John Stuart Mill

John Stuart Mill (1806-1873)

Babası, James Mill gazetecilik yapsa da dönemin filozofu Jeremi Bentham’la felsefi çalışmalar yapmıştır.

John Stuart Mill, ekonomi, felsefe, mantık ve kadın hakları başta olmak üzere çok çeşitli konularda eserler ortaya koymuştur. Babası James Mill ve Jeremy Bentham tarafından geliştirilen Faydacı teoriyi liberalizme uyarlamış ve eylemlerin ya da toplumsal düzenlemelerin, mutluluk ürettikleri ölçüde doğru ya da iyi kabul edilebilecekleri fikrini benimsemiştir.

Mill’e göre sosyoloji zamanından önce, erken doğmuş bir bilimdir bu nedenle sosyolojik teoriye kafa yormamıştır. Çalışmaları daha çok modern ekonominin gelişimine katkı yapmıştır.

Saint Simon ve Comte’un çalışmalarından etkilenmiş olan Mill, toplumu organik bir bütün olarak ele alır. Bireye etki eden durumun toplumun diğer kesimlerine de mutlaka etki edeceğine inanır. Bu durumu fizyologların “konsensüs” terimi ile açıklayan Mill’e göre bu durum, çeşitli organların ve işlevlerin aynı fiziksel çerçeve içinde varolmasına benzemekte, böylece Mill bütün toplumsal olguların toplumun bütün kısımlarından az ya da çok etkileneceğini vurgulamaktadır.

Etolojinin insan doğasının yasalarının bilimi olduğunu savunmuştur. Mill’e göre bütün toplumsal olgular, insanların dürtü ve güdülerini yöneten yasalara göre kurulmuştur. Mill, bu düşüncelerinden dolayı psikolojiye özellikle önem verir.

Toplumsal incelemeleri ikiye ayırmıştır. Bunlardan ilki, toplumsal ögelerin bir arada varoluşlarının, yani sabit olduğu varsayılan bir bağlamda insan davranışının neden ve sonuçlarının incelenmesidir. İkincisi ise, toplumsal ögelerin ardışıklığının, yani ilerlemenin ve değişmenin incelenmesidir.

Mill’e göre insan davranışı ve her insanın ahlaki karakteri evrensel yasalara bağlıdır; ancak bu yasalar doğrudan deney ve gözlem yoluyla incelenemezler.

Mill, insan davranışının kaynaklarına, güdülerine yönelmiş ve dolayısıyla psikolojiye merkezi bir rol vermiştir.

Mill için psikolojinin yasaları, yani deney ve gözlemle ulaşılabilen yasalar sosyal bilim için tek güvenilir temeldir. Mill, böylece deneysel yöntem tartışmasını sosyolojiyi de kapsayacak şekilde genişletmiştir.

Mill’e göre tümevarım ile tekil bir gerçekten yola çıkarak bütün doğa olaylarını yöneten genel önermelere ulaşabiliriz.

Mill, kendi yöntemini tersyüz edilmiş tümdengelim olarak tanımlar ve toplum bilimine en uygun yöntemin günümüzde hipotetik tümdengelim olarak bilinen somut tümdengelimci yöntem ve ters yüz edilmiş tümdengelim olduğunu savunur. Somut tümdengelimci yöntem (hipotetik tümdengelim), bir hipotezde ifade edilen iddiaların ve öngörülen tahminlerin ampirik verilerin kullanılmasıyla test edilmesidir. Ancak Mill’e göre sosyal bilimler bunun aksine işlemektedir; sosyal bilimler ampirik verilere dayanarak yapılan genellemelerden, daha önce yapılmış olan genellemeleri de açıklayabilecek hipotezler yaratmaya çalışır ve böylece toplumsal süreçlerin nedensel açıklamalarını sunar.

---

Klasik Sosyoloji Tarihi

Editör: Prof.Dr. Serap Suğur

Anadolu Üniversitesi Yayını, No: 2685