzyılda Afrikalı Amerikalıların adalet ve özgürlük arayışı, aynı zamanda bir yuva arayışı olarak tanımlanabilir.

 

Amerika, yüzyılın başlarında Afrikalı Amerikalıların sanayileşmiş Kuzey'in vaat ettiği fırsatları yakalamak için Güney'i terk ettiği en büyük kitlesel göçüne tanık oldu. Ancak Kuzey şehirlerindeki göçmenleri ırkçılık, yerine getirilmemiş vaatler ve yoksulluk dolu aşırı kalabalık gettolar bekliyordu.

 

Blues ve Yuva / Afrika-Amerikan edebiyatının yüzyıllık tarihinde, ev aynı anda hem her yerde hem de hiçbir yerde olduğu görülür.

Yazarlar bu yuva özlemini, yoksunluktan doğan blues'un dilini ve duygusunu kullanarak ifade ederler.

 

Blues'un ifade gücü paradoksal çağrışımlardan doğar ve kaotik bir dünyada ev kavramını mümkün kılan mantığı sunar. Blues performansı, Farah Griffin'e göre, geçişsel bir alan görevi gördüğünü ve göçmenden kentliye dönüşümü biraz daha az sert hale getirdiğini yazar.

 

Houston A. Baker Jr.'ın Blues Matrisi Eleştirisi: Çalışmada, Baker'ın blues matrisi olan kara (bütün) deliğin (black hole) geri çekilme ve yenilenme potansiyeli sunduğu görüşü incelenir ve eleştirilir. Baker, matrisi bir rahim [vurgular eklendi], bir ağ, fosil taşıyan bir kaya... olarak tanımlar. Ancak, Baker'ın matrisi kadın bedeninden alınan bir metafora dayansa da, kadınlara yer açmayan, üretken güce sahip bir matris hayal etmekle yetiniyor. Ann du Cille, Barbara Christian ve diğer feminist akademisyenler Baker'ın çalışmalarını cinsiyetçi olarak eleştirmişlerdir.

 

Çalışmanın Odak Noktası: İncelenen romanlarda (beş roman: Yerli Oğul, Görünmez Adam, En Mavi Göz, Corregidora, Süleyman'ın Şarkısı), evin temsili üç temel mekân etrafında şekillenir: şehir, mutfak ve rahim. Ev arayışı, Şehirden mutfağa, oradan da rahme doğru gittikçe küçülüyor ve Baker'ın kara deliğine benzer şekilde her şeyi içine çeken bir girdap şeklinde şekilleniyor. Bu girdap, Corregidora romanında patlayıcı bir yıkımla bozuluyor.

 

Şehir İçin (Yeterince) Yaşamak: Yerli Oğul

Richard Wright'ın 1940 tarihli romanı, Afro-Amerikalıların Kuzey şehrini yaşanabilir bir yuva bulma şansı olarak gördükleri büyük bir geçiş dönemini kapsar. Bigger Thomas, yerli oğul olarak şehri miras alır, ancak şehir onu reddeder. Kronolojik olarak bakıldığında, romanlar ev özlemini önce şehrin dış mekanına, sonra mutfağın iç mekanına ve son olarak da özünde içselleştirilmiş rahim mekanına doğru bir hareket örüntüsü olarak gösterir.

 

Mutfak: Thomas ailesinin yaşadığı mini mutfaklı daire, Bigger ve diğer aile üyeleri için kısıtlayıcıdır. Wright, bu durumun gizli sürtüşmeyi artırır, bitmek bilmeyen karşılıklı suçlama, itham ve kindarlık kavgalarına yol açarak çarpık kişilikler yaratır dediği toplumsal dinamikleri yaratır. Bigger, ailesine karşı demir gibi bir mesafeli tavır takınır, çünkü hayatının anlamının bilincine tam olarak girmesine izin verdiği anda ya kendini ya da bir başkasını öldüreceğini biliyordu.

Bigger, annesi Bayan Thomas'ın kültürel pratiklerini ve dini ifadesini reddeder. Annesine alaycı bir şekilde Ne yapmamı istiyorsun? Bağırmamı mı? diye sorar. Bağırmak, Zora Neale Hurston'ın da belirttiği gibi, bir bireyi Tanrı ile bir cemaatin parçası olarak bir araya getiren bir topluluk işidir. Bigger, bu topluluk bağından kendini mahrum bırakır.

 

Şehir: Sokak kültürü, mini mutfağın boğucu ortamından bir kaçış sunar. Bigger, sokakta beyaz adamın mağazasını soymak veya uçak pilotu olmak gibi meydan okuyan hayaller kurar. Bir reklam panosu Bigger'ın toplumsal konumunu hatırlatır: kanunu çiğnersen, kazanamazsın!

Bigger, sokakta da kendini sınırlanmış hisseder: Tıpkı hapishanede yaşamak gibi. Çoğu zaman kendimi dünyanın dışında, çitin budak deliğinden içeriyi gözetleyen biri gibi hissediyorum.

 

Mutfak ve Rahim Arasında / Dalton Evi (Between Kitchen and Womb: Daltonlar, yanlış yönlendirilmiş beyaz liberalizmin yıkıcı bir hicvini temsil eder. Bigger'ın oradaki yeri mutfağın üstünde, bodrumdan girilen arka tarafta bir odadır. Bigger, kısa süreliğine de olsa yemek yerken rahatlık bulur. Bigger, Mary Dalton ve Jan'ın, Afro-Amerikan mirasına dair yüzeysel ilgilerini (ilahiyi söyleme denemeleri) reddeder. Bigger'ın annesine sorduğu soru ironik bir şekilde cinayetle yanıtlanır: Bağırmayı öğrenmişti ve bağırmıştı ve hiçbir kulak onu duymamıştı.

 

Hareket Etmeye Devam Edin, Durmayın: Görünmez Adam

Ralph Ellison'ın romanı, Richard Wright'ın haritasını çıkardığı şehir, mutfak ve rahim kavramlarını yeniden yorumlar. Ellison, Richard Wright'ın aksine, müziğin ve dansın Afro-Amerikan kültürünün temeli olduğuna inanıyordu.

 

Rahim / Gerçek Kanlıların Kulübesi (Trueblood's Cabin): Güney'de anlatıcı, karısını ve kızını hamile bırakan Jim Trueblood ile karşılaşır. Hamile iki kadın (anne ve kızı), Trueblood'ların evindeki trajedi ve yoksunluğu simgeler. Trueblood, durumunu bir blues paradoksuyla açıklar: Hareket etmeden hareket etmek zorundaydım. Trueblood, acı dolu hikâyesini bir blues performansına dönüştürür ve bunun için ödüllendirilirken, kadınlar susturulur.

 

Mutfak / Mary Rambo'nun Blues Mutfağı (Mary Rambo's Blues Kitchen): Mary Rambo, anlatıcıya Harlem'de güvenli bir sığınak sunar. Mary, anlatıcı için geçmişimden gelen bir güç, beni yüzleşmeye cesaret edemediğim bir bilinmeze doğru savrulmaktan alıkoyan istikrarlı, tanıdık bir güçtür. Onun evi, Farah Griffin'in de belirttiği gibi, Manhattan'ın tam ortasındaki Güney haline gelir. Mary'nin blues şarkıları, yoksulluk ve ırkçılık gibi durumların evin yapısına entegre edilebileceği bir alan yaratır. Anlatıcı, Mary'nin mutfakta Back Water Blues şarkısını söylediğini duyar.

 

Siyah Banka Figürü: Anlatıcı, Mary'nin evindeki çok siyah, kırmızı dudaklı ve geniş ağızlı bir zencinin dökme demirden heykeli olan bankayı görünce öfkelenir. Bankanın yüzü bir sırıtmadan çok bir boğulma gibiydi, bu da Paul Laurence Dunbar'ın We Wear the Mask şiirindeki gibi, acı ve haz arasında denge kuran klasik blues paradoksunu yansıtır. Anlatıcı, figürün temsil ettiği acıyı reddeder.

 

Rahim / Şehirde Bir Tür Ev (A Kind of Home in the City): Anlatıcı, Harlem isyanı sırasında bir rögar kapağından düşerek yer altına sığınır. Bu bodrum katı, düzensiz elektrikle aydınlatılmış bir tür yuvadır. Yeraltına düşmek, imkânsız bir dönüşü temsil eder. Anlatıcı, artık kaçmıyor, saklanmıyor veya endişelenmiyorum. Bu kara delik, Baker’ın matrisinin aksine, kesintisiz ve aşılmaz bir boşluktur.

 

Mutfağa Girin ve Tencere ve Tavaları Sallayın: En Mavi Göz

Morrison'ın romanı, odağını şehrin (erkek) dış mekanından, mutfağın siyah (kadın) iç mekânının boğucu mekânına kaydırır. Morrison, önce Big Mama'nın hayali mutfağını, ardından Bayan MacTeer'in yeşil ve mavi mutfağını, Polly'nin siyah ve mavi mutfağını ve son olarak da Breedlove'ların müziksiz, yiyeceksiz ve konforsuz görünen mutfağını sunarak Mary'nin blues mutfağının gizemini çözüyor.

 

Mutfak / Bayan MacTeer'in Yeşiller ve Maviler Mutfağı: Bayan MacTeer'in mutfağında hardal yeşillikleri pişer. Annesinin blues şarkıları, Claudia'ya acının sadece katlanılabilir değil, aynı zamanda tatlı olduğuna dair bir inanç verir. Claudia, ideal evini, Büyük Ana'nın mutfağındaki alçak tabureye oturup... Büyük Baba'nın kemanını tek başıma çalmasını dinlemek olarak hayal eder. Claudia, beyaz kültürel idealizmi (Shirley Temple kupası ve oyuncak bebek) temsil eden şeyleri aktif olarak reddeder.

 

Pecola'nın Yabancılaşması / Pecola, evsiz olmaktan daha kötü olan açık havada (outdoors) olarak sınıflandırılır, yani gidecek bir yer yok. Topluluk, Pecola'yı günah keçisi olarak kullanır: Çirkinliğinin üzerinde durduğumuzda çok güzeldik... Sadeliği bizi süsledi, suçluluğu bizi kutsadı...

 

Mutfak / Polly'nin Siyah ve Mavi Mutfağı: Pauline Breedlove (Polly), beyaz Fisher ailesinin ideal bir hizmetçi olma rolünü üstlenerek bu evde güç ve lüks bulur. Fisher'ların mutfağı, Polly'nin kara mutfağıdır. Pauline, kızı Pecola'ya kendi ailesinde vermediği sevgiyi beyaz çocuğa yöneltir ve Pecola'yı yere devrilen turtanın içine düşürürken ona öfkeden incecik bir sesle, doğrudan Pecola'ya... hakaret etti.

 

Rahim / İçeriye Doğru Çökme: Breedlove'ların vitrin evi, Pecola'nın boğucu sesler ve sessizlik içinde yorumlamak zorunda kaldığı ebeveynlerinin cinsel ilişkisi gibi eylemlerin kamuya açık sergilendiği işlevsiz bir mekandır. Bu mekânsal düzensizlik, Cholly Breedlove'ın Pecola'ya mutfak zemininde tecavüz etmesine izin verir. Tecavüz, Breedlove vitrininde özgürce bir arada yaşamalarına izin verilen ideolojik yapıların yıkıcı potansiyeline tanıklık ediyor. Pecola, uçmak için sonsuz, grotesk ve beyhude bir çabayla kollarını bir kuş gibi savurduğu bunama yoluyla kaçar.

 

O bir Tuğla Ev: Corregidora

Gayl Jones'un romanı, mekânsal daralmayı sürdürerek, rahimin kritik kara mekan haline geldiği kadın bedenine odaklanır. Roman, blues matrisinin kadınlar pahasına işleyişine odaklanır.

 

Rahim / Siyah Bir Hale (A Black Hole): Morrison’ın Sula romanından Eva Peace, oğlunu öldürür çünkü Plum, travmatik deneyimlerinden kaçmak için rahmime geri dönmek ve iyi olmak istiyordu. Eva, Plum'a "iri bir adam artık annesinin içinde bebek gibi dolaşamaz; boğulur" diyerek direncini gösterir.

 

Ursa Corregidora'nın Mirası: Ursa, geçmişteki vahşetlere tanıklık etmek için nesiller yaratması emredilen dördüncü nesil kadındır. Ursa, kocası Mutt onu merdivenlerden düşürdükten sonra histerektomi geçirir. Rahminin kaybı, asla kanamaz ve Ursa'ya alternatif bir yuva hayal etme alanı açar.

 

Mutfak / Cat Lawson'ın Deneyimi: Ursa'nın arkadaşı Catherine (Cat) Lawson, Bay ve Bayan Hirshorn'un beyaz mutfağındaki deneyimlerini anlatır. Patronu Bay Hirshorn, Cat'in güzelliğiyle ilgili uygunsuz yorumlar yaparak mutfak alanını tehlikeye atar. Cat, Hirshorn'un onu beyaz bir kadının mutfağında bütün gün aptal gibi hissetmesini sağlama gücüne sahip olduğunu bilir. Cat, kendisine biçilen yerden kaçmak için mücadele eder.

 

Rahim ve Blues / Corregidora kadınları, cinsel metalaştırmanın yerini bilinçli, politik bir öz tanımlama alır. Ursa, blues şarkıcısı olarak mesleğini seçerek bu baskıya direnir. Mutt, Ursa'yı merdivenlerden aşağı iter ve Ursa rahmini kaybeder. Romanın sonunda Ursa, Mutt ile yüzleşir ve geçmişi şimdiki zamanla bütünleştiren bir blues değişimine girer: Seni öldürebilirim. / Sana zarar verecek bir kadın istemiyorum. Ursa, acısını dile getirmek için odağını kanamayan kuyudan (rahim), hüzünlerinin ifadesine izin veren yer olan ağzına kaydırır.

 

Tanrı, Kendi Çocuğuna Sahip Olan Çocuğu Korusun: Süleyman'ın Şarkısı

Morrison, şehir, mutfak ve rahim motiflerini yeniden yapılandırır. Ev arayışı girdaptan kurtulup dışarı doğru patlar; rahim ölüdür; mutfak dışarıya açılır; ve şehir gettoya dönüşür.

 

Şehir / Getto: Şehir, Afrikalı Amerikalıların ekonomik baskılar nedeniyle işgal ettiği gecekondu mahallelerini ifade eden standart anlamının ötesinde, getto olarak okunur. Yerel dilde Getto olmak, yabancıların varlığına rağmen kişinin dürtüleriyle açıkça hareket etmesidir. Macon Dead II (figür) ve Pilate Dead (zemin), bu getto dinamiklerinin bir örneğidir. Pilate, bastırılmış Afrika kimliğini açığa çıkaran korkutucu (uncanny/unhomely) bir figürdür. Macon ise mülk edinme takıntısıyla toplumdan uzaklaşır. Macon, gecenin gölgesinde Southside gettosunda kendini yabancı, mülksüz, topraksız bir gezgin gibi hisseder.

 

Rahim / Ölü Bir Yer: Pilatus'un annesinin ölü rahminden doğumu (Sing'in) efsanevidir. Pilatus, göbeği olmayan bir şekilde doğar. Göbek deliğinin yokluğu, geçmişle doğal olmayan bir kopuşu gösterir, ancak aynı zamanda Pilatus'a özgünlüğü simgeler. Ruth'un rahmi, Macon'ın kürtaj teşvik eden tehditleri nedeniyle güvensizdir. Hagar, Milkman'a karşı duyduğu arzuyla boğulur ve ona o benim bu dünyadaki evim der. Pilatus bu duruma karşı çıkar: Milkman sizin ikiniz için de zerre kadar değer vermez.

 

Mutfaklar / Dışarıya Açık: Mutfak, Circe ve Pilatus figürleriyle bir direniş alanına dönüşür. Kirke, intihar eden Butler ailesinin malikanesinde kalır ve bu dünyada uğruna yaşadıkları her şey yıkılıp çürüyecek diyerek maddi mirasın yok oluşunu gözetir. Circe, sadık hizmetkar mitini bozar.

 

Pilatus, mutfağın mantığını reddederek onu açar. Yanında çalıştığı adam, mutfakta uçurumdan düşecek gibi hissettiğini söyler. Pilatus, korktuğunuz şeyin gerçek olup olmaması ne fark eder? diye sorar ve inancın maddi gerçeklikten daha güçlü olduğunu gösterir.

 

Sonuç: Bu yazarlar, blues'un, Afro-Amerikanların yirminci yüzyıl ortalarındaki Amerikan coğrafyasındaki kendine özgü konumunu en iyi temsil eden ifade olduğunu öne sürüyor.

Morrison, ev kavramının yerin, yaşamın ve hatta ölümün ötesinde olduğunu ortaya koyuyor. Ev, bazen şarkıda, bazen de kısa süreli tanınma anlarında yakalanan yerdir. Afro-Amerikan edebiyatında ev, getto ve blues'un kendisiyle özdeşleştirilmelidir.

…